Borstkanker — De vooruitzichten en de verwerking

CONCHITA * hoorde niet bij een risicogroep. Ze was veertig, ze was gezond en in haar familie kwam geen borstkanker voor. Bij het laatste routineonderzoek waren op de mammografie geen afwijkingen te zien. Maar toen ze op een dag onder de douche haar borsten onderzocht, voelde ze een knobbeltje. Het bleek kanker te zijn. Conchita en haar man zaten er als verdoofd bij terwijl de arts uitlegde welke mogelijkheden ze had.

In het verleden zou een arts tegen een vrouw met borstkanker gezegd hebben dat de enige kans op overleving een radicale mastectomie was: een verminkende operatie waarbij de borst, de lymfklieren in de borstkas en de oksel, en borstspieren verwijderd werden. Vaak volgde daarna nog chemotherapie of bestraling. Velen waren dan ook banger voor de behandeling dan voor de ziekte zelf.

In de strijd tegen borstkanker moet constant een balans gezocht worden tussen de noodzaak van een agressieve behandeling en de wens onnodige verminking en nare bijwerkingen te vermijden. Tegenwoordig kunnen borstkankerpatiënten zoals Conchita kiezen uit heel wat behandelmethoden. * En in de media verschijnen regelmatig berichten over medische onderzoeken die de hoop bieden dat deze verwoestende ziekte uiteindelijk door nieuwe behandelmethoden, voedingsmiddelen die tegen kanker beschermen en DNA-onderzoek bedwongen zal worden.

Ondanks de medische ontwikkelingen blijft borstkanker bij vrouwen * een van de belangrijkste doodsoorzaken. In de geïndustrialiseerde landen van Noord-Amerika en West-Europa komt borstkanker het meest voor, maar ook in Azië en Afrika, waar de ziekte altijd minder voorkwam, stijgt nu het aantal gevallen. Het aantal sterfgevallen onder borstkankerpatiënten is daar naar verhouding zelfs hoger. Hoe komt dat? „Vroege ontdekking komt bijna nooit voor”, zei een arts in Afrika. „De meeste patiënten komen pas bij ons als de ziekte al in een ver stadium is.”

Het risico neemt toe naarmate iemand ouder wordt. In zo’n 80 procent van de gevallen gaat het om vrouwen van boven de vijftig. Maar gelukkig is borstkanker ook een van de best behandelbare vormen van kanker. Uit statistieken blijkt zelfs dat 97 procent van de vrouwen in de VS bij wie de ziekte in een vroeg stadium is ontdekt en bij wie geen uitzaaiingen zijn gevonden, vijf jaar na de diagnose nog in leven is. Conchita werd na vijf jaar kankervrij verklaard.

Basisinformatie

Net als in het geval van Conchita wordt borstkanker meestal ontdekt doordat iemand een knobbeltje voelt. Maar gelukkig is zo’n 80 procent van die knobbeltjes goedaardig. Vaak gaat het om cysten (met vocht gevulde blaasjes).

Borstkanker begint met een ontspoorde cel die zich ongeremd vermenigvuldigt, waardoor zich geleidelijk een tumor vormt. Een tumor wordt kwaadaardig als de cellen ervan andere weefsels gaan binnendringen. Sommige tumoren groeien  snel, terwijl het bij andere wel tien jaar kan duren voordat ze ontdekt worden.

Om vast te stellen of Conchita kanker had, verwijderde haar arts met een dunne naald een stukje weefsel uit het knobbeltje. Dat weefsel bevatte kankercellen. Daarom werd de tumor met het omringende borstweefsel operatief verwijderd. Nu konden ook de grootte en soort, eventuele uitzaaiingen en de groeisnelheid van de tumor worden vastgesteld.

Na de operatie krijgen veel patiënten aanvullende behandelingen om te voorkomen dat de kanker terugkomt of zich uitzaait. Kankercellen kunnen zich losmaken van de tumor, zich via de bloedbaan of de lymfklieren verspreiden en opnieuw gaan groeien. Pas als de kanker zich uitzaait naar vitale organen en weefsels — de hersenen, de lever, het beenmerg of de longen — wordt de ziekte dodelijk.

Conchita kreeg zowel bestraling als chemotherapie om losse kankercellen rond de oorspronkelijke plek en in de rest van haar lichaam te vernietigen. Omdat ze een vorm van kanker had die door oestrogeen werd gestimuleerd, kreeg ze ook  hormoonremmers om te voorkomen dat er nieuwe tumoren zouden ontstaan.

Door de medische vooruitgang is het nu mogelijk de behandeling af te stemmen op de patiënt en rekening te houden met de leeftijd, de gezondheidstoestand, de voorgeschiedenis en de vorm van kanker. In het geval van Arlette bijvoorbeeld werd de diagnose gesteld voordat de kanker zich buiten de melkgang had uitgezaaid. Daarom werd er een lumpectomie uitgevoerd, een borstsparende operatie. Alice kreeg vóór de operatie een chemokuur om de tumor te verkleinen. Bij Janice verwijderde de chirurg de tumor en verder alleen de schildwachtklier, de eerste lymfklier waar de tumor zich naar uitzaait. Omdat er in die klier geen kankercellen werden gevonden, hoefden er geen andere klieren te worden weggehaald. Hierdoor liep ze minder risico op lymfoedeem, een vervelende zwelling van de arm die kan optreden als er veel lymfklieren worden verwijderd.

