De kleurrijke ijsvogel

EEN turquoise of staalblauwe schicht duikt in een beek en komt meteen weer klapwiekend tevoorschijn met een visje in zijn snavel. Dat is vaak het eerste wat je te zien krijgt van de ijsvogel, een kleurrijke vogel met een relatief grote kop en snavel. Veel ijsvogels eten vis, maar niet allemaal. Sommige geven de voorkeur aan hagedissen, slangen of krabben, of zelfs insecten, die ze vaak in de vlucht vangen. Bovendien leeft slechts een derde van alle ijsvogels ter wereld in de buurt van water. Hun leefgebied varieert van dichte tropische wouden en koraaleilanden tot woestijnen. Een van die woestijnbewoners is de roodrugijsvogel, die voorkomt in het droge binnenland van Australië.

De ijsvogels die op vis jagen zijn daar zeer bedreven in. Gewoonlijk zit de vogel geduldig te kijken vanaf zijn uitkijkpost. Zodra hij een vis ziet, zet hij zich schrap voor de duik, waarbij hij instinctief rekening houdt met de breking van het licht waardoor de positie van de vis anders lijkt te zijn. Vervolgens duikt de vogel in de richting van het water en slaat hij met zijn vleugels om zijn val te versnellen. Als de vis vlak onder de waterspiegel komt, kan de vogel hem gewoon grijpen. Is dat niet het geval, dan drukt hij zijn vleugels tegen zijn lichaam en schiet hij als een pijl het water in. „De hele actie is een toonbeeld van buitengewone behendigheid, zonder aarzelen en met de grootste precisie uitgevoerd”, zegt het boek Over vogels. IJsvogels kunnen zelfs meerdere vissen tegelijk vangen! En in koude streken zijn er weleens exemplaren geweest die door dun ijs heen doken om een prooi te vangen. Bij een rivier in Australië heeft men waargenomen dat een azuurijsvogel kleine waterdieren ving die waren opgejaagd door vogelbekdieren die onder water op zoek waren naar voedsel.

 Balts en nestbouw

De baltsrituelen van ijsvogels kunnen heel vermakelijk zijn. Sommige soorten vormen paren tijdens achtervolgingen in de lucht, waarna het mannetje laat zien hoe goed hij een nest kan graven. Tot de rituelen hoort soms ook het aanbieden van een smakelijk hapje aan het vrouwtje, waarmee het mannetje zijn geschiktheid demonstreert.

IJsvogels bouwen andere nesten dan de meeste vogels. Sommige maken een nest in een holte aan het eind van een tunnel die ze bijvoorbeeld in een oeverwal hebben uitgegraven. Andere geven de voorkeur aan een konijnenhol of een gat in een boom.

Voor een ondergronds nesthol graaft de ijsvogel een gang van soms wel een meter lang. Maar beginnen met graven is nog niet zo eenvoudig. Diverse soorten pakken het probleem aan door met de snavel vooruit rechtstreeks tegen de oeverwal aan te vliegen — een vrij gevaarlijke methode waarbij de vogel het risico loopt bewusteloos te raken of zelfs te sterven! In de tropische regenwouden van Nieuw-Guinea en het noorden van Australië leeft de Australische vlagstaartijsvogel, die zijn hol meestal in een termietenheuvel uitgraaft. De insecten schijnen geen moeite te hebben met de indringers en repareren de schade zodra de vogels na het broeden weer vertrokken zijn.

Het ouderschap kan voor ijsvogels ook een heel karwei zijn. Een man in Afrika zag een paartje dat hun vijf jongen elke dag tussen de zestig en zeventig visjes voerde en ook nog zichzelf moest voeden. In één geval slaagde een ijsvogelmannetje erin zijn broedsel groot te brengen ondanks het feit dat zijn vrouwtje vier dagen voor het uitkomen van de jongen was doodgegaan. Bij sommige soorten helpen andere ijsvogels die zelf niet broeden, de oudervogels met het uitbroeden en verzorgen van de jongen.

Van Ierland tot de Solomoneilanden

Het uitgestrekte verspreidingsgebied van de gewone ijsvogel loopt van Ierland in het noordwesten dwars door Europa en Rusland tot de Solomoneilanden in het zuidoosten. Omdat er in zijn gebied ook streken voorkomen waar het ’s winters vriest, is het een van de weinige soorten die trekken, waarbij ze soms wel drieduizend kilometer afleggen. Een groot aantal gewone ijsvogels, bonte ijsvogels en smyrna-ijsvogels is te vinden in Israël, aan de Zee van Galilea en langs de Jordaan. Waarschijnlijk heeft Jezus Christus deze prachtige vogels en hun gewoonten gadegeslagen. (Zie het kader „Slaat oplettend de vogels des hemels gade”.)

Een vrij bekende ijsvogel is de Australische kookaburra of lachvogel. Deze overwegend bruine soort, met een lengte van ruim veertig centimeter en een krachtige snavel van acht centimeter lang, is down-under een bekende tuinvogel. De vogel staat bekend om zijn gemeen klinkende ’lach’ en is een onverschrokken jager die onder andere slangen van een meter lang op zijn menu heeft staan! *

Hoewel ijsvogels weinig natuurlijke vijanden hebben, neemt hun aantal af wanneer rivieren vervuild raken of bosgebieden worden vernield. Zo’n 25 ijsvogelsoorten behoren tot categorieën die variëren van enigszins tot ernstig met uitsterven bedreigd. Hopelijk zullen de inspanningen tot behoud van deze prachtige en vaak amusante vogels succes hebben.

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 17]

„SLAAT OPLETTEND DE VOGELS DES HEMELS GADE”

Jezus Christus was iemand die de natuur goed observeerde. Vaak verwerkte hij zijn waarnemingen in weldoordachte illustraties waarmee hij morele en geestelijke waarheden onderwees. Hij zei bijvoorbeeld: „Slaat oplettend de vogels des hemels gade, want ze zaaien niet, noch oogsten ze, noch vergaren ze in voorraadschuren; toch voedt uw hemelse Vader ze. Zijt gij niet meer waard dan deze?” (Mattheüs 6:26) Wat een ontroerende les over de liefde die God voor zijn menselijke schepping heeft!

[Illustratie op blz. 16]