Empathie — De sleutel tot vriendelijkheid en medeleven

„ZOLANG je iemands pijn kunt verzachten, is het leven niet tevergeefs”, schreef Helen Keller. Helen begreep beslist wat emotionele pijn is. Toen ze negentien maanden was, werd ze door een ziekte volledig blind en doof. Maar een meelevende lerares leerde Helen braille lezen en schrijven, en later leerde ze haar spreken.

Helens lerares, Ann Sullivan, wist maar al te goed hoe frustrerend het is te kampen te hebben met een lichamelijke handicap. Ze was zelf bijna blind. Maar Ann bedacht geduldig een manier om met Helen te communiceren door woorden letter voor letter in Helens handpalm te ’spellen’. Geïnspireerd door de empathie van haar lerares besloot Helen haar leven te wijden aan het helpen van de blinden en de doven. Doordat ze zich veel moeite had moeten getroosten om haar handicap te overwinnen, had ze medegevoel met degenen die in een soortgelijke situatie verkeerden. Ze wilde hen helpen.

U hebt waarschijnlijk opgemerkt dat het voor iemand in deze zelfzuchtige wereld makkelijk is ’de deur van zijn gevoelens van teder mededogen’ te sluiten en de behoeften van anderen te negeren (1 Johannes 3:17). Christenen hebben echter het gebod ontvangen hun naaste lief te hebben en intense liefde voor elkaar te hebben (Mattheüs 22:39; 1 Petrus 4:8). Toch bent u zich vast wel van deze realiteit bewust: hoewel we vastbesloten zijn elkaar lief te hebben, zien we vaak gelegenheden om het leed van anderen te verlichten over het hoofd. Dat kan eenvoudigweg zijn omdat we ons niet bewust zijn van hun behoeften. Empathie is de sleutel die de deur tot onze vriendelijkheid en ons medeleven kan openen.

Wat is empathie?

Een woordenboek beschrijft empathie als „het zich inleven in de belevingswereld van anderen, het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens of de gedachtegang van een ander”. Een andere omschrijving is, zich in de situatie van de ander kunnen verplaatsen. Empathie vereist dus in de eerste plaats dat we de omstandigheden van iemand anders begrijpen en in de tweede plaats dat we de gevoelens delen die hij als gevolg daarvan ondervindt. Ja, empathie houdt in dat we het leed van een ander in ons hart voelen.

Het woord „empathie” komt niet in de bijbel voor, maar de Schrift duidt wel indirect op deze hoedanigheid. De apostel Petrus gaf christenen de raad ’medegevoel, broederlijke genegenheid en mededogen’ te tonen (1 Petrus 3:8). Het Griekse woord dat met „medegevoel” is weergegeven, betekent letterlijk „met een ander lijden” of „medelijden hebben”. De apostel Paulus moedigde tot soortgelijke gevoelens aan toen hij medechristenen aanspoorde ’zich te verheugen met mensen die zich verheugen en te wenen met mensen die wenen’. Paulus voegde eraan toe:  „Weest jegens anderen net zo gezind als jegens uzelf” (Romeinen 12:15, 16). En bent u het er niet mee eens dat het praktisch onmogelijk zou zijn onze naaste lief te hebben als onszelf als we ons niet in zijn situatie verplaatsten?

Bijna iedereen heeft van nature een mate van empathie. Wie blijft onberoerd bij het zien van hartverscheurende beelden van verhongerende kinderen of radeloze vluchtelingen? Welke liefdevolle moeder kan het snikken van haar kind negeren? Maar niet al het lijden is makkelijk te onderscheiden. Wat is het moeilijk de gevoelens te begrijpen van iemand die depressief is, een verborgen lichamelijk gebrek of zelfs een eetstoornis heeft — als we zelf nooit zulke problemen hebben ervaren! Toch toont de Schrift dat we medegevoel kunnen en dienen te ontwikkelen jegens degenen die niet in dezelfde omstandigheden verkeren als wij.