Er is veel bekend over het verloop van borstkanker, maar de fundamentele vraag blijft: waardoor en hoe ontstaat het?

Wat zijn de oorzaken?

Het is nog steeds een raadsel waardoor borstkanker veroorzaakt wordt. Critici zeggen dat er meer onderzoek wordt gedaan naar behandelingen en tests — wat veel winst oplevert — dan naar oorzaken en preventie. Toch hebben wetenschappers belangrijke aanwijzingen gevonden. Sommige denken dat borstkanker ontstaat als gevolg van een complex proces dat uit meerdere fasen bestaat. Het begint met een defect gen waardoor cellen zich anders gaan gedragen: ze vermenigvuldigen zich razendsnel, dringen andere weefsels binnen, leiden immuuncellen om de tuin en vallen heimelijk vitale organen aan.

Waar komen defecte genen vandaan? In 5 à 10 procent van de gevallen worden vrouwen geboren met een genetische aanleg voor borstkanker. Maar vaak worden gezonde genen aangetast door factoren van buitenaf. In dat verband worden vooral straling en chemicaliën genoemd. Wellicht zullen toekomstige onderzoeken dit bevestigen.

Ook het hormoon oestrogeen wordt als factor genoemd omdat het bepaalde vormen van borstkanker schijnt te stimuleren. Daarom neemt het risico toe als een vrouw heel jong is begonnen te menstrueren of later dan normaal in de overgang is gekomen. Het risico is ook groter als ze pas laat of nooit zwanger is geworden of als ze hormoonsubstitutietherapie heeft gehad. Omdat vetcellen oestrogeen produceren, kan overgewicht een risicofactor zijn bij vrouwen die al door de overgang heen zijn en bij wie de eierstokken dus geen hormonen meer produceren. Andere risicofactoren zijn een hoge insulinespiegel en een lage spiegel  van het slaaphormoon melatonine. Dat laatste komt vooral voor bij vrouwen die ’s nachts werken.

Zijn er effectievere, minder traumatische behandelingen voor borstkanker op komst? Onderzoekers werken niet alleen aan therapieën waarbij het eigen immuunsysteem een rol speelt, maar ook aan medicijnen die zich richten op de moleculaire routes die de groei van kanker stimuleren. Ondertussen wordt het dankzij verbeterde scanmethoden mogelijk om tumoren nauwkeuriger en effectiever te bestralen.

Wetenschappers doen ook op andere fronten onderzoek, bijvoorbeeld naar de oorzaken van uitzaaiingen, de bestrijding van chemoresistente kankercellen en het blokkeren van groeisignalen in cellen. En ze kijken hoe de behandeling op de afzonderlijke tumor kan worden afgestemd.

In deze wereld zal er helaas geen eind komen aan ziekte en dood (Romeinen 5:12). Alleen onze Schepper kan daar iets aan veranderen. Maar zal hij dat ook doen? Volgens de Bijbel wel! Daarin staat dat er een tijd komt dat „geen inwoner zal zeggen: ’Ik ben ziek’” * (Jesaja 33:24). Wat een mooi vooruitzicht!

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 24, 25]

WAARSCHUWINGSSIGNALEN

Vroegtijdige ontdekking is belangrijk, maar uit sommige onderzoeken is gebleken dat borstonderzoek en mammografie bij jonge vrouwen niet altijd nauwkeurige resultaten opleveren. Dit kan tot onnodige behandelingen en ongerustheid leiden. Toch dringen deskundigen er bij vrouwen op aan te letten op veranderingen in hun borsten en lymfklieren. Hier volgen een paar signalen om op te letten:

● Een knobbeltje of verdikking in de oksel of borst

● Afscheiding uit de tepel

● Een verandering in de kleur of structuur van de huid

● Een ingetrokken of abnormaal gevoelige tepel

[Kader op blz. 25]

ALS DE DIAGNOSE IS GESTELD

● Ga ervan uit dat u een jaar of langer zult moeten uittrekken voor de behandeling en het herstel.

● Kies zo mogelijk bekwame artsen die rekening zullen houden met uw behoeften en geloofsovertuiging.

● Bepaal in overleg met uw naaste familie aan wie u het zult vertellen en wanneer. Geef uw vrienden de gelegenheid hun liefde te tonen en met en voor u te bidden (1 Johannes 3:18).

● Lees in de Bijbel, bid en denk aan opbouwende dingen zodat u de emotionele stress aankunt (Romeinen 15:4; Filippenzen 4:6, 7).

● Praat met anderen die borstkanker gehad hebben en die u zullen opbeuren (2 Korinthiërs 1:7).

