De „huilende” boom en zijn veelzijdige „tranen”

’Neem balsem voor smart’, zegt Jeremia 51:8. Een speurtocht naar een van de oorsprongen van deze zeer kalmerende en genezende substantie neemt ons mee naar het eiland Chíos in de Egeïsche Zee.

IN HET begin van de zomer bereiden de boeren op Chíos zich op een heel ongebruikelijke manier voor op de oogst. Nadat ze de grond hebben aangeveegd, maken ze een plat vlak van witte leem rond struikachtige groenblijvers die mastiekbomen worden genoemd. Vervolgens maken de boeren insnijdingen in de bast waardoor de boom gaat „huilen” — er beginnen witachtige „tranen” van hars uit te sijpelen. Na twee of drie weken stollen de druppels en worden ze door de boeren verzameld, rechtstreeks van de stam of van de lemen ondergrond. Deze „tranen”, mastiekgom genoemd, werden gebruikt om balsem te maken.

Voordat er kan worden geoogst, moet er echter geduldig en hard worden gewerkt. De gedraaide, grijze boomstammen groeien erg langzaam. Het duurt veertig tot vijftig jaar voordat een boom tot volle wasdom is gekomen — gewoonlijk een hoogte van twee tot drie meter.

Naast het insnijden van de stammen en het verzamelen van de „tranen” moet er nog meer werk worden verzet om mastiek te produceren. Nadat de boeren de mastiek-„tranen” hebben verzameld, worden die op grootte en kwaliteit uitgezocht, gewassen en gesorteerd. Later wordt de mastiek verder gezuiverd en kan het voor veel toepassingen worden gebruikt.

De geschiedenis van een kostbare plant

Het Griekse woord voor „mastiek” is verwant aan een term die „op de tanden knarsen” betekent. Die naam zou erop kunnen duiden dat mastiekhars van oudsher als kauwgum is gebruikt om de adem te verfrissen.

De oudste informatie over mastiek komt van de Griekse geschiedschrijver Herodotus uit de vijfde eeuw v.G.T. Andere schrijvers en geneesheren uit de oudheid — onder wie Apollodorus, Dioscorides, Theophrastus en Hippocrates — hadden het over de medicinale toepassingen van mastiek. Hoewel er langs de hele Middellandse-Zeekust mastiekbomen groeien, wordt mastiek sinds 50 G.T. vrijwel uitsluitend op Chíos geproduceerd. En de belangstelling van degenen die Chíos veroverden — van de Romeinen tot de Genuezen tot de Osmanen — ging voornamelijk uit naar mastiek.

Het veelzijdige mastiek

Egyptische artsen uit de oudheid gebruikten mastiek om diverse kwalen zoals diarree en artritis te behandelen. Ze gebruikten het ook als wierook  en bij het balsemen van mummies. De mastiekboom kan een van de leveranciers zijn geweest van ’balsem uit Gilead’, die in de bijbel wordt genoemd wegens zijn medicinale eigenschappen en voor zijn toepassing in de cosmetica en bij het balsemen (Jeremia 8:22; 46:11). Er is zelfs geopperd dat de boom die stacte voortbrengt, een van de bestanddelen van het geurige, heilige reukwerk dat exclusief voor gebruik in het heiligdom bestemd was, misschien tot de familie van de mastiekbomen behoort. — Exodus 30:34, 35.

In deze tijd is mastiek een ingrediënt van vernissen die worden gebruikt ter bescherming van olieverfschilderijen, meubels en muziekinstrumenten. Het wordt aangewend om dingen te isoleren of waterdicht te maken en het wordt ook beschouwd als een van de beste kleurstabilisatoren voor textielverf en verf voor schilderijen. Mastiek is ook verwerkt in lijmsoorten en gebruikt bij het leerlooien. Vanwege zijn aangename geur en andere eigenschappen wordt mastiek gebruikt in zeep, cosmetica en parfums.

De beschrijving van mastiek komt wereldwijd voor op 25 officiële lijsten van medicijnen. In de Arabische wereld wordt het nog steeds veelvuldig gebruikt in traditionele medicijnen. Mastiek komt ook voor in tandheelkundige cementen en in de binnenlaag van medicinale capsules.

Als balsemleverancier hebben de veelzijdige „tranen” van de „huilende” mastiekboom eeuwenlang een verzachtende en genezende werking gehad. Het is dan ook terecht dat Jeremia’s profetie zegt: ’Neem balsem voor smart.’

[Illustraties op blz. 31]

Chíos

Het oogsten van de mastiek

De mastiek-„tranen” worden zorgvuldig verzameld

[Verantwoording]

Chios and harvest line art: Courtesy of Korais Library; all others: Kostas Stamoulis