Schriftuurlijke voorbeelden van empathie

Jehovah is ons beste voorbeeld van empathie. Hoewel hij zelf volmaakt is, verwacht hij geen volmaaktheid van ons, „want hijzelf weet zeer goed hoe wij zijn gevormd, gedachtig dat wij stof zijn” (Psalm 103:14; Romeinen 5:12). En omdat hij zich bewust is van onze beperkingen, ’laat hij niet toe dat we worden verzocht boven hetgeen we kunnen dragen’ (1 Korinthiërs 10:13). Door bemiddeling van zijn dienstknechten en door zijn geest helpt hij ons een uitweg te vinden. — Jeremia 25:4, 5; Handelingen 5:32.

Jehovah voelt persoonlijk het leed dat zijn volk ervaart. Hij zei tot de joden die uit Babylon waren teruggekeerd: „Wie u aanraakt, raakt mijn oogappel aan” (Zacharia 2:8). De bijbelschrijver David, die zich scherp bewust was van Gods empathie, zei tot hem: „Doe mijn tranen toch in uw leren zak. Zijn ze niet in uw boek?” (Psalm 56:8) Wat is het vertroostend te weten dat Jehovah de tranen die zijn getrouwe dienstknechten vergieten bij hun strijd om hun rechtschapenheid te bewaren, niet vergeet — alsof ze in een boek geschreven zijn!

Net als zijn hemelse Vader is Jezus Christus ontvankelijk voor de gevoelens van anderen. Toen hij een dove man genas, nam hij hem apart, waarschijnlijk opdat zijn wonderbare genezing hem niet te zeer in verlegenheid zou brengen of zou doen schrikken (Markus 7:32-35). Bij een andere gelegenheid zag Jezus een weduwe die op het punt stond haar enige zoon te begraven. Hij voelde onmiddellijk haar verdriet aan, benaderde de begrafenisstoet en bracht de jonge man weer tot leven. — Lukas 7:11-16.

Toen Jezus, na zijn opstanding, op de weg naar Damaskus aan Saulus verscheen, liet hij Saulus weten hoe zijn wrede vervolging van de discipelen hem trof. „Ik ben Jezus, die gij vervolgt”, zei hij tot hem (Handelingen 9:3-5). Jezus voelde persoonlijk het leed dat zijn discipelen ondergingen, zoals een moeder die de pijn van haar zieke kind voelt. Evenzo heeft Jezus, als onze hemelse Hogepriester, ’medegevoel met onze zwakheden’. — Hebreeën 4:15.

De apostel Paulus leerde ontvankelijk te zijn voor het lijden en de gevoelens van anderen. „Wie is er zwak en ik ben niet zwak? Wie wordt tot struikelen gebracht en ik ontsteek niet in toorn?”, vroeg hij (2 Korinthiërs 11:29). Toen  een engel Paulus en Silas in Filippi op miraculeuze wijze van hun gevangenisboeien bevrijdde, was Paulus’ eerste gedachte de gevangenbewaarder erover in te lichten dat niemand ontsnapt was. Vol empathie voelde hij aan dat de gevangenbewaarder zelfmoord zou kunnen plegen. Paulus wist dat een gevangenbewaarder volgens Romeins gebruik ernstig gestraft zou worden als een gevangene ontsnapte — vooral als hij het bevel had gekregen hem goed te bewaken (Handelingen 16:24-28). Paulus’ levensreddende daad van vriendelijkheid maakte indruk op de gevangenbewaarder, en hij en zijn huisgezin deden stappen om christenen te worden. — Handelingen 16:30-34.

Hoe empathie te ontwikkelen

De Schrift geeft ons herhaaldelijk de aanmoediging onze hemelse Vader en zijn Zoon, Jezus Christus, na te volgen, dus is empathie een hoedanigheid die we moeten ontwikkelen. Hoe kunnen we dit doen? Er zijn drie belangrijke manieren waarop we onze ontvankelijkheid voor de behoeften en gevoelens van anderen kunnen verbeteren: door te luisteren, te observeren en onze verbeelding te laten werken.

