„Het grote geschenk” aan Polen

OP 6 juli 1525 verklaarde hertog Albrecht van Brandenburg het lutheranisme tot staatsreligie. Zo werd het hertogdom Pruisen, destijds een leen van het koninkrijk Polen, de eerste staat in Europa die officieel de leringen van Maarten Luther aanvaardde.

Albrecht wilde van Königsberg, de hoofdstad van Oost-Pruisen, een protestants cultureel centrum maken. Hij stichtte er een universiteit en bevorderde het drukken van lutherse geschriften in diverse talen. In 1544 verordende de hertog ook dat de Poolse bevolking van zijn gebieden gedeelten van de Bijbel in hun eigen taal voorgelezen moest krijgen. Maar er was nog geen Bijbelvertaling in het Pools beschikbaar.

Een vertaling in „de dagelijkse spreektaal”

Om die situatie te verhelpen, begon Albrecht naar iemand te zoeken die in staat was een Poolse vertaling van de christelijke Griekse Geschriften te vervaardigen. Omstreeks het jaar 1550 nam hij een schrijver, boekverkoper en drukker in dienst, een zekere Jan Seklucjan. Seklucjan was afgestudeerd aan de Universiteit van Leipzig en stond bekend als iemand die een bron van ergernis voor de katholieke kerk was omdat hij protestantse leerstellingen verbreidde. Hij was in feite al naar Königsberg verhuisd om te voorkomen dat hij terecht zou moeten staan wegens het propageren van zijn godsdienstige overtuiging.

Jan Seklucjan was enthousiast over de vervaardiging van een Poolse vertaling van de Bijbel. Al een jaar nadat Seklucjan de opdracht had gekregen, kwamen de eerste exemplaren van het evangelie van Mattheüs van de pers. Die uitgave bevatte een gedetailleerde toelichting en nuttige kanttekeningen waarin mogelijke alternatieve weergaven voor sommige passages werden aangedragen. Kort daarna verzorgde Seklucjan de druk van een uitgave waarin alle vier de evangeliën stonden. Binnen drie jaar verschenen alle christelijke Griekse Geschriften in druk.

Om tot een nauwkeurige weergave te komen, had de vertaler Griekse teksten geraadpleegd. Bovendien stond in het voorwoord bij de uitgave van 1551 dat er Latijnse vertalingen en „vertalingen in enkele andere talen waren geraadpleegd”. Stanisław Rospond, die een studie heeft gemaakt van de Poolse taal in de  zestiende eeuw, kenschetst deze vertaling als weergegeven in „prachtig en vloeiend proza”. De vertaler was niet gebonden aan „literaire taal”, verklaart Rospond. Hij streefde er juist naar Poolse woorden te gebruiken die „de dagelijkse spreektaal heel dicht benaderden”.

Hoewel Seklucjan dit project coördineerde, zijn er aanwijzingen dat hij niet de vertaler was. Wie was dan de geleerde vertaler? Stanisław Murzynowski, een man die vermoedelijk begin twintig was toen Seklucjan hem aannam voor die moeilijke taak.

Murzynowski was in een dorp geboren, maar toen hij oud genoeg was, stuurde zijn vader hem naar Königsberg om Grieks en Hebreeuws te gaan studeren. Later liet Murzynowski zich inschrijven aan de Universiteit van Wittenberg in Duitsland, waar hij waarschijnlijk Maarten Luther heeft ontmoet. De jonge student luisterde naar lezingen van Philipp Melanchthon, die hem ongetwijfeld heeft geholpen zowel het Grieks als het Hebreeuws meester te worden. Na zijn studies in Italië voortgezet te hebben, keerde Murzynowski naar Königsberg terug en bood hij hertog Albrecht zijn diensten aan.

Maria Kossowska schrijft in haar boek „De Bijbel in het Pools”: „Murzynowski werkte ijverig en efficiënt, maar hij vestigde niet de aandacht op zichzelf, streefde niet naar prominentie en verlangde evenmin dat zijn naam op de titelpagina van de vertaling werd vermeld.” De jonge man in kwestie schreef zelfs over zijn eigen bekwaamheden: „Ik weet niet of ik het slechtst schrijf in het Latijn of in het Pools.” Ondanks zijn twijfels was het mede dankzij Murzynowski dat het Poolse volk de beschikking kreeg over Gods Woord. Zijn partner, Seklucjan, beschreef de vertaling die ze vervaardigden als „het grote geschenk” aan Polen.

Een van de grootste geschenken

Sinds die eerste Poolse vertaling van de Bijbel zijn er nog heel wat gevolgd. In 1994 verscheen de Nieuwe-Wereldvertaling van de Christelijke Griekse Geschriften en in 1997 de volledige Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift in het Pools. De vertalers, die niet de aandacht op zichzelf vestigen, hebben Gods Woord willen overbrengen op een manier die niet alleen nauwkeurig is maar ook de omgangstaal van nu, niet die van de zestiende eeuw, dicht benadert.

Tegenwoordig is de Bijbel in zijn geheel of gedeeltelijk in zo’n 2400 talen beschikbaar. Als u aan een nauwkeurige vertaling van Gods Woord in uw moedertaal kunt komen, is dat een van de grootste geschenken die u kunt ontvangen, een geschenk van Jehovah God om in leiding te voorzien. — 2 Timotheüs 3:15-17.

[Illustratie op blz. 20]

Gedenksteen voor Stanisław Murzynowski, vertaler van het ’Nieuwe Testament’ in het Pools

[Illustratie op blz. 21]

Hoofdstuk 3 van het boek Mattheüs vertaald door Stanisław Murzynowski

[Verantwoording]

Dzięki uprzejmości Towarzystwa Naukowego Płockiego