De kersttijd — Wat staat centraal?

VOOR miljoenen mensen zijn de feestdagen een tijd om met familie en vrienden bij elkaar te zijn, een tijd om banden van genegenheid te versterken. Veel anderen bezien ze als een tijd om over de geboorte van Jezus Christus en zijn rol in de redding van de mensheid na te denken. In Rusland, anders dan in veel andere landen, zijn de mensen niet altijd vrij geweest om Kerstmis te vieren. Hoewel de leden van de Russisch-Orthodoxe Kerk eeuwenlang openlijk Kerstmis hadden gevierd, mochten ze dat het grootste deel van de twintigste eeuw niet. Hoe kwam dat?

Kort na de Russische Revolutie van 1917 voerde de sovjetregering in alle deelstaten een agressief atheïstisch beleid. De hele kersttijd met zijn religieuze gebruiken viel in ongenade. De staat startte een campagne tegen zowel de kerst- als de nieuwjaarsviering. Zelfs de plaatselijke symbolen van die periode — de kerstboom en Ded Moroz of Grootvadertje Vorst, het Russische equivalent van de kerstman — werden openlijk veroordeeld.

In 1935 vond er een verandering plaats die een ommekeer teweegbracht in de manier waarop de Russen de feestdagen vierden. De Sovjets voerden Grootvadertje Vorst, de kerstboom en de nieuwjaarsviering weer in, maar met een opvallend verschil. Grootvadertje Vorst, zo zei men, zou niet met Kerstmis maar op nieuwjaarsdag cadeautjes brengen. Ook zou er geen kerstboom meer zijn, maar een nieuwjaarsboom! In de Sovjet-Unie kwam dus iets heel anders centraal te staan. Feitelijk werd Kerstmis vervangen door de nieuwjaarsviering.

De kersttijd werd een volkomen wereldlijke aangelegenheid; de feestdagen werden officieel van elke religieuze betekenis ontdaan. De nieuwjaarsboom werd niet met religieuze versieringen opgetuigd maar met wereldlijke symbolen van de vooruitgang van de Sovjet-Unie. Het Russische blad Vokroeg Sveta legt uit: „Men kan de geschiedenis van de totstandkoming van een communistische maatschappij nagaan aan de hand van de versieringen van de nieuwjaarsboom in verschillende jaren van het sovjettijdperk. Naast de gebruikelijke konijntjes, ijspegels en ronde broden verschenen er versieringen in de vorm van sikkels, hamers en tractoren. Later werden die vervangen door figuurtjes van mijnwerkers en ruimtevaarders, boortorens, raketten en maanwagentjes.”

En de kerstdagen zelf? Die werden zeker niet als zodanig erkend. In plaats daarvan werden ze door de sovjetregering tot doodgewone werkdagen gedegradeerd. Mensen die aan de religieuze viering van Kerstmis wilden vasthouden, moesten dat heel onopvallend doen, waarbij ze het risico liepen bij de staat in ongenade te vallen, met alle vervelende gevolgen van dien. In het twintigste-eeuwse Rusland verschoof het accent van de feestdagen dus van een religieuze naar een wereldlijke viering.

Een recentere verschuiving

In 1991 viel de Sovjet-Unie uiteen en kregen de mensen meer vrijheden. Weg was het atheïstische staatsbeleid.  Verscheidene pasgevormde soevereine staten waren grotendeels seculier — Kerk en Staat waren gescheiden. Veel godsdienstige mensen hadden het gevoel dat ze nu hun religieuze overtuiging konden volgen. Eén manier om dat te doen, dachten ze, was het religieuze kerstfeest te vieren. Maar dat werd voor velen van hen al gauw een bittere teleurstelling. Waarom?

Het feest is elk jaar commerciëler geworden. Net als in het Westen is de kersttijd voor fabrikanten, groothandelaars en winkeliers een van de beste periodes geworden om geld te verdienen. Kerstversieringen worden opvallend geëtaleerd. Vanuit de winkels klinken westerse kerstliederen en kerstmuziek, die voorheen onbekend waren in Rusland. Kooplieden met grote tassen vol kerstspullen verhandelen hun koopwaar in forensentreinen en ander openbaar vervoer. Dat is het beeld tegenwoordig.

Zelfs mensen die helemaal geen kwaad zien in deze onmiskenbare handelsgeest, hebben wellicht moeite met een ander storend aspect van de feestdagen — alcoholmisbruik, met alle negatieve gevolgen van dien. Een arts op de afdeling spoedeisende hulp in een ziekenhuis in Moskou zei: „Voor dokters is het een gegeven dat de nieuwjaarsviering een hoop verwondingen betekent, variërend van builen en blauwe plekken tot steek- en schotwonden, waarvan de meeste zijn veroorzaakt door huiselijk geweld, dronkenmansruzies en auto-ongelukken.” Een vooraanstaand wetenschappelijk medewerker aan een instituut van de Russische Academie van Wetenschappen zei: „Er is een sterke toename in het aantal alcoholgerelateerde sterfgevallen. Vooral in 2000 waren dat er heel veel. Ook het aantal zelfdodingen en moorden is omhooggeschoten.”

Helaas wordt dit gedrag tijdens de feestdagen in Rusland nog verergerd door een andere factor. Onder de kop „Russen vieren Kerstmis twee keer” zegt de krant Izvestija: „Bijna één op de tien Russen viert Kerstmis twee keer. Zoals uit de opiniepeiling van het onderzoeksbureau ROMIR blijkt, gaf 8 procent van de ondervraagden toe dat ze zowel op 25 december, volgens de katholieke kerstkalender, als op 7 januari, volgens de Orthodoxe Kerk, Kerstmis vieren. . . . Voor sommigen is kennelijk niet zozeer het religieuze karakter van Kerstmis belangrijk, als wel de gelegenheid om iets te vieren.” *

Strekt de huidige viering Christus echt tot eer?

Het is duidelijk dat de feestdagen met veel schandelijk gedrag gepaard gaan. Hoe storend  dit ook is, toch zijn sommigen wellicht van mening dat ze de vieringen uit respect voor God en Christus in ere moeten houden. Het is prijzenswaardig God te willen behagen. Maar zijn God en Christus echt ingenomen met het kerstfeest? Laten we eens stilstaan bij de oorsprong ervan.

Hoe men ook denkt over de houding van de Sovjets tegenover Kerstmis, het zou moeilijk zijn om bijvoorbeeld de volgende historische feiten tegen te spreken die in de Bol’sjaia Sovetskaia Entsiklopediia worden genoemd: „Kerstmis . . . is ontleend aan de voorchristelijke aanbidding van goden ’die stierven en uit de doden opstonden’, welke aanbidding vooral werd beoefend onder agrarische volken die, in een periode die gewoonlijk beperkt bleef tot het wintersolstitium van 21-25 december, jaarlijks de ’geboorte’ vierden van de God-Verlosser, die de natuur tot nieuw leven wekt.”

Wat die encyclopedie verder nauwkeurig uiteenzet, zult u wellicht veelbetekenend vinden: „In de eerste eeuwen kende het christendom de viering van Kerstmis niet. . . . Vanaf het midden van de vierde eeuw nam het christendom de viering van het wintersolstitium over van de aanbidding van Mithras en maakte er een christelijke viering van. De eersten die Kerstmis vierden, waren de religieuze gemeenschappen van Rome. In de tiende eeuw verbreidde het kerstfeest zich samen met het christendom naar Rusland, waar het samensmolt met het winterfeest van de oude Slaven, die daarmee de geesten van de voorouders eerden.”

Wat zegt Gods Woord, de bijbel, over de vraag of Jezus op 25 december is geboren?, vraagt u zich misschien af. Feitelijk noemt de bijbel geen specifieke datum voor Jezus’ geboorte, en nergens is te lezen dat Jezus er zelf over sprak, laat staan dat hij instructies gaf om zijn geboorte te vieren. Maar de bijbel helpt ons wel vast te stellen in welke tijd van het jaar Jezus is geboren.

Volgens Mattheüs’ evangelie, hoofdstuk 26 en 27, werd Jezus terechtgesteld op 14 Nisan, laat op de dag van het joodse Pascha dat op 31 maart 33 G.T. was begonnen. In Lukas’ evangelie lezen we dat Jezus ongeveer dertig jaar was toen hij werd gedoopt en met zijn bediening begon (Lukas 3:21-23). Die bediening duurde drie en een half jaar. Jezus was dus ongeveer 33 1/2 jaar toen hij stierf. Hij zou rond 1 oktober 33 G.T. 34 jaar geworden zijn. Lukas zegt dat toen Jezus geboren werd, herders „buitenshuis verbleven en ’s nachts de wacht hielden over hun kudden” (Lukas 2:8). In de koude maand december, waarin het in de omgeving van Bethlehem zelfs kan sneeuwen, zullen er geen herders buiten zijn geweest met hun kudden. Maar dat kan wel zo zijn geweest rond 1 oktober, wat volgens de bewijzen de tijd is waarin Jezus werd geboren.