● Concentreer u alleen op de zorgen van vandaag en niet op die van morgen. Jezus zei: „Weest dus nooit bezorgd voor de volgende dag, want de volgende dag zal zijn eigen zorgen hebben” (Mattheüs 6:34).

● Ga zuinig om met uw energie en neem voldoende rust.

[Kader/Illustratie op blz. 26]

EEN GESPREK MET UW ARTS

● Raak vertrouwd met de belangrijkste medische termen in verband met borstkanker.

● Stel van tevoren een lijstje met vragen op. Vraag uw partner of een vriendin om mee te gaan en aantekeningen te maken.

● Als de arts iets zegt wat u niet begrijpt, vraag dan om uitleg.

● Vraag uw arts hoeveel vergelijkbare gevallen hij of zij heeft behandeld.

● Vraag zo mogelijk om een second opinion.

● Als de mening van de tweede arts afwijkt, ga dan na wie van de twee de meeste ervaring heeft. Vraag de twee artsen om met elkaar te overleggen.

[Kader/Illustraties op blz. 27]

OMGAAN MET BIJWERKINGEN

Sommige behandelingen kunnen bijwerkingen hebben zoals misselijkheid, haaruitval, huidproblemen, chronische vermoeidheid, pijn en een verdoofd of tintelend gevoel in de ledematen. Met de volgende eenvoudige dingen kunt u de bijwerkingen soms beperken:

● Eet verstandig om uw immuunsysteem te versterken.

● Houd een dagboek bij van uw energieniveau en van uw reactie op bepaalde voedingsmiddelen.

● Kijk of er met medicijnen, acupunctuur of massage iets te doen is tegen de misselijkheid en de pijn.

● Doe aan matig intensieve lichaamsbeweging * om uw uithoudingsvermogen te vergroten, op gewicht te blijven en uw weerstand te verhogen.

● Neem geregeld rust, maar houd in gedachte dat lang in bed liggen de vermoeidheid juist kan verergeren.

● Zorg dat uw huid niet uitdroogt. Draag loszittende kleding. Neem warme baden of douches.

[Voetnoot]

 [Kader op blz. 28]

WANNEER EEN DIERBARE KANKER HEEFT

Hoe kunt u een dierbare die kanker heeft bijstaan? Pas het Bijbelse principe toe: „Verheugt u met mensen die zich verheugen; weent met mensen die wenen” (Romeinen 12:15). Toon uw liefde en bezorgdheid door middel van telefoontjes, brieven, kaartjes, e-mailtjes en korte bezoekjes. Bid samen en lees vertroostende teksten uit de Bijbel voor. Beryl zegt: „Praat niet over mensen die aan kanker overleden zijn maar over mensen die het overleefd hebben.” Janice, die zelf kanker heeft gehad, geeft het advies: „Ga gewoon naar je vriendin toe en geef haar een knuffel. Als ze erover wil praten, doet ze dat wel.” En het is voor een vrouw vooral belangrijk dat haar man haar voortdurend laat merken dat hij van haar houdt.

„We hadden geregeld een kankervrije dag”, vertelt Geoff. „Mijn vrouw wilde absoluut niet dat we alleen nog maar met haar ziekte bezig waren. Daarom spraken we af dat we om de zoveel tijd een hele dag niet over de kanker zouden praten. In plaats daarvan richtten we ons op de positieve dingen in ons leven. Het was alsof we even vakantie namen van de ziekte.”

[Kader op blz. 28]

COMMENTAREN VAN PATIËNTEN

Over het horen van de diagnose

Sharon: Mijn leven veranderde van het ene op het andere moment. „Dit was het dan”, zei ik.

Over de moeilijkste momenten

Sandra: De angst is erger dan de behandeling.

Margaret: Na de tweede behandeling zeg je: „Dit trek ik niet.” Maar je gaat toch gewoon door.

Over vrienden

Arlette: We vertelden het aan onze vrienden zodat ze voor ons konden bidden.

Jenny: Ik was blij met elk glimlachje, knikje en vriendelijk woord.

Over mannen die een steun zijn

Barbara: Ik besloot mijn haar eraf te scheren voordat het uitviel. Colin zei: „Wat heeft jouw hoofd een mooie vorm!” Daar moest ik wel om lachen.

Sandra: We stonden samen voor de spiegel. Ik keek naar het gezicht van Joe en zag dat hij nog steeds van me hield.

Sasha: Karl zei altijd tegen anderen: „Wij hebben kanker.”

Jenny: Geoffs liefde kende geen grenzen en zijn geloof was altijd een grote steun voor me.

[Diagram/Illustratie op blz. 27]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Kankercellen negeren normale groeisignalen, vermenigvuldigen zich en dringen ander weefsel binnen

[Diagram]

Melkgang met normale cellen

Tumor in de melkgang

De tumor breidt zich uit

[Illustratie op blz. 28]

De liefdevolle steun van familie en vrienden is essentieel voor de patiënt