Waarom doen mensen slechte dingen?

OVER één ding zijn de meeste mensen het eens: niemand is volmaakt en daarom maken we fouten en doen we dingen waar we later spijt van hebben. Maar vormt dat een verklaring voor de vele slechte daden, ernstige en minder ernstige, waar we persoonlijk of via de media bijna dagelijks over horen of getuige van zijn?

Ondanks die onvolmaaktheid erkennen mensen over het algemeen wel dat er morele grenzen zijn die we nooit mogen overschrijden en dat we als mens in staat zijn ons te weerhouden van slechte daden. De meesten zullen het er ook direct mee eens zijn dat er verschil is tussen onopzettelijk iets zeggen wat niet waar is en regelrecht kwaadspreken, tussen per ongeluk iemand verwonden en moord met voorbedachten rade. Toch worden gruweldaden vaak begaan door schijnbaar gewone mensen uit de buurt. Hoe komt dat? Waarom doen mensen slechte dingen?

 De Bijbel geeft inzicht in deze kwestie door nauwkeurig de belangrijkste redenen aan te geven waarom mensen iets doen waarvan ze weten dat het slecht is. Hier volgen er een paar.

▪ „Louter onderdrukking kan een wijze waanzinnig doen handelen.” — PREDIKER 7:7.

De Bijbel erkent dat mensen zich soms door de omstandigheden gedwongen voelen tot iets wat ze normaal nooit zouden doen. Sommigen plegen zelfs een misdrijf in een poging tot stand te brengen wat volgens hen de oplossing voor lijden en onrecht is. „In veel gevallen”, zegt het boek Urban Terrorism, „is de voornaamste drijfveer van een terrorist oprechte frustratie over schijnbaar niet te veranderen politieke, sociale en economische krachten.”

▪ „Geldzucht is de wortel van alle kwaad.” — 1 TIMOTHEÜS 6:10, GROOT NIEUWS BIJBEL.

Het oude gezegde ’ieder heeft zijn prijs’ houdt in dat zelfs goede mensen bereid zijn de regels van fatsoen en moraliteit te overtreden als er maar genoeg geld geboden wordt. Mensen die onder normale omstandigheden gemoedelijk en vriendelijk overkomen, lijken een persoonlijkheidsverandering te ondergaan als er geld op het spel staat. Dan worden ze onhebbelijk en vijandig. Denk eens aan de vele misdrijven die voortkomen uit hebzucht: afpersing, fraude, ontvoering en zelfs moord.

▪ „Omdat het vonnis over een slecht werk niet spoedig is voltrokken, daarom is het hart der mensenzonen in hen er volkomen op gericht kwaad te doen.” — PREDIKER 8:11.

Die Bijbeltekst wijst op de menselijke neiging te denken dat alles mag zolang er geen gezagdrager toekijkt. Dat geldt voor mensen die te hard rijden op de snelweg, spieken bij examens, gemeenschapsgeld verduisteren of nog ergere dingen doen. Als de wetshandhaving niet consequent is of er geen kans bestaat gepakt te worden, geeft dat mensen die gewoonlijk wetgetrouw zijn vaak de moed om te doen wat ze anders niet zouden doen. „Het gemak waarmee misdadigers dingen ongestraft kunnen doen,” merkt een Russisch tijdschrift op, „schijnt gewone burgers ertoe aan te zetten de onmenselijkste misdrijven te plegen.”

▪ „Een ieder wordt beproefd doordat hij door zijn eigen begeerte meegetrokken en verlokt wordt. Vervolgens baart de begeerte, als ze vruchtbaar is geworden, zonde.” — JAKOBUS 1:14, 15.

Bij iedereen kan weleens een verkeerde gedachte opkomen. Elke dag worden we overspoeld met talloze ideeën en verleidingen om verkeerde dingen te doen. In Bijbelse tijden werd tegen christenen gezegd: „Geen verzoeking is over u gekomen behalve die welke mensen gemeen is” (1 Korinthiërs 10:13). Maar de uitkomst hangt af van de keuze die we maken: zetten we slechte gedachten snel van ons af of blijven we ze koesteren? De bovenstaande  tekst uit de geïnspireerde brief van Jakobus waarschuwt dat als we verkeerde verlangens ’vruchtbaar laten worden’, er beslist slechte daden uit voort zullen komen.

▪ „Hij die met wijzen wandelt, zal wijs worden, maar wie zich met de verstandelozen inlaat, zal het slecht vergaan.” — SPREUKEN 13:20.

De goede of slechte invloed die onze vrienden op ons kunnen hebben, moeten we niet onderschatten. Het komt vaak voor dat mensen door groepsdruk of, zoals velen zeggen, omdat ze in slecht gezelschap verzeild zijn geraakt, iets doen wat ze helemaal niet van plan waren, met rampzalige gevolgen. „Verstandelozen” slaat in Bijbelse taal niet op mensen die geen verstand hebben, maar op mensen die de wijze raad uit de Bijbel negeren. Of we nu jong zijn of oud, als we op het gebied van omgang onverstandige keuzes maken, ons niet door de goede maatstaven uit Gods Woord laten leiden, kunnen we verwachten dat het ons ’slecht zal vergaan’.

Deze en heel wat andere verzen in de Bijbel verklaren in het kort hoe het komt dat mensen die verder misschien heel gewoon zijn, slechte of zelfs afschuwelijke dingen doen. Hoewel het helpt als we begrijpen hoe mensen ertoe komen vreselijke dingen te doen, kunnen we ons toch afvragen: is er hoop op een verandering ten goede? Ja, want de Bijbel verklaart niet alleen waarom mensen slechte dingen doen maar belooft ook dat daar een eind aan zal komen. Wat zijn die beloften? Zal er echt een eind komen aan al het kwaad in de wereld? Het volgende artikel geeft daar antwoord op.