„Wat een neus!”
„Wat een neus!”
DAT is de reactie van de meeste mensen als ze voor het eerst een mannetjesneusaap * met zijn hangende, vlezige neus zien. Bij sommige mannetjes kan deze neus wel achttien centimeter lang worden. Omdat de neus over hun mond en kin hangt, moeten ze hem wegduwen om te kunnen eten. Als onze neus in verhouding net zo groot was, zou hij bijna tot halverwege onze borst komen!
Welke voordelen heeft deze neus voor de mannetjesneusaap? * Daarover verschillen de meningen. Het kan zijn dat de neus overtollige lichaamswarmte afvoert of fungeert als geluidsversterker. Of misschien is de neus een visuele waarschuwing voor andere mannetjes. De neus van een dominant mannetje zwelt namelijk op en wordt rood als hij boos of opgewonden wordt. Nog een mogelijkheid is dat zijn neus het hart van vrouwtjesneusapen sneller doet kloppen! Maar waarschijnlijk heeft de neus meerdere functies en weten we van sommige daarvan weinig tot niets.
Bolle buiken
Zowel mannetjes- als vrouwtjesneusapen hebben een opvallende, dikke buik, waardoor ze er allemaal uitzien alsof ze zwanger zijn! De inhoud van hun maag kan zelfs wel een kwart van hun lichaamsgewicht bedragen. Hoe komt het dat ze zo’n dikke buik hebben?
Hun maag is, net als die van een koe, gevuld met een soepachtig mengsel van plantaardig voedsel en bacteriën. Die bacteriën zorgen er niet alleen voor dat het voedsel gaat gisten, maar breken ook cellulose af en bepaalde gifstoffen in planten die voor andere dieren dodelijk zouden zijn. Dankzij hun bijzondere spijsverteringsstelsel kunnen neusapen leven op een dieet van bladeren en de niet-zoete vruchten en zaden van peulvruchten, palmen en andere planten.
Maar het spijsverteringsstelsel van de neusaap heeft ook een nadeel. Het dier kan geen suikerhoudende vruchten eten, omdat die te snel gisten. Zijn buik zou daardoor te veel opzwellen, wat zelfs tot een pijnlijke dood zou kunnen leiden.
Vanwege hun celluloserijke dieet en hun complexe maag hebben neusapen veel tijd nodig om hun voedsel te verteren. Daarom houden ze na een stevig ontbijt vaak urenlang siësta.
Sociale dieren
Of neusapen nu eten of rusten, ze zijn zelden alleen. Dominante mannetjes hebben een harem van soms wel acht vrouwtjes met hun jongen. Mannetjes die in de groep geboren zijn, worden weggestuurd zodra ze voor zichzelf kunnen zorgen. Dan sluiten ze zich aan bij andere jonge mannetjes en vormen ze een groep met een of twee grotere mannetjes erbij. Voor iemand die geen kenner is, kan zo’n groep op een harem lijken.
Een ongebruikelijke gewoonte van neusapen is dat harems elkaars gezelschap opzoeken, vooral ’s avonds bij de rivier. Als een mannetje dan het gevoel heeft dat een ander mannetje zich voor zijn vrouwtjes interesseert, reageert hij met veel machtsvertoon. Met zijn gewicht van zo’n twintig kilo leunt hij op handen en voeten naar voren en staart hij met opengesperde bek zijn rivaal aan. Een boek over neusapen zegt: „Als dat niet de gewenste uitwerking heeft, begint het mannetje plotseling druk heen en weer te springen in de bomen, vaak onder luid gebrul, en landt hij op dode takken die met een scherp gekraak afbreken, waardoor de consternatie nog groter wordt” (Proboscis Monkeys of Borneo). Een enkele keer komt het tot een gevecht.
„Neusapen zien er niet alleen apart uit, ze maken ook allerlei bizarre geluiden”, zegt het boek verder. De dieren grommen, toeteren, brullen en krijsen, vooral als ze zich ’s avonds bij de rivier verzamelen. Te midden van deze herrie zijn de moederapen vaak rustig bezig met het voeden en verzorgen van hun jongen, die een blauwachtig gezicht hebben. Maar tegen het vallen van de avond hebben de apen een comfortabele slaapplek gevonden in de hoge bomen bij de rivier.
Snelle zwemmers
De neusapen hebben nog iets eigenaardigs: ze hebben zwemvliezen tussen hun tenen. Daarmee kunnen ze niet alleen goed zwemmen maar ook veilig lopen over de dikke laag modder in de mangrovebossen waar ze wonen. In hun leefgebied wemelt het van de krokodillen. Hoe voorkomen de neusapen dat ze opgegeten worden?
Dat doen ze bijvoorbeeld door zich onopvallend in het water te laten glijden en achter elkaar aan als hondjes de rivier over te zwemmen, waarbij het water nauwelijks rimpelt. Bij smalle rivieren is wel gezien dat ze een andere strategie gebruiken. Ze klimmen in een hoge boom, nemen een aanloop vanaf een tak, springen van een hoogte van zo’n negen meter het water in, maken een buiklanding en zwemmen dan zo snel mogelijk het laatste stukje rivier over. Zelfs moeders die een jong bij zich dragen gebruiken deze tactiek. Het komt ook voor dat de neusapen als groep het water inspringen en razendsnel naar de andere kant zwemmen. Toch is de krokodil niet hun grootste vijand.
Een bedreigde soort
Neusapen staan op de lijst van bedreigde diersoorten. Er zijn in hun natuurlijke leefgebied nog maar enkele duizenden exemplaren over en dat aantal neemt in snel tempo af, wat voornamelijk te wijten is aan de mens. De oorzaken zijn onder andere bosbranden, houtkap, ongereguleerd toerisme en ontbossing voor oliepalmplantages. Nog een factor is de jacht. Sommige mensen jagen op neusapen voor de sport en andere doden ze voor voedsel of voor traditionele geneeskunde. Omdat de apen duidelijk zichtbaar in bomen naast de rivieren slapen, zijn ze bijzonder kwetsbaar. In één gebied waar veel jagers met motorboten komen, is het aantal neusapen in vijf jaar tijd gehalveerd!
Natuurbeschermers proberen mensen bewust te maken van het lot van de neusaap, en het dier is op Borneo dan ook wettelijk beschermd. Maar zullen die maatregelen afdoende zijn? De tijd zal het leren. Het zou heel jammer zijn als het dier in het wild zou uitsterven, want het is met al zijn eigenaardigheden een interessant studieobject. Neusapen zijn bovendien moeilijk in gevangenschap te houden.
De neusaap is natuurlijk maar één van de vele dieren waarvoor de toekomst er somber uitziet. Talloze andere soorten zijn al uitgestorven. Maar het goede nieuws is dat God het heft in handen zal nemen. Hij is van plan slechte mensen van de aarde te verwijderen en mensen die hem aanbidden te leren hoe ze de aarde op een goede manier kunnen beheren (Spreuken 2:21, 22). Jehovah God belooft: „Men zal generlei kwaad doen noch enig verderf stichten op heel mijn heilige berg; want de aarde zal stellig vervuld zijn van de kennis van Jehovah, zoals de wateren ook de zee bedekken” (Jesaja 11:9).
[Voetnoten]
^ ¶2 De neusaap komt voor op Borneo. De plaatselijke bewoners noemen het dier orang belanda, wat „Hollander” betekent.
^ ¶3 De neus van vrouwtjesneusapen is ook groot, maar lang niet zo groot als die van de mannetjes.
[Illustratie op blz. 12]
Neusapen hebben een opvallende neus en een bolle buik
[Verantwoording]
© Peter Lilja/age fotostock
[Illustratie op blz. 13]
De neus van het mannetje hangt over zijn mond. Hij moet hem wegduwen om te kunnen eten
[Verantwoording]
© Juniors Bildarchiv/Alamy
[Illustratie op blz. 14]
Of neusapen nu eten of rusten, ze zijn zelden alleen
[Verantwoording]
© Peter Lilja/age fotostock
