De „koning der klokken”

TOEN het paleis van Westminster in 1834 door brand werd verwoest, loofden Britse politici een prijsvraag uit. Wie maakte het beste ontwerp voor een nieuw parlementsgebouw? De winnende inzending, van Sir Charles Barry, was een sierlijk, gotisch paleis met een imposante vierkante klokkentoren. De rijksgebouwendienst gaf opdracht tot de bouw van „een koning der klokken, de grootste die de wereld ooit heeft aanschouwd”.

Deze klokkentoren is een van de beroemde bezienswaardigheden van Londen en het kenmerkende geluid van zijn carillon wordt over de hele wereld herkend. Zijn naam is Big Ben, hoewel met die naam oorspronkelijk alleen zijn grootste klok werd aangeduid. De wereldberoemde Big Ben is een wonder van techniek.

Een hele uitdaging

In 1843 werd met de bouw van de 96 meter hoge klokkentoren begonnen. Drie jaar later ging men op zoek naar een vakman die een uurwerk kon bouwen dat zo precies was dat het niet meer dan een seconde per uur zou afwijken. Dat was een hele uitdaging. In een hoge open toren waren de wijzers van de klok blootgesteld aan wind, sneeuw, vorst en ook aan neerstrijkende duiven! Zulke factoren zouden van invloed zijn op de slinger van het uurwerk, en de regelmatige beweging daarvan was essentieel voor een exacte tijdmeting. Terwijl deskundigen debatteerden over de oplossing van de problemen, kwam Edmund Beckett Denison met een acceptabel  ontwerp, waarna een vooraanstaand klokkenmaker opdracht kreeg het uurwerk te bouwen.

Na twee jaar was het uurwerk af, maar het stond nog vijf jaar in de werkplaats van de klokkenmaker weg te kwijnen terwijl de toren werd voltooid. In die tijd bedacht Denison een instrument om de slinger tegen externe storingen te beschermen, waardoor de nauwkeurigheid van het uurwerk werd gewaarborgd.

Big Ben wordt geboren

Toen het mechanisme van het uurwerk gereed was, moesten er nog klokken worden gegoten. De uurklok werd gemaakt in een metaalgieterij in het noordoosten van Engeland en viel veel groter uit dan verwacht. Hij woog meer dan zestien ton en was zelfs zo zwaar dat het dek van het schip waarop hij naar Londen zou worden vervoerd, beschadigd raakte. Uiteindelijk kwam het schip op de plaats van bestemming aan. Eenmaal aan land werd de klok vervoerd op een speciaal gemaakte wagen met zestien witte paarden ervoor. Daarna werd de klok in een raamwerk voor het parlement gehangen om te worden uitgetest.

Veel grote klokken hebben een naam, maar hoe is deze enorme klok aan de naam Big Ben gekomen? Niemand weet het precies. Sommigen  zeggen dat hij genoemd is naar Sir Benjamin Hall, een forse man die parlementslid was. Anderen zeggen dat zijn naam afkomstig is van Benjamin Caunt, een bekend zwaargewicht bokser in die tijd. Hoe het ook zij, met Big Ben wordt nu meestal niet meer alleen de uurklok bedoeld, maar het hele uurwerk en de klokkentoren.

Het gaat twee keer mis

Omdat de eerste hamer van Big Ben te licht leek, werd die vervangen door een enorme hamer van 660 kilo. Maar na een maandenlange testperiode ging het mis. De klok barstte en kon niet worden gerepareerd. Big Ben moest uit het raamwerk worden gehaald. Het metaal werd omgesmolten en daarvan werd vervolgens een klok van 13,7 ton gegoten. Opnieuw stonden er massa’s mensen langs de straten toen de wagen met de nieuwe klok naar de parlementsgebouwen reed.

Een paar maanden later was de toren gereed. Diverse teams werkten onvermoeibaar door om Big Ben in de klokkentoren te hijsen. Ten slotte kwam hij bij de vier kleinere klokken te hangen die elk kwartier zouden klinken. Daarna volgde het zware uurwerkmechanisme. Eindelijk was de koning der klokken gereed voor actie, althans zo leek het.

In juli 1859 begon Big Ben elk uur te slaan. Maar deze prestatie was van korte duur. Begin oktober vertoonde de grote klok weer een barst! De klok uit de toren verwijderen was geen optie. In plaats daarvan werd de klok een kwartslag gedraaid, zodat de hamer niet tegen de barst zou slaan. En om toekomstige problemen te voorkomen, werd er vervolgens een lichtere hamer geïnstalleerd. Binnen drie jaar sloeg Big Ben weer als voorheen. De barst zit er nog steeds en daardoor maakt de klok zijn kenmerkende dong-geluid.

Historische mijlpalen

In 1924 werd door de BBC een permanente microfoon in de klokkentoren geplaatst en begon men het geluid van het carillon van Big Ben uit te zenden als het nationale tijdsignaal. Acht jaar later werden luisteraars in het hele Britse Gemenebest aangesloten en tegenwoordig zijn de melodieuze tonen van Big Ben over de hele wereld te horen via BBC World Service.

Hoewel het uurwerk en de klokken de bombardementen in de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd, leidde metaalmoeheid in het mechanisme van het carillon in 1976 tot een mechanisch defect waardoor veel schade werd aangericht. De grote klok bleef echter ongeschonden en sloeg na enkele weken weer op het hele uur. Het kostte negen maanden om de klok weer helemaal goed te laten lopen.

Een tijdlang was Big Ben de grootste klok die de wereld ooit had aanschouwd en ook nu nog is hij het nauwkeurigste mechanische uurwerk op een openbaar gebouw. Zijn kenmerkende melodie, die vaak is gekopieerd, is een geluid dat in veel landen uit zowel grote als kleine klokken te horen is. Het is dan ook geen wonder dat Big Ben het symbool van Engeland en zijn hoofdstad is geworden. Het is echt een „koning der klokken”.

[Kader/Illustraties op blz. 18]

DE KLOK BLIJFT NAUWKEURIG

Drie keer per week beklimt een technicus de driehonderd treden van de stenen wenteltrap om de kabel waaraan het zware gewicht hangt dat het uurwerk aandrijft, met de hand op te winden. Hij controleert ook of het uurwerk nog nauwkeurig is. De vier meter lange slinger beweegt elke twee seconden heen en weer. In een richeltje vlak bij de bovenkant zitten een paar oude penny’s en halve penny’s. Als het uurwerk achterloopt, zet de technicus er een muntje bij. Als het voorloopt, haalt hij er een uit.

[Illustratie]

Met behulp van oude penny’s blijft de klok nauwkeurig

[Verantwoording]

Winding clock: AP Photo/Lefteris Pitarakis; coins on ledge: Parliamentary copyright images are reproduced with the permission of Parliament

[Illustratie op blz. 19]

De grote klok (Big Ben) weegt 13,7 ton en slaat elk uur

[Verantwoording]

Popperfoto/Getty Images