De alpenhoorn — Muziek uit de bergen

AL eeuwenlang wordt in de Zwitserse Alpen een uniek instrument gebruikt om te communiceren: de alpenhoorn. Dat lijkt niet zo praktisch, want bepaalde alpenhoorns zijn twee keer zo lang als de mensen die erop blazen. Maar een alpenhoorn kan door één persoon gedragen worden. Er zijn zelfs soorten die uit elkaar gehaald kunnen worden zodat ze in een handzame koffer passen. Het geluid van de alpenhoorn draagt wel tien kilometer  ver, helemaal over de hooggelegen valleien in de Alpen.

Hoe een alpenhoorn gemaakt wordt

Omdat de traditionele alpenhoorn gemaakt wordt van sparrenhout uit de bergen, is het niet zo vreemd dat je hem in de Zwitserse Alpen vindt. Sparren die op steile berghellingen groeien, ontwikkelen van nature een kromming onder aan de stam.

De maker van een alpenhoorn kiest een boom uit en splijt die zorgvuldig in tweeën. Vervolgens holt hij de helften uit met speciale beitels. Dat kan hem wel tachtig uur kosten! Daarna schuurt en polijst hij de binnenkant van de boom tot die glad is. Hij lijmt de helften aan elkaar en omwikkelt ze met stroken berkenschors. Hij maakt een houten voet aan de alpenhoorn vast die de hoorn ondersteunt als erop gespeeld wordt. Dan zet hij er een geschikt mondstuk op en versiert hij de klankbeker met schilder- of handsnijwerk. Als laatste bewerkt hij de hoorn met waterbestendige vernis.

Tradities

Generaties lang gebruikten herders de alpenhoorn om vanaf hooggelegen weiden een signaal te geven zodat hun familie in het dal wist dat het goed met ze ging. Maar ze gebruikten de hoorn vooral om hun koeien te roepen voor het melken. Zwitserse melkveehouders zijn er al heel lang van overtuigd dat het vriendelijke geluid van de alpenhoorn de koeien tijdens het melken rustig houdt.

In de winter, als de koeien weer op stal stonden, gingen veel herders met hun alpenhoorn naar de stad om iets bij te verdienen. Het instrument is vroeger ook wel gebruikt om mannen op te roepen voor de oorlog.

Hoe wordt de hoorn bespeeld?

Op het eerste gezicht lijkt het makkelijk om een alpenhoorn te bespelen, want je ziet geen vingergaten, kleppen of ventielen. Maar het is nog niet zo simpel om de luchttoevoer in de buis goed te reguleren zodat de gewenste toon wordt voortgebracht.

Alpenhoorns kunnen maar twaalf natuurtonen produceren. Hoewel niet alle melodieën op het instrument gespeeld kunnen worden, zijn er speciale muziekstukken voor geschreven, en getalenteerde hoornspelers kunnen een heel repertoire ten gehore brengen.

Beroemde componisten hebben in hun orkestmuziek het geluid van de alpenhoorn gebruikt. Zo schreef Leopold Mozart (de vader van Wolfgang Amadeus Mozart) zijn „Sinfonia Pastorella” voor orkest en herdershoorn (een soort alpenhoorn). Brahms imiteerde het geluid van een Zwitserse alpenhoorn met fluiten en hoorns, en Beethoven bootste in zijn zesde symfonie, de „Pastorale”, de alpenhoorn na om de sfeer van het herdersleven op te roepen.

De oudste Zwitserse vermelding van een alpenhoorn dateert uit 1527 en is aangetroffen in een kasboek van het St. Urban-klooster. Nu, bijna vijfhonderd jaar later, klinkt het vriendelijke geluid van de alpenhoorn nog steeds over de majestueuze alpenweiden van Zwitserland.

[Illustratie op blz. 15]

Alpenhoorns kunnen uit elkaar gehaald worden, waardoor ze makkelijk te dragen zijn