Wat is er te doen aan stotteren?

„Wanneer ik stotter, word ik zenuwachtig en ga ik dus nog meer stotteren. Het is alsof ik in een diep gat zit waar ik niet meer uit kan komen. Ik ben hiervoor een keer bij een psycholoog geweest. Ze zei dat ik maar een vriendin moest zoeken om seks mee te hebben, want dat zou mijn gevoel van eigenwaarde wel opvijzelen! Onnodig te zeggen dat ik er nooit meer ben geweest. Ik wil gewoon dat de mensen me accepteren zoals ik ben.” — Rafael (32).

STEL u eens voor hoe het zou zijn als alleen al het vragen om een buskaartje bij u het koude zweet deed uitbreken. Of dat u tijdens een gesprek vaak bij woorden bleef steken terwijl u steeds de eerste klank herhaalde. Zo’n zestig miljoen mensen over de hele wereld — één op de honderd — hebben hiermee te maken omdat ze stotteren. Vaak worden ze belachelijk gemaakt en gediscrimineerd. Soms worden ze als minder intelligent beschouwd omdat ze woorden waar ze moeite mee hebben door eenvoudiger woorden vervangen die ze wel kunnen uitspreken.

Waardoor wordt stotteren veroorzaakt? Is er een remedie? Is er iets wat een stotteraar kan doen om zijn vloeiendheid te verbeteren? * En wat kunnen anderen doen om te helpen?

Wat zijn de oorzaken?

In de oudheid werd gedacht dat stotteren door boze geesten werd veroorzaakt die moesten worden uitgedreven. In de middeleeuwen werd de tong als de boosdoener beschouwd. Wat was de ’remedie’? Gloeiende ijzers en kruiden! In latere eeuwen sneden chirurgen zenuwen en spieren van de tong door en verwijderden ze zelfs de keelamandelen om iemand van het stotteren af te helpen. Maar geen van deze harde methoden had het beoogde resultaat.

Hedendaags wetenschappelijk onderzoek wijst erop dat stotteren vaak meer dan één oorzaak heeft. Een oorzaak zou iemands reactie op stress kunnen zijn. Ook erfelijke factoren kunnen een rol spelen, want zo’n 60 procent van de stotteraars heeft familieleden met hetzelfde probleem. Bovendien heeft onderzoek aan de hand van hersenscans uitgewezen dat de hersenen van een stotteraar taal op een andere manier verwerken. Sommigen „beginnen misschien te praten voordat de hersenen hebben doorgegeven hoe de woorden moeten worden uitgesproken”, zegt Nathan Lavid in zijn boek Understanding Stuttering. *

De belangrijkste oorzaak van stotteren is dan ook niet per se psychisch, zoals eens werd gedacht. „Met andere woorden, stotteren wordt niet genezen door in [de therapie] te geloven, en je kunt vloeiendheid ook niet ’aanpraten’”, zegt het boek No Miracle Cures. Maar bij iemand die stottert, kunnen zich later wel psychische problemen gaan voordoen. Hij kan bijvoorbeeld bang zijn voor bepaalde situaties, zoals spreken in het openbaar of een telefoongesprek voeren.

 Hulp voor mensen die stotteren

Het is interessant dat stotteraars gewoonlijk wel met weinig of geen haperingen kunnen zingen, kunnen fluisteren, in zichzelf of tegen hun huisdier kunnen praten, in koor kunnen spreken of anderen kunnen nadoen. Bovendien komt 80 procent van de kinderen die stotteren er vanzelf weer vanaf. Maar hoe staat het met de overige 20 procent?

Tegenwoordig bestaan er logopedische behandelingen die de vloeiendheid kunnen verbeteren. Sommige technieken zijn gericht op het ontspannen van de kaak, de lippen en de tong, en op ademhalen vanuit het middenrif. Patiënten kan ook geleerd worden gebruik te maken van een zachte steminzet, waarbij ze vanuit het middenrif niet al te diep inademen en alvast een beetje lucht uitademen voordat ze beginnen met spreken. Ze kunnen daarnaast ook worden gestimuleerd om klinkers en bepaalde medeklinkers langer aan te houden. De spreeksnelheid wordt geleidelijk opgevoerd naarmate de vloeiendheid toeneemt.

Het kost misschien maar een paar uur om die vaardigheden aan te leren. Maar om die aanpak onder zware stress doeltreffend te kunnen gebruiken, moet iemand misschien wel duizenden uren oefenen.

