Het Domesday Book — Een bijzonder document

In 1066 werd Engeland veroverd door Willem, de hertog van Normandië. Negentien jaar later gaf hij opdracht om alle landerijen in zijn nieuwe rijk te inventariseren. Dit kadaster kwam bekend te staan als het Domesday Book. Waarom is het nog steeds een van de belangrijkste historische documenten van Engeland?

WILLEM kwam in september 1066 aan land bij Hastings (Engeland). Daar versloeg hij op 14 oktober het leger van koning Harold van Engeland, die daarbij om het leven kwam. Op 25 december werd Willem, die later bekend kwam te staan als de Veroveraar, in de Westminster Abbey in Londen tot koning gekroond. Hoe zou het de Engelsen onder hun nieuwe koning vergaan?

De grote inventarisatie

Koning Willem I plunderde het noorden van het land en op veel plaatsen verdreef hij de bevolking. Trevor Rowley, voormalig docent aan de Universiteit van Oxford, schrijft: „Zelfs naar de vrij barbaarse normen van die tijd moet de ’plundering van het noorden’ (1068-1070) als wreed worden bestempeld.” Willem kreeg constant te maken met opstanden, en zijn bezettingsleger van nog geen tienduizend man was omringd door misschien wel twee miljoen vijandige burgers. Uiteindelijk bouwden de Normandiërs ruim vijfhonderd vestingwerken in het hele land, waarvan de Tower in Londen de beroemdste is.

In december 1085, negentien jaar na de invasie, bracht Willem vijf dagen met zijn hofbeambten in Gloucester door om plannen te maken voor een inventarisatie van het hele land, met uitzondering van Londen en Winchester. Aan het begin van het daaropvolgende jaar werden speciale koninklijke ambtenaren gelijktijdig naar de zeven districten gestuurd om vertegenwoordigers van de graafschappen te ondervragen en de rijkdommen van het land in kaart te brengen.

De koning had geld nodig om zijn bezettingsleger te betalen. Hij moest ook geschillen over landbezit oplossen. Als hij deze doelen zou bereiken, zouden mensen uit Normandië en andere delen van Frankrijk zich in Engeland vestigen, waardoor de Normandische overheersing gewaarborgd was.

’Domesday’

Kort na Willems overwinning op de Engelsen gaf hij de landerijen van Engelse edelen aan Normandische baronnen. Uit zijn inventarisatie van Engeland bleek dat de helft van alle bezittingen inmiddels in handen was van nog geen tweehonderd mannen, van wie er slechts twee Engels waren. Velen van de ongeveer zesduizend achterleenmannen zagen zich gedwongen stukken  grond te pachten die vóór 1066 hun eigendom waren geweest, terwijl de armen en degenen die onteigend waren zich maar moesten zien te redden.

Door de inventarisatie werd de overname van grond door de Normandiërs gelegaliseerd. Om belasting te kunnen heffen werden grond en bezittingen opnieuw getaxeerd, en dat gold ook voor bospercelen en weidegronden. Zelfs afzonderlijke dieren, zoals een os, een koe of een varken, werden in het overzicht opgenomen. De onderdrukte Engelsen keken met argwaan toe omdat ze wisten dat ze er niets tegen konden inbrengen. Ze vergeleken de inventarisatie met de „Day of Doom” (dag van het oordeel). Daarom werd het uiteindelijke document later het Domesday Book genoemd.

Het Domesday Book was in het Latijn geschreven op perkament en bestond uit twee delen. Great Domesday had 413 pagina’s en Little Domesday had een kleiner formaat en telde 475 pagina’s. * Het overzicht werd niet voltooid omdat Willem in 1087 stierf. Hoe werden al die gegevens in één jaar verzameld?

De Normandiërs erfden van de Engelsen enkele officiële documenten met gegevens van eigenaars en pachters en ook belastinggegevens. Met dit als basis stuurden de Normandiërs naar elk graafschap ambtenaren om eigendommen opnieuw te taxeren voor belastingdoeleinden.

Nog steeds nuttig

In de middeleeuwen reisde het Domesday Book vaak mee met de koninklijke familie. Eerst werd het voornamelijk gebruikt om geschillen over grondbezit op te lossen, maar in de achttiende eeuw werd het door de bekende Engelse jurist Sir William Blackstone gebruikt om vast te stellen of bepaalde pachters het recht hadden om te stemmen. Het boek is op verschillende locaties bewaard, maar bevindt zich nu in het Brits Nationaal Archief.

Ter gelegenheid van het negenhonderdjarig bestaan van het boek werd het in 1986 opnieuw ingebonden, dit keer in vijf delen. Voor historici en andere wetenschappers is ook een herziene Engelse vertaling van de tekst beschikbaar. Volgens de BBC is het document „de basis van het nationaal archief en (...) geldt het nog steeds als bewijs van grondbezit”. In 1958 werd het nog gebruikt om te controleren of een oude stad marktrecht had.

Archeologen raadplegen het Domesday Book nog steeds om de plaats van middeleeuwse Engelse en Normandische nederzettingen vast te stellen. Het blijft een bijzonder waardevolle informatiebron, die de basis heeft gelegd voor de ontwikkeling van de Engelse natie.

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 23]

WILLEMS KRUISTOCHT

Willem vroeg de paus of hij zijn invasie de status van kruistocht wilde geven en beloofde hem in ruil daarvoor meer zeggenschap over de dolende Engelse kerk. De paus ging meteen akkoord. Dat was „een diplomatieke overwinning” voor Willem, schreef professor David Douglas. Een andere historicus, George Trevelyan, trekt in zijn boek History of England de conclusie dat „de pauselijke banier en zegen Willem goed van pas kwamen bij een onderneming die overigens meer weg had van een gewapende plundering dan van een kruistocht”.

[Verantwoording]

© The Bridgeman Art Library

[Kaart op blz. 22]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

ENGELAND

LONDEN

Hastings

Het Kanaal

NORMANDIË

[Illustratieverantwoording op blz. 22]

Book: Mary Evans/The National Archives, London, England