Luister. Door goed te luisteren, komen we te weten met welke problemen anderen te maken hebben. En hoe beter we luisteren, hoe groter de kans dat ze hun hart zullen openen en hun gevoelens zullen uiten. „Ik kan met een ouderling praten als ik er zeker van ben dat hij naar me zal luisteren”, zegt Miriam. „Ik wil weten of hij mijn probleem echt begrijpt. Mijn vertrouwen in hem groeit wanneer hij me onderzoekende vragen stelt waaruit blijkt dat hij goed geluisterd heeft naar wat ik hem verteld heb.”

Observeer. Niet iedereen zal ons openlijk vertellen hoe hij zich voelt of wat hij doormaakt. Een scherp waarnemer zal echter opmerken wanneer een medechristen gedeprimeerd lijkt, een tiener zich afsluit of een ijverige bedienaar zijn enthousiasme verliest. Deze bekwaamheid om een probleem in een vroeg stadium aan te voelen, is voor ouders uiterst belangrijk. „Op de een of andere manier weet mijn moeder hoe ik me voel voordat ik met haar praat,” merkt Marie op, „dus is het makkelijk voor me openhartig met haar over mijn problemen te spreken.”

Gebruik uw verbeelding. De krachtigste manier om empathie te stimuleren, is u af te vragen: ’Als ik me in deze situatie bevond, hoe zou ik me dan voelen? Hoe zou ik reageren? Waar zou ik behoefte aan hebben?’ Jobs drie valse vertroosters bleken niet in staat zich in zijn situatie te verplaatsen. Daarom veroordeelden ze hem voor denkbeeldige zonden die hij naar hun veronderstelling moest hebben begaan.

Onvolmaakte mensen vinden het vaak makkelijker fouten te bekritiseren dan gevoelens te begrijpen. Als we er echter moeite voor doen ons het leed dat iemand ervaart voor te stellen, zal dat ons helpen medegevoel te hebben in plaats van met een afkeurend oordeel klaar te staan. „Ik geef veel betere raad wanneer ik goed luister en de hele situatie probeer te begrijpen voordat ik suggesties begin te geven”, zei Juan, een ervaren ouderling.

De door Jehovah’s Getuigen verspreide publicaties hebben velen in dit opzicht geholpen. De tijdschriften De Wachttoren en Ontwaakt! hebben complexe problemen zoals depressiviteit en kindermisbruik behandeld. Deze actuele informatie helpt lezers ontvankelijker te zijn voor de gevoelens van degenen die daaronder lijden. Evenzo heeft het boek Wat jonge mensen vragen — Praktische antwoorden veel ouders geholpen de problemen van hun kinderen te herkennen.

 Empathie helpt bij christelijke activiteiten

Weinigen onder ons zouden het lot van een verhongerend kind kunnen negeren als we over voedsel beschikten dat we met hem konden delen. Als we empathie hebben, zullen we ook de geestelijke toestand van iemand onderscheiden. De bijbel vertelt over Jezus: „Bij het zien van de scharen had hij medelijden met hen, omdat zij gestroopt en heen en weer gedreven waren als schapen zonder herder” (Mattheüs 9:36). Miljoenen mensen in deze tijd bevinden zich in een soortgelijke geestelijke toestand, en ze hebben hulp nodig.

Net als in Jezus’ tijd moeten we misschien vooroordeel of ingewortelde tradities overwinnen om het hart van sommige mensen te bereiken. De bedienaar die empathie heeft probeert punten van overeenkomst te vinden of over onderwerpen te spreken die mensen bezighouden om zijn boodschap aantrekkelijker te maken (Handelingen 17:22, 23; 1 Korinthiërs 9:20-23). Vriendelijke daden gemotiveerd door empathie kunnen onze toehoorders ook ontvankelijker maken voor de Koninkrijksboodschap, zoals het geval was met de gevangenbewaarder in Filippi.

