Zijn er boze machten aan het werk?

„De hele wereld is in beroering, alsof occulte machten stelselmatig bezig zijn alle nooduitgangen te blokkeren.” — Jean-Claude Souléry, journalist.

’De machteloosheid die de mens ervaart, geeft hem het gevoel dat er een overweldigend kwaad aan het werk is.’ — Josef Barton, historicus.

DE VOLSLAGEN verschrikking van de terroristische aanslagen op 11 september 2001 heeft velen tot nadenken gestemd. Michael Prowse schreef in de in Engeland verschijnende Financial Times: „Zelfs een dier zou of kan niet zo barbaars handelen.” In een hoofdartikel van The New York Times werd opgemerkt dat behalve de planning die de aanval vereiste, „zeker ook de intensiteit van de haat in aanmerking genomen moet worden die nodig was om de aanval te kunnen uitvoeren. Het is een haat die boven de conventies van oorlogvoering uitstijgt, die geen beteugeling kent en zich aan geen enkele overeenkomst houdt.”

Mensen van verschillende godsdienstige overtuigingen hebben serieus nagedacht over de mogelijkheid dat er een boosaardige macht aan het werk is. Een zakenman uit Sarajevo, die getuige is geweest van de verschrikkingen van de etnische haat in Bosnië, verklaarde: „Na een jaar oorlog in Bosnië geloof ik dat Satan aan de touwtjes trekt. Dit is pure waanzin.”

Toen aan de historicus Jean Delumeau werd gevraagd of hij in de Duivel geloofde, antwoordde hij: „Hoe zou ik de macht van het kwaad kunnen ontkennen als ik zie wat er sinds mijn geboorte allemaal is gebeurd en nog gebeurt: de Tweede Wereldoorlog, met meer dan veertig miljoen slachtoffers; Auschwitz en de vernietigingskampen; de genocide in Kambodja; de bloedige tirannie van het Ceauşescu-bewind; marteling als een op veel plaatsen in de hele wereld door de overheid gehanteerd machtsmiddel. De lijst van verschrikkingen is eindeloos lang. . . . Daarom geloof ik dat we zulke handelingen terecht ’duivels’ kunnen noemen, niet dat ze ingegeven zijn door een Duivel met horens en gespleten hoeven, maar door een Duivel als symbool van de geest en de macht van het kwaad dat in de wereld werkzaam is.”

Net als Jean Delumeau typeren veel mensen de verschrikkelijke dingen die thans in de samenleving gebeuren — vanaf het gezinsniveau tot op het internationale toneel — als duivels. Maar wat wil dit zeggen? Moeten zulke verschrikkingen worden toegeschreven aan abstracte machten van het kwaad, of zijn er persoonlijke boosaardige machten aan het werk die mensen ertoe brengen misdaden te begaan die zo gruwelijk zijn dat elke menselijke slechtheid erbij in het niet verzinkt? Worden zulke machten achter de schermen geleid door een heerser van het kwaad — Satan de Duivel?

[Illustratieverantwoording op blz. 3]

Children: U.S. Coast Guard photo