Hoe vroeg moet je met therapie beginnen? Is het verstandig om gewoon af te wachten of een kind er misschien vanzelf overheen groeit? Uit statistieken blijkt dat nog geen 20 procent van de kinderen die vijf jaar lang stotteren er vanzelf van afkomt. No Miracle Cures zegt: „Als een kind eenmaal zes jaar is, is het niet waarschijnlijk dat het er nog zonder logopedie van afkomt.” Daarom voegt het boek eraan toe „dat kinderen die stotteren zo snel mogelijk naar een spraakpatholoog moeten”. Van de 20 procent die als volwassene nog stottert, heeft naar schatting 60 tot 80 procent baat bij logopedie. *

Wees realistisch

Volgens de spraakpatholoog Robert Quesal, die zelf stottert, is perfecte vloeiendheid onder alle omstandigheden voor de meeste stotteraars geen realistisch doel. Rafael, die aan het begin  werd genoemd, is er niet in geslaagd helemaal van het stotteren af te komen, maar zijn vloeiendheid is wel verbeterd. Hij vertelt: „Ik ga erger stotteren wanneer ik voor publiek moet spreken of voorlezen of wanneer ik met een aantrekkelijke vrouw praat. Ik was altijd erg onzeker omdat mensen me belachelijk maakten. Maar de laatste tijd heb ik geprobeerd mezelf te accepteren zoals ik ben en mezelf niet al te serieus te nemen. Dus als ik nu bij een woord ga stotteren, lach ik misschien even, maar dan probeer ik me te ontspannen en verder te praten.”

De opmerkingen van Rafael komen overeen met wat de Amerikaanse Federatie Stotteren zegt: „Van stotteren afkomen is vaak meer een kwestie van je angst om te stotteren kwijtraken dan een kwestie van beter je best doen.”

Veel mensen die last hebben van dit probleem hebben zich er niet door laten weerhouden een zinvol leven te leiden. Enkele zijn zelfs beroemd geworden, zoals de natuurkundige Sir Isaac Newton, de Britse staatsman Winston Churchill en de Amerikaanse acteur James Stewart. Andere hebben non-verbale vaardigheden ontwikkeld zoals een instrument bespelen, schilderen of in gebarentaal communiceren. Degenen onder ons die vloeiend spreken, moeten de enorme inspanningen van mensen die stotteren waarderen. Laten we hun dus alle mogelijke aanmoediging en steun geven.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 13]

HOE JE IEMAND DIE STOTTERT KUNT HELPEN

● Zorg voor een ontspannen, rustige omgeving. De hectische, stressvolle leefstijl van tegenwoordig maakt het probleem vaak erger.

● Zeg niet tegen hem dat hij langzamer moet praten maar geef het voorbeeld door zelf langzamer te praten. Luister geduldig en onderbreek hem niet. Maak niet zijn zinnen af. Wees niet te snel met antwoorden.

● Vermijd kritiek en verbeteringen. Laat door gepast oogcontact en uw gezichtsuitdrukking, lichaamstaal en woorden merken dat u belangstelling hebt voor wat hij zegt en niet voor hoe hij het zegt.

● Stotteren moet bespreekbaar zijn. Wanneer u vriendelijk glimlacht en af en toe beaamt dat het een probleem is, kan dat degene die stottert een beetje op zijn gemak stellen. U zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: „Het valt soms niet mee om te zeggen wat we willen.”

● Laat hem vooral merken dat u hem accepteert zoals hij is.

[Kader/Illustratie op blz. 14]

„LANGZAMERHAND GING IK MINDER STOTTEREN”

Víctor, die verscheidene jaren heeft gestotterd in een periode van veel stress in zijn familie, heeft zijn spraakprobleem zonder therapie overwonnen. Hij is een van Jehovah’s Getuigen en is ingeschreven op de theocratische bedieningsschool, die wekelijks in elke gemeente wordt gehouden. Hoewel de school niet bedoeld is om in spraaktherapie te voorzien, worden studenten wel geholpen hun spreekvaardigheid te verbeteren en meer zelfvertrouwen te krijgen.

Het lesboek dat wordt gebruikt is Trek voordeel van de theocratische bedieningsschool. Onder de kop „Hoe met stotteren om te gaan” staat: „Het [is] van belang het te blijven proberen. (...) Bereid je goed voor als je een lezing gaat houden. Ga helemaal op in je voordracht. (...) Begin je te stotteren, blijf dan toch in je stem en gedragingen zo kalm mogelijk. Ontspan je kaakspieren. Gebruik korte zinnen. Gebruik zo weinig mogelijk tussenwerpsels zoals uhtjes en ennetjes.”

Hoe heeft de school Víctor geholpen? Hij vertelt: „Ik concentreerde me meer op wat ik ging zeggen dan op hoe ik het ging zeggen, en dan vergat ik dat ik een probleem had. Ook oefende ik veel. Langzamerhand ging ik minder stotteren.”