Empathie is van onschatbare waarde om ons te helpen de tekortkomingen van anderen in de gemeente over het hoofd te zien. Als we proberen de gevoelens te begrijpen van een broeder die ons beledigd heeft, zullen we het ongetwijfeld makkelijker vinden hem te vergeven. Wellicht zouden wij op dezelfde manier gereageerd hebben als we in dezelfde situatie hadden verkeerd en dezelfde achtergrond hadden. Jehovah’s empathie beweegt hem ertoe ’gedachtig te zijn dat we stof zijn’. Dient onze empathie ons er dan niet toe te motiveren rekening te houden met de onvolmaaktheden van anderen en ’hun vrijelijk te vergeven’? — Psalm 103:14; Kolossenzen 3:13.

Als we raad moeten geven, zullen we dit waarschijnlijk op een veel vriendelijker manier doen als we de gevoelens en gevoeligheden van degene die heeft gezondigd, begrijpen. De christelijke ouderling die empathie heeft denkt bij zichzelf: ’Ook ik had deze fout kunnen maken. Ik zou me in zijn situatie kunnen bevinden.’ Paulus raadde dan ook aan: „Tracht . . . zo iemand in een geest van zachtaardigheid weer terecht te brengen, terwijl gij uzelf in het oog houdt, opdat ook gij niet verzocht wordt.” — Galaten 6:1.

Empathie kan ons er eveneens toe aanzetten praktische hulp te bieden als dit binnen onze mogelijkheden ligt, ook al aarzelt een medechristen misschien daar om te vragen. De apostel Johannes schrijft: „Als iemand echter de middelen van deze wereld voor de instandhouding van het leven bezit en zijn broeder gebrek ziet lijden en toch de deur van zijn gevoelens van teder mededogen voor hem sluit, in welk opzicht blijft de liefde Gods dan in hem? . . . Laten wij liefhebben, niet met het woord noch met de tong, maar met de daad en in waarheid.” — 1 Johannes 3:17, 18.

Om „met de daad en in waarheid” te kunnen liefhebben, moeten we eerst de specifieke behoeften van onze broeder zien. Observeren we zorgvuldig de behoeften van anderen met de bedoeling hen te helpen? Daar komt het bij empathie op neer.

Ontwikkel medegevoel

We hebben misschien van nature niet veel empathie, maar we kunnen dit medegevoel ontwikkelen. Als we aandachtiger luisteren, scherper observeren en ons vaker in de situatie van anderen verplaatsen, zal onze empathie toenemen. Als gevolg daarvan zullen we ons gedrongen voelen meer liefde, vriendelijkheid en medeleven te tonen jegens onze kinderen, jegens andere christenen en jegens onze naasten.

Laat nooit toe dat zelfzucht uw empathie onderdrukt. „Laat ieder niet alleen de belangen van zichzelf in het oog houden,” schreef Paulus, „maar ook die van anderen” (Filippenzen 2:4, Groot Nieuws Bijbel). Onze eeuwige toekomst hangt af van de empathie van Jehovah en zijn Hogepriester, Jezus Christus. We hebben dus een morele verplichting deze hoedanigheid te ontwikkelen. Onze empathie zal ons in staat stellen betere bedienaren en betere ouders te worden. Bovenal zal empathie ons helpen te ontdekken dat ’het gelukkiger is te geven dan te ontvangen’. — Handelingen 20:35.

[Illustratie op blz. 25]

Empathie houdt in zorgvuldig de behoeften van anderen te observeren met de bedoeling hen te helpen

[Illustratie op blz. 26]

Kunnen we leren de empathie te tonen die een liefdevolle moeder van nature voor haar kind voelt?