Wetenschap en religie — Het begin van een conflict
Wetenschap en religie — Het begin van een conflict
DE zeventigjarige astronoom, die op sterven lag, probeerde iets te lezen. Het waren de drukproeven van zijn boek, dat gereed was voor publicatie. Hij was zich er misschien niet van bewust, maar zijn werk zou de kijk op het universum radicaal veranderen. Het zou ook aanleiding geven tot een heftige controverse binnen de christenheid waarvan de gevolgen nu nog merkbaar zijn.
De man die op sterven lag, was Nicolaus Copernicus, een Poolse katholiek. Het was het jaar 1543. Copernicus’ werk, De Revolutionibus Orbium Coelestium (Over de omwentelingen der hemellichamen), plaatste niet de aarde maar de zon in het centrum van het zonnestelsel. Copernicus had in één klap het uiterst complexe geocentrische stelsel vervangen door een schitterend eenvoudig stelsel.
In eerste instantie was er maar weinig dat op een aankomend conflict wees. Om te beginnen had Copernicus zijn theorieën heel voorzichtig uitgedragen. Bovendien scheen de Katholieke Kerk, die het geocentrische wereldbeeld had aangenomen, in die tijd toleranter te zijn tegenover wetenschappelijke speculatie. Zelfs de paus drong er bij Copernicus op aan zijn werk te publiceren. Toen Copernicus uiteindelijk tot publicatie overging, schreef de uitgever uit vrees een eigen voorwoord waarin hij het heliocentrische concept (met de zon als middelpunt) als een wiskundig model, en niet noodzakelijkerwijs als een astronomische waarheid, presenteerde.
Het conflict barst los
De volgende die op het toneel verscheen, was de Italiaanse astronoom, wiskundige en fysicus Galileo Galilei (1564-1642), ook een katholiek. Galilei had de pas uitgevonden lens gebruikt om telescopen te maken die hem in staat stelden de hemel gedetailleerder te zien dan ooit. Zijn observaties overtuigden hem ervan dat Copernicus gelijk had. Galilei zag ook vlekken op de zon (nu zonnevlekken genoemd), en stelde daarmee nog een gekoesterde filosofische en religieuze overtuiging ter discussie, namelijk dat de zon niet onderhevig is aan verandering of verval.
In tegenstelling tot Copernicus kwam Galilei moedig en enthousiast voor zijn opvattingen uit. En hij deed dat in een religieus klimaat dat vijandiger was, want de Katholieke Kerk had zich inmiddels openlijk tegen Copernicus’ theorie uitgesproken. Dus toen Galilei beredeneerde dat het heliocentrische wereldbeeld niet alleen juist was maar ook in overeenstemming met de bijbel, rook dit voor de kerk naar ketterij. *
Galilei ging naar Rome om zich te verdedigen, maar tevergeefs. In 1616 beval de kerk hem Copernicus’ leer niet meer te verdedigen. Galilei liet zich een tijdlang het zwijgen opleggen. Maar in 1632 publiceerde hij nog een werk ter ondersteuning van Copernicus. Het jaar daarop al werd Galilei door de inquisitie tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Uit consideratie met zijn leeftijd werd zijn straf echter direct in huisarrest omgezet.
Velen zien Galilei’s conflict met de kerk als een grote overwinning van de wetenschap op religie, en bij uitbreiding op de bijbel. Maar zoals we in het volgende artikel zullen zien, gaat deze simplistische conclusie aan heel wat feiten voorbij.
[Voetnoot]
^ ¶7 Door zijn gevatte repliek en bijtend sarcasme heeft Galilei zich onnodig machtige vijanden gemaakt. En door te redeneren dat het heliocentrische wereldbeeld in overeenstemming was met de bijbel, deed hij zich tevens voor als een autoriteit op het gebied van religie, wat de kerk nog verder provoceerde.
[Illustratie op blz. 3]
Copernicus
[Verantwoording]
Taken from Giordano Bruno and Galilei (German edition)
[Illustratie op blz. 3]
Galilei verdedigt zichzelf voor de Romeinse inquisitie
[Verantwoording]
From the book The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904
[Illustratieverantwoording op blz. 3]
Background: Chart depicting Copernicus’ concept of the solar system