Is er echt een Hof van Eden geweest?

KENT u het verhaal van Adam en Eva en de Hof van Eden? Het is over de hele wereld bekend. Waarom zou u het niet eens lezen? Het staat in Genesis 1:26 tot 3:24. Hier volgt het verhaal in een notendop:

Jehovah God * vormt uit stof van de aardbodem een man, noemt hem Adam en zet hem in een tuin in een gebied dat Eden heet. God heeft die tuin zelf aangelegd. De tuin is goed van water voorzien en staat vol mooie fruitbomen. In het midden ervan staat „de boom der kennis van goed en kwaad”. God verbiedt de mens van die boom te eten en zegt erbij dat ongehoorzaamheid de dood tot gevolg zal hebben. Na een tijdje maakt Jehovah een partner voor Adam, de vrouw Eva, die hij uit een van Adams ribben vormt. God geeft hun de taak voor de tuin te zorgen en zegt dat ze zich moeten vermenigvuldigen en de aarde moeten vullen.

Als Eva alleen is, praat een slang tegen haar. Hij probeert haar over te halen om van de verboden vrucht te eten door te beweren dat God tegen haar gelogen heeft en haar iets goeds onthoudt, iets waardoor ze als God zal worden. Ze zwicht en eet van de verboden vrucht. Later volgt Adam haar voorbeeld en wordt ook hij ongehoorzaam aan God. Daarop spreekt Jehovah een oordeel uit over Adam, Eva en de slang. Nadat de mensen uit de paradijstuin zijn gezet, blokkeren engelen de ingang.

 Er is een tijd geweest dat de meeste wetenschappers, historici en andere intellectuelen zeiden dat wat in het Bijbelboek Genesis staat, echt gebeurd is. Tegenwoordig is het gebruikelijker er sceptisch tegenover te staan. Maar waarom wordt er getwijfeld aan het Genesisverslag over Adam, Eva en de Hof van Eden? Laten we eens vier veelgehoorde bezwaren onder de loep nemen.

1. Was de Hof van Eden een bestaande plek op aarde?

Waarom wordt daaraan getwijfeld? Filosofie kan een rol hebben gespeeld. Eeuwenlang hebben theologen gespeculeerd dat Gods tuin nog ergens bestond. Maar de kerk werd beïnvloed door Griekse filosofen zoals Plato en Aristoteles, die ervan uitgingen dat niets op aarde volmaakt kon zijn. Alleen in de hemel kon volmaaktheid bestaan. Daarom, zo redeneerden theologen, moest het oorspronkelijke paradijs dichter bij de hemel liggen. * Sommige zeiden dat de tuin op een extreem hoge berg lag die net boven de grenzen van deze ontaarde planeet uitstak. Andere zeiden dat de tuin op de Noord- of de Zuidpool lag, en weer andere hielden het erop dat hij op of dicht bij de maan lag. Geen wonder dat er om het hele idee van Eden al gauw een sfeer van fantasie hing. Heel wat hedendaagse geleerden doen discussies over de locatie van Eden af als nonsens en beweren dat er nooit zo’n plaats heeft bestaan.

De Bijbel geeft echter een heel ander beeld van de tuin. Genesis 2:8-14 vermeldt een aantal bijzonderheden: De tuin lag in het oostelijke deel van het gebied dat Eden heette en werd van water voorzien door een rivier die zich in vier rivieren opsplitste. Alle vier worden ze met name genoemd, en de loop van elke rivier wordt kort beschreven. Geleerden hebben zich lang het hoofd gebroken over die details. Velen hebben dit Bijbelgedeelte uitgeplozen in de hoop aanwijzingen te vinden voor de huidige ligging van die historische plek. Maar ze zijn tot allerlei tegenstrijdige conclusies gekomen. Betekent dit dat de concrete beschrijving van Eden, zijn tuin en zijn rivieren, foutief of verzonnen is?

Denk hier eens over na: De gebeurtenissen in het verslag over de Hof van Eden vonden zo’n zesduizend jaar geleden plaats. Ze werden op schrift gesteld, kennelijk door Mozes, die gebruikgemaakt kan hebben van mondelinge verslagen of misschien zelfs van eerdere documenten. Mozes deed dit echter zo’n 2500 jaar nadat de gebeurtenissen zich hadden voorgedaan. Eden was toen al oude geschiedenis. Kan het zijn dat oriëntatiepunten zoals rivieren in de loop van tientallen eeuwen veranderen? De aardkorst is dynamisch, altijd in beweging. Het gebied waar Eden waarschijnlijk heeft gelegen, bevindt zich in een aardbevingsgordel: in deze tijd heeft zo’n 17 procent van de grootste aardbevingen daar plaatsgevonden. In zulke gebieden zijn veranderingen eerder regel dan uitzondering. Bovendien kan de zondvloed de topografie veranderd hebben op manieren die we nu gewoon niet meer kunnen achterