Op zoek naar verlichting

„ONWETENDHEID is nooit te verkiezen boven kennis”, was de mening van Laura Fermi, de vrouw van de vermaarde fysicus Enrico Fermi. Sommigen zullen daartegen inbrengen dat ’wat niet weet, dat niet deert’. Maar voor de meeste mensen is de opmerking wel steekhoudend, en dan niet alleen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek maar ook op andere terreinen van het leven. Door onwetendheid, in de zin van onbekendheid met de waarheid, tasten veel mensen al eeuwen rond in intellectuele, morele en geestelijke duisternis. — Efeziërs 4:18.

Om die reden zijn denkende mensen op zoek naar verlichting. Ze willen weten waarom we er zijn en wat de toekomst zal brengen. Bij die zoektocht zijn ze heel wat uiteenlopende wegen ingeslagen. Laten we er kort een paar van bespreken.

Religieuze wegen

Volgens de boeddhistische traditie trok Siddhartha Gautama, de stichter van het boeddhisme, zich het lijden en de dood van mensen heel erg aan. Hij vroeg hindoeïstische godsdienstleraren hem „de weg der waarheid” te helpen vinden. Sommigen van hen bevalen yoga en extreme zelfverzaking aan. Gautama koos uiteindelijk voor een proces van intense persoonlijke meditatie als de weg naar ware verlichting.

Anderen hebben bij hun zoeken naar verlichting geestverruimende middelen gebruikt. Tegenwoordig bijvoorbeeld betitelen leden van de Native American Church de peyote — een cactus die een hallucinerende stof bevat — als een „onthuller van verborgen kennis”.

De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau, die in de achttiende eeuw leefde, geloofde dat elke oprechte onderzoeker een persoonlijke spirituele openbaring van God kan ontvangen. Hoe? Door te luisteren naar „wat God heeft te zeggen tot het hart”. Hoe u dingen aanvoelt — wat uw emoties en geweten u vertellen — zal dan een „betrouwbaarder gids in dit onmetelijk labyrint van menselijke neigingen” worden, aldus Rousseau. — Geschiedenis van de westerse filosofie.

De kracht van de rede

Veel van Rousseaus tijdgenoten waren het ronduit oneens met een dergelijke religieuze benadering. Zijn landgenoot Voltaire bijvoorbeeld was van mening dat de godsdienst, in plaats van verlichting te brengen, de voornaamste factor was waardoor Europa eeuwenlang in onwetendheid, bijgeloof en onverdraagzaamheid gedompeld was geweest in de periode die sommige historici de donkere Middeleeuwen noemen.

Voltaire ging tot de zogenoemde Verlichting behoren, een Europese rationalistische beweging. De aanhangers  ervan keerden terug tot de denkbeelden van de oude Grieken — namelijk dat de menselijke rede en wetenschappelijk onderzoek de sleutels zijn tot ware verlichting. Een ander lid van de rationalistische beweging, Bernard de Fontenelle, was van mening dat de menselijke rede op zich de mensheid zou binnenleiden in „een eeuw die dag na dag meer verlicht zal worden, zodat alle voorgaande eeuwen in vergelijking daarmee in duisternis gehuld zullen zijn”. — Encyclopædia Britannica.

Dit zijn maar een paar van de vele strijdige denkbeelden over het bereiken van verlichting. Is er werkelijk een ’betrouwbare gids’ die we bij ons zoeken naar waarheid kunnen raadplegen? In het volgende artikel besteden we aandacht aan de betrouwbare bron van verlichting.

[Illustraties op blz. 3]

Gautama (Boeddha), Rousseau en Voltaire zochten via verschillende wegen naar verlichting