De enorme diversiteit langs de bovenloop van de Amazone
De enorme diversiteit langs de bovenloop van de Amazone
VANAF de voet van de Peruaanse Andes strekt zich naar het oosten en dwars over het Zuid-Amerikaanse continent een deken van takken en bladeren uit van zo’n 3700 kilometer. Die zee van groen reikt helemaal tot aan het blauw van de Atlantische Oceaan.
In Peru beslaat deze jungle van het Amazonegebied zo’n 60 procent van het land. Van de Peruanen leeft slechts een klein deel in dit gebied, maar het aantal planten en dieren dat hier onder het 35 meter hoge bladerdak gedijt, is enorm groot. Het gebied wordt zelfs beschouwd als een van de rijkste ecologische schatkamers van de aarde. In de zwoele lucht fladderen ruim 3000 soorten vlinders. Tussen het gebladerte groeien zo’n 4000 orchideeënsoorten met prachtige bloemen. Op de boomtakken en de bosbodem houden zich ruim 90 soorten slangen schuil. En in de rivieren en stromen zwemmen naar schatting 2500 soorten vis, waaronder piranha’s en sidderalen.
De belangrijkste van die waterwegen is de imposante Amazone. In sommige streken krijgt het bos jaarlijks tussen de 2500 en 3000 millimeter regen te verwerken, waardoor de rivier en haar ongeveer 1100 zijrivieren soms de woudbodem onderzetten. Door de hitte en het vocht ontstaat een sauna-achtige atmosfeer waarin planten goed gedijen. De weelderige vegetatie doet het opmerkelijk goed in de kleigrond, die tot de armste grond op aarde wordt gerekend en die ongeschikt is voor permanente landbouw.
Eeuwen geleden al bewoond
Wie wil er nu in zo’n oord wonen? Archeologen menen dat er in de voorbijgegane eeuwen in het stroomgebied van de Amazone miljoenen mensen hebben gewoond. Momenteel leven er in het Peruaanse deel van het Amazonegebied naar schatting 300.000 mensen, verdeeld over meer dan veertig etnische groepen. Men denkt ook dat veertien van die inheemse groepen nu bijna volledig afgesloten van de buitenwereld leven. Na een kortstondig contact met de ’beschaving’ hebben deze stammen zich diep in het woud teruggetrokken in de hoop verder contact te vermijden.
Wanneer zijn de huidige bewoners in de jungle gaan wonen en waar kwamen ze vandaan? Deskundigen vermoeden dat de eerste mensen hier eeuwen voor onze jaartelling vanuit het noorden naartoe migreerden. De Jivaro (berucht om hun praktijk het hoofd van gedode tegenstanders te laten krimpen door indroging) kwamen uit het Caribisch gebied, en de Arawak uit Venezuela. Van andere stammen neemt men aan dat ze uit Brazilië in het oosten en uit Paraguay in het zuiden zijn gekomen.
Schijnbaar gingen de meeste stamgroepen — na zich eenmaal te hebben gesetteld — binnen een specifiek gebied rondzwerven en zich bezighouden met de jacht en het verzamelen van voedsel. Ook verbouwden ze enkele gewassen die geschikt waren voor de zure grond, zoals cassave, pepers, bananen en mais. Spaanse kroniekschrijvers hebben opgemerkt dat sommige van die stammen goed georganiseerd waren en voedselopslagplaatsen en methoden om wilde dieren te fokken uitdachten.
Een botsing van culturen
In de zestiende en zeventiende eeuw drongen de Spaanse conquistadores het Amazonegebied binnen. Ze werden op de voet gevolgd door jezuïtische en franciscaner missionarissen die de indianen tot het rooms-katholieke geloof wilden bekeren. Deze missionarissen maakten schitterende kaarten die het Amazonegebied ontsloten voor Europese belangen. Maar daardoor kwam ook de weg vrij voor ziekte en verwoesting.
In 1638 werd bijvoorbeeld een missiepost gesticht in wat nu de provincie Maynas is. De missionarissen dreven de indianen bijeen, zetten rivaliserende groepen lukraak bij elkaar en dwongen hen te integreren in het gemeenschapsleven. Met welk ’edel’ doel? Omdat de indianen als onwetend en inferieur werden beschouwd, werden ze gedwongen voor de missionarissen en conquistadores te werken. Als gevolg van het nauwe contact met de Europeanen stierven duizenden indianen aan mazelen, pokken, difterie en lepra. Nog eens duizenden kwamen om van de honger.
Veel indianen ontvluchtten de missieposten die door de diverse religieuze orden waren gesticht en tientallen missionarissen werden tijdens opstanden vermoord. In het begin van de negentiende eeuw was er in het Amazonegebied van Peru op een bepaald moment zelfs nog maar één priester over.
