De druk om oneerlijk te zijn

„Eerlijkheid in het bedrijfsleven is niet meer van deze tijd en pogingen in die richting zijn gedoemd te mislukken.” — Stephen (VS).

BENT u het eens met die sombere visie? Het is waar dat oneerlijkheid vaak voordelen heeft — in ieder geval op korte termijn. Daarom staan personen die eerlijk proberen te zijn op de volgende terreinen onder zware druk.

Verleidingen. Wie wil er nu niet graag meer geld of luxe hebben? Als iemand de gelegenheid krijgt om op een oneerlijke manier aan geld te komen, kan het heel moeilijk zijn daar nee tegen te zeggen.

● „Ik sluit contracten af voor het bedrijf waar ik werk en krijg vaak smeergeld aangeboden. Het is heel verleidelijk om op die manier iets bij te verdienen.” — Franz (Midden-Oosten).

De druk om meer winst te maken. De afgelopen jaren hebben bedrijven over de hele wereld te lijden gehad van de slechte economie. Ze hebben ook te maken met de snel veranderende technologie en toegenomen regionale en internationale concurrentie. Werknemers kunnen het gevoel hebben dat ze alleen door oneerlijk te zijn de targets kunnen halen die hun baas of manager stelt.

● „We dachten dat we geen andere keus hadden. (...) Anders zou het bedrijf failliet gaan.” — Reinhard Siekaczek, gearresteerd wegens omkoping (The New York Times).

Druk van anderen. Collega’s of klanten kunnen voorstellen — of zelfs eisen — dat u meedoet aan oneerlijke praktijken.

● „De manager van een grote firma kwam naar me toe en zei dat ik zijn firma als klant zou kwijtraken als ik hem niet zijn ’deel van de winst’ gaf, wat neerkwam op smeergeld.” — Johan (Zuid-Afrika).

Cultuur. In sommige culturen is het gebruikelijk dat er bij zakelijke transacties geschenken worden uitgewisseld. Of de grenzen van eerlijk zakendoen overschreden worden, hangt dan af van de grootte van het geschenk en de omstandigheden. In veel landen vragen corrupte ambtenaren geld voordat ze hun werk doen en laten ze zich graag betalen in ruil voor een voorkeursbehandeling.

● „Het is altijd lastig om onderscheid te maken tussen een fooi en smeergeld.” — William (Colombia).

Omgeving. De grootste druk ondervinden personen die heel arm zijn of in een land leven waar de maatschappij ontwricht is. In zo’n omgeving vinden mensen vaak dat iemand die niet bereid is te bedriegen of te stelen, slecht voor zijn gezin zorgt.

● „Oneerlijkheid wordt normaal, nodig en acceptabel gevonden zolang je niet betrapt wordt.” — Tomasi (Congo-Kinshasa).

Hoe eerlijkheid devalueert

De druk om oneerlijk te zijn heeft grote impact. Bij een enquête in Australië zeiden negen op de tien managers dat ze omkoping en  corruptie „verkeerd maar onvermijdelijk” vonden. Ze zeiden dat ze bereid zouden zijn hun normen opzij te zetten als hun bedrijf daar beter van werd of als ze een contract konden binnenhalen.

Toch zien mensen die oneerlijke dingen doen, zichzelf vaak als eerlijk. Hoe kunnen ze hun zelfbeeld rijmen met hun gedrag? Een tijdschrift zegt: „Mensen gedragen zich oneerlijk genoeg om er voordeel van te hebben, maar eerlijk genoeg om zichzelf wijs te maken dat ze integer zijn” (Journal of Marketing Research). Om hun geweten te sussen, proberen mensen hun oneerlijkheid op allerlei manieren te verontschuldigen, bagatelliseren of goed te praten.

Ze omschrijven oneerlijkheid bijvoorbeeld in termen die minder erg lijken. Liegen of bedriegen heet dan ’het niet zo nauw nemen’ of ’concurrerend zijn’. Smeergeld wordt misschien een ’extraatje’ of een ’wederdienst’ genoemd.

Anderen praten twijfelachtig gedrag goed door hun definitie van eerlijkheid op te rekken. Tom, die in de financiële sector werkt, merkt op: „Hoe mensen over eerlijkheid denken heeft vaak meer te maken met waar ze legaal mee weg kunnen komen dan met de feiten.” David, een voormalig directeur, zegt: „Hoewel oneerlijkheid afgekeurd wordt als het aan het licht komt, wordt het acceptabel gevonden als je ermee weg kunt komen. Mensen die dat lukt, worden geprezen voor hun ’creativiteit’.”

Velen beweren zelfs dat je geen succes kunt hebben als je niet oneerlijk bent. Een ervaren zakenman zegt: „Omdat mensen concurrerend willen zijn, zeggen ze vaak: ’Het doel heiligt de middelen.’” Maar is dat zo? Of zijn mensen die oneerlijkheid goedpraten eigenlijk bezig ’zichzelf met valse overleggingen te bedriegen’? (Jakobus 1:22) In het volgende artikel wordt besproken welke praktische voordelen het heeft om eerlijk te zijn.

[Inzet op blz. 5]

„Hoe mensen over eerlijkheid denken heeft vaak meer te maken met waar ze legaal mee weg kunnen komen dan met de feiten”

[Illustratie op blz. 5]

Velen beweren dat je geen succes kunt hebben als je niet oneerlijk bent