DIE woorden van de wijze koning Salomo uit de oudheid geven goed weer dat mensen in hun hart het verlangen hebben om eeuwig te leven. Misschien juist omdat het leven zo kort is en de dood onvermijdelijk, hebben mensen door de eeuwen heen de wens gehad om te blijven leven. Over de zoektocht van de mens naar een langer leven bestaan veel verhalen en legenden.

Neem bijvoorbeeld Gilgamesj, een Soemerische koning over wie veel legenden bestaan. Eén ervan wordt vermeld in het Gilgamesjepos, waarin wordt beweerd dat hij een gevaarlijke reis ondernam om erachter te komen hoe hij aan de dood kon ontsnappen. Dat is hem niet gelukt.

In de vierde eeuw v.Chr. probeerden alchemisten in China een levenselixer samen te stellen. Ze kwamen met een ‘toverdrankje’ waarin kleine hoeveelheden kwik en arseen zaten. Naar verluidt is dit drankje verantwoordelijk geweest voor de dood van verschillende Chinese keizers. In de middeleeuwen probeerden alchemisten in Europa goud verteerbaar te maken, omdat ze dachten dat de roestbestendige eigenschappen ervan de levensduur van de mens konden verlengen.

In deze tijd zijn er biologen en genetici die het raadsel van het verouderingsproces proberen te ontrafelen. Veel mensen hebben dus, net zoals bij de zoektocht naar het levenselixer, nog steeds de hoop om het verouderingsproces tegen te gaan en de dood te overwinnen. Maar wat zijn de uitkomsten van zulke wetenschappelijke onderzoeken naar het verouderingsproces?

Wetenschappers die de menselijke cel bestuderen zijn met meer dan 300 theorieën gekomen over waarom we oud worden en sterven. In recente jaren hebben moleculair biologen genen en eiwitten kunnen manipuleren om het verouderingsproces van laboratoriumdieren en van menselijke cellen te vertragen. Zulke ontwikkelingen hebben enkele prominenten ertoe gebracht onderzoek naar de oorzaken van veroudering te financieren. Wat zijn de resultaten?

Pogingen om onze levensverwachting te verhogen. Volgens sommige biologen spelen onze chromosoomuiteinden, telomeren genoemd, een belangrijke rol bij het verouderingsproces. Bij celdeling beschermen telomeren de genetische informatie in de cellen. Maar elke keer als cellen zich delen, worden de telomeren korter. Uiteindelijk stopt de celdeling en begint het verouderingsproces.

 Elizabeth Blackburn, die in 2009 de Nobelprijs won, ontdekte met haar team een enzym dat het verkortingsproces van telomeren vertraagt en daarmee dus ook de veroudering van cellen. Maar in het onderzoeksrapport wordt erkend dat telomeren ‘geen magische levensverlengers zijn. Ze zorgen er niet voor dat we langer kunnen leven dan de normale menselijke levensduur zoals wij die nu kennen.’

Het herprogrammeren van cellen is een andere benadering om het verouderingsproces te vertragen. Als onze cellen te oud worden om zich te delen, kunnen ze verkeerde signalen naar nabijgelegen immuuncellen sturen, wat ontstekingen, chronische pijn en ziekten kan veroorzaken. Recentelijk hebben wetenschappers in Frankrijk cellen geherprogrammeerd die afkomstig waren van oudere mensen, van wie sommige ouder dan 100. Volgens onderzoeksleider Jean-Marc Lemaître heeft hun werk aangetoond dat de veroudering van cellen omkeerbaar is.

Heel wat wetenschappers zeggen dat hoewel er veel behandelingen zijn om veroudering tegen te gaan, onze levensverwachting niet veel hoger kan worden dan die nu is. Het is waar dat onze levensverwachting sinds de 19de eeuw gestaag omhoog is gegaan. Maar dat is voornamelijk te danken aan een betere hygiëne, succesvolle maatregelen tegen infectieziekten en het gebruik van antibiotica en vaccinaties. Sommige genetici denken dat de normale menselijke levensduur min of meer zijn natuurlijke bovengrens heeft bereikt.

Zo’n 3500 jaar geleden zei de Bijbelschrijver Mozes al: ‘Onze levensduur is 70 jaar of 80 als we bijzonder sterk zijn. Maar die jaren zijn vol problemen en verdriet, ze gaan snel voorbij en we vliegen heen’ (Psalm 90:10). Dat is eigenlijk nog steeds zo, ondanks alle pogingen van de mens om onze levensduur te verlengen.

Daar staat tegenover dat dieren zoals sommige soorten schildpadden of haaien meer dan 150 jaar oud kunnen worden, en bomen zoals de gigantische sequoia kunnen wel duizenden jaren oud worden. Als we onze levensduur daarmee vergelijken, kunnen we ons afvragen: is dit leven van 70 of 80 jaar alles wat er is?