Hoe ze tegenwoordig leven
Tegenwoordig leven veel inheemse volken nog volgens aloude tradities. Zo bouwen ze hun huizen op de traditionele manier: op een geraamte van houten palen en bedekt met palmbladeren en andere planten. Omdat deze hutten op palen rusten, zijn de jaarlijkse overstromingen geen probleem en hebben de bewoners zelden last van gevaarlijke dieren.
De stamgroepen dragen verschillende soorten kleding en versieringen. Mannen en vrouwen die diep in de jungle leven, dragen lendendoeken of korte geweven rokken, en hun kinderen lopen naakt rond. Degenen die meer in contact met de buitenwereld staan, hebben westerse kledingstijlen overgenomen. Sommige indianen dragen versieringen als ringen, stokjes, botjes of veren in hun oren of neus. Anderen, zoals de Mayoruna, hebben piercings in hun wangen. Enkele Tucuna en Jivaro vijlen hun tanden zelfs bij. Veel leden van de diverse stammen verwijderen hun lichaamshaar en brengen tatoeages aan.
De indianen in het Amazonegebied kennen duizenden planten en gebruiken het woud als medicijnkastje. Ze vinden er bijvoorbeeld de grondstoffen voor de behandeling van slangenbeten, dysenterie en huidproblemen. Lang voordat de westerse maatschappij rubber ontdekte, tapte men al het sap van rubberbomen af voor het afdichten van werkmanden en het maken van speelballen. Het woud levert ook de materialen die nodig zijn voor vervoer en langeafstandscommunicatie. De mannen kappen bijvoorbeeld bomen om er kano’s van te maken waarmee ze de rivieren bevaren. Ook hollen ze grote boomstammen uit om er trommels van te fabriceren waarmee ze over grote afstanden boodschappen kunnen overbrengen.
De invloed van sjamanen en bijgeloof
Voor de bewoners van het Amazonegebied zit de jungle vol zielen die ’s nachts ronddolen, geesten die ziekten veroorzaken, en goden die in de rivieren op argeloze slachtoffers loeren. Neem bijvoorbeeld de Aguaruna, een van de grootste groepen in Peru. Ze vereren vijf goden: Vader Krijgsman, Vader Water, Moeder Aarde, Vader Zon en een sjamanistische Vader. Veel indianen geloven dat mensen in planten of dieren worden veranderd. Omdat ze bang zijn om de geesten te ontstemmen, zullen ze bepaalde dieren niet doden en op andere dieren alleen jagen wanneer dat nodig is.
De sjamanen (medicijnmannen) hebben de leiding over het religieuze en gemeenschappelijke leven. Ze gebruiken planten die hallucinerende stoffen bevatten om in trance te raken. Sommige dorpelingen komen naar hen toe voor genezing van ziekten, het voorspellen van de uitkomst van de jacht en de oogst, en het voorspellen van andere toekomstige gebeurtenissen.
Zal het woud verdwijnen?
De wereld van de bewoners van dit Amazonegebied wordt snel kleiner. Nieuwe snelwegen doorkruisen het bos, en boerderijen en cocaplantages tasten de jungle aan. Door illegale houtkap komen grote stukken bos braak te liggen, en zo wordt er dagelijks een gebied ter grootte van 1200 voetbalvelden vernield! Zelfs de waterwegen hebben te lijden omdat legale mijnexploitatie en illegale cocaïneproductie de zijrivieren van de Amazone vervuilen.
De geïsoleerde bewoners van het Amazonegebied ondervinden echt de gevolgen van het leven in wat de Bijbel „kritieke tijden” noemt „die moeilijk zijn door te komen” (2 Timotheüs 3:1-5). Is het gebied gedoemd volledig verwoest te worden? De Bijbel geeft de verzekering dat dit niet zal gebeuren. Onder het bestuur van Gods koninkrijk zal de hele aarde in een paradijs worden veranderd, precies zoals onze Schepper het oorspronkelijk bedoeld had (Jesaja 35:1, 2; 2 Petrus 3:13).
[Illustratie op blz. 16]
De Amazonerivier
[Illustratie op blz. 17]
De Aguaruna vereren vijf goden
[Illustratie op blz. 17]
Vrouwen van de Lamasstam
[Illustratie op blz. 18, 19]
Een indiaan gebruikt een blaaspijp met een pijl
[Verantwoording]
© Renzo Uccelli/PromPerú
[Illustratie op blz. 18]
Karakteristiek onderkomen in dorp
[Illustratie op blz. 19]
Dagelijks wordt er illegaal een bosgebied ter grootte van 1200 voetbalvelden gekapt
[Verantwoording]
© José Enrique Molina/age fotostock
[Illustratieverantwoording op blz. 16]
© Alfredo Maiquez/age footstock
[Illustratieverantwoording op blz. 17]
Top: © Terra Incógnita/PromPerú; bottom: © Walter Silvera/PromPerú
