De wisent — Voor uitsterven behoed

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN POLEN

De stropers waren opgewonden. Ze hadden de voetsporen gevonden waarnaar ze hadden gezocht. Ze vervolgden hun tocht en vingen eindelijk een glimp op van hun doelwit. Zijn vacht was donkerbruin; zijn baard bijna zwart. Boven op zijn kop had hij scherp naar binnen gebogen hoorns. Zijn vlees en huid waren erg gewild en zouden flink wat geld in het laatje brengen.

De stropers losten het eerste schot. Het gewonde dier rende het woud in om zich te verschuilen, maar tevergeefs. Het tweede schot was dodelijk, en het honderden kilo’s zware beest stortte neer. De stropers wisten niet dat ze op dat moment geschiedenis hadden geschreven. Het was april 1919, en ze hadden net de laatste in het wild levende laaglandwisent van Polen gedood. Gelukkig leefden er toen nog wisenten in dierentuinen en particuliere wildparken.

DE WISENT (Bison bonasus) of Europese bizon kwam oorspronkelijk in grote aantallen op bijna heel het Europese continent voor. Een volwassen stier kan negenhonderd kilo wegen en een schofthoogte van twee meter bereiken. Deze enorme zoogdieren zijn wel de keizers van het woud genoemd.

Een opvallend kenmerk van de bizon is het onevenredige formaat van zijn schouders vergeleken met zijn achterlijf. De schouders zijn breed en zwaar met een onmiskenbare bult, terwijl het achterlijf relatief klein is. Het achterlijf van de bizon is bedekt met kort haar, terwijl hij bij de schouders en kop lang, ruig haar heeft en een baard.

Op de rand van uitsterven

Momenteel zijn er naar schatting nog slechts enkele duizenden wisenten in leven. Door landbouw en ontbossing is hun natuurlijke woongebied verdwenen, en stropers hebben onophoudelijk op ze gejaagd. Tegen de achtste eeuw was de wisent in Gallië (het huidige Frankrijk en België) uitgestorven.

In de zestiende eeuw troffen Poolse koningen maatregelen om de wisent te beschermen. Een van de eerste koningen die actie ondernamen, was Sigismund II August, die het decreet uitvaardigde dat het doden van wisenten een halsmisdaad was. Vanwaar zo’n decreet? Zbigniew Krasiński, dierenarts in het Białowieza Nationaal Park, legde uit: „De bedoeling was om de dieren in leven te houden zodat ze de jachttrofeeën konden worden van vorsten  en hun hovelingen.” Ondanks de strenge straf konden zulke wetten de wilde wisent niet beschermen, en tegen het eind van de achttiende eeuw kwam de wisent alleen nog voor in het Białowiezawoud in het oosten van Polen en in Kaukasië.

In de negentiende eeuw braken er eindelijk betere tijden aan. Nadat het Russische Rijk het Białowiezawoud geannexeerd had, vaardigde tsaar Alexander I een bevel uit om de wisent te beschermen. De resultaten waren al snel te merken. De wisentpopulatie nam geleidelijk toe, en tegen 1857 waren er bijna 1900 wisenten onder bescherming van de regering. Later werden er voederstations geplaatst zodat de wisenten in de winter te eten hadden. Ook werden er zorgvuldig plaatsen uitgezocht om waterpoelen aan te leggen, en sommige stukken werden opengekapt om planten te laten groeien die als voedsel konden dienen.

Jammer genoeg ging het al snel weer bergafwaarts met de wisent. Binnen zestig jaar was hun aantal gehalveerd. De nekslag voor de Poolse wilde wisent kwam met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Ondanks een Duits decreet om „deze wisenten als een uniek ’natuurmonument’ voor het nageslacht in leven te houden”, werd de kudde gedecimeerd door terugtrekkende Duitse troepen, Russische verzetsstrijders en de altijd aanwezige stropers. Zoals aan het begin van dit artikel werd beschreven, werd in 1919 in Polen de laatste wilde wisent gedood.

Een stap in de goede richting

In een poging de soort te redden werd in 1923 het Internationale Genootschap tot de Instandhouding van de Wisent opgericht. Hun eerste doel was het aantal volbloedwisenten * in gevangenschap te tellen. Verspreid over diverse dierentuinen en menagerieën in de wereld bleken er nog 54 raszuivere laaglandwisenten te zijn. Maar ze waren niet allemaal geschikt om mee te fokken. Sommige waren te oud en andere waren ziek. Uiteindelijk werden twaalf dieren geselecteerd die gebruikt zouden worden voor het in stand houden van de wisent. Bekend is dat alle laaglandwisenten die nu in leven zijn, afstammen van slechts vijf daarvan.

In de herfst van 1929 vond de succesvolle terugkeer van twee laaglandwisenten in het wild plaats. Ze werden in een speciaal daarvoor bestemd reservaat in het Białowiezawoud uitgezet. Na tien jaar telde de kudde zestien dieren.

Voor uitsterven behoed?

Aan het begin van de 21ste eeuw waren er over de hele wereld zo’n 2900 wisenten, waarvan ongeveer 700 in Polen. Door de jaren heen zijn er kudden uitgezet in Kirgizië, Litouwen, Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland, en ook in Nederland.

Maar dat betekent niet dat de wisent buiten gevaar is. Besmettelijke ziekten en andere aandoeningen, voedsel- en watertekorten en stropers vormen nog steeds een bedreiging. Nog een ernstig probleem zijn genetische afwijkingen, die het gevolg zijn van een beperkte genenpool. Om die redenen staat de wisent nog steeds op de Rode Lijst van Bedreigde Soorten.

De vastberadenheid van de mens om deze soort in stand te houden heeft ertoe bijgedragen dat de wisent nu nog in leven is. Maar Krasiński, die al eerder werd aangehaald, herinnert ons eraan dat „het lot van de wisent een voorbeeld verschaft van de manier waarop een soort in heel korte tijd op de rand van uitsterven kan worden gebracht en dan alleen nog met grote moeite gered kan worden”. De toekomst van dit zoogdier, en van vele andere, blijft onzeker. Maar voorlopig zijn ’de keizers van het woud’ voor uitsterven behoed.

[Voetnoot]

 [Illustraties op blz. 10]

De wisent in het Białowieza Nationaal Park

[Verantwoording]

All photos: Białowieski Park Narodowy