Wat valt er trouwens over het nieuwjaarsfeest te zeggen? Zoals we hebben gezien, wordt het gekenmerkt door losbandig gedrag.  Ondanks pogingen om het uit de religieuze sfeer te halen, heeft ook dit feest een twijfelachtige oorsprong.

Het is duidelijk dat, gezien de feiten in verband met de feestdagen, slogans zoals „Jesus is the reason for the season” hol klinken. Als u zich ergert aan de handelsgeest en het storende gedrag waarvan de kersttijd vergezeld gaat, en ook aan de onverkwikkelijke heidense oorsprong ervan, wees dan niet ontmoedigd. Er is een goede manier om gepaste eerbied voor God te tonen en Christus te eren, en tegelijkertijd de gezinsbanden te versterken.

 Een betere manier om God en Christus te eren

De bijbel vertelt ons dat Jezus Christus is gekomen om „zijn ziel te geven als een losprijs in ruil voor velen” (Mattheüs 20:28). Hij liet toe dat hij werd terechtgesteld en stierf bereidwillig voor onze zonden. Sommigen zouden Christus graag willen eren, en ze denken dit in de kersttijd te kunnen doen. Maar zoals we hebben gezien, hebben Kerstmis en nieuwjaar weinig met Christus te maken en vinden ze hun oorsprong in heidense vieringen. Ook wordt de kersttijd, hoe aantrekkelijk die ook voor sommigen is, gekenmerkt door een overduidelijke handelsgeest. Verder moet toegegeven worden dat de kerstdagen vaak vergezeld gaan van schandelijk gedrag dat God en Christus mishaagt.

Wat staat iemand die God wil behagen, dan te doen? In plaats van vast te houden aan menselijke tradities die misschien religieuze gevoelens bevredigen maar in strijd zijn met de bijbel, zal iemand die oprecht is naar de ware manier zoeken om God en Christus te eren. Wat is die ware manier, en wat moeten we doen?

Christus zelf zegt: „Dit betekent eeuwig leven, dat zij voortdurend kennis in zich opnemen van u, de enige ware God, en van hem die gij hebt uitgezonden, Jezus Christus” (Johannes 17:3). Iemand die werkelijk oprecht is, streeft ernaar nauwkeurige kennis in zich op te nemen om te weten te komen hoe hij God en Christus moet eren. Vervolgens past hij die kennis toe, niet alleen in een bepaalde tijd van het jaar maar in het dagelijks leven. God is ingenomen met zulke oprechte inspanningen, die tot eeuwig leven kunnen leiden.

Zou u graag met uw gezin tot degenen willen behoren die God en Christus echt in overeenstemming met de bijbel eren? Jehovah’s Getuigen hebben wereldwijd miljoenen gezinnen geholpen om de zo belangrijke kennis uit de bijbel in zich op te nemen. Wij nodigen u van harte uit om contact op te nemen met Jehovah’s Getuigen in uw omgeving of te schrijven naar een van de adressen op bladzijde 2 van dit tijdschrift.

[Voetnoot]

[Kader/Illustratie op blz. 7]

De oorsprong van de nieuwjaarsviering

Een Georgisch-orthodoxe monnik geeft zijn mening

„Het nieuwjaarsfeest vindt zijn oorsprong in een aantal heidense feestdagen in het oude Rome. De 1ste januari was een feestdag die was opgedragen aan de heidense god Janus, en de naam van de maand is afgeleid van zijn naam. Janus werd met twee gezichten afgebeeld, één aan de voorkant en één aan de achterkant, wat betekende dat hij zowel het verleden als het heden zag. Er was een gezegde dat iedereen die de 1ste januari begroette met plezier, gelach en veel eten en drinken, het hele jaar gelukkig zou zijn en het goed zou hebben. Met precies hetzelfde bijgeloof vieren veel van onze landgenoten het nieuwe jaar . . . Op bepaalde heidense feestdagen brachten mensen rechtstreeks offers aan een afgodsbeeld. Sommige feesten stonden erom bekend dat ze met immorele orgieën, overspel en hoererij gepaard gingen. Bij andere gelegenheden, bijvoorbeeld tijdens het feest ter ere van Janus, waren er excessen in eten en drinken, dronkenschap en elke soort van onreinheid die daarmee samengaat. Als we bedenken hoe we zelf in het verleden nieuwjaar hebben gevierd, moeten we toegeven dat we allemaal aan die heidense viering hebben meegedaan.” — Een Georgische krant.

[Illustratie op blz. 6]

De christenheid heeft gebruiken van de aanbidding van Mithras overgenomen

[Verantwoording]

Museum Wiesbaden

[Illustratie op blz. 7]

In de koude maand december zullen er geen herders buiten zijn geweest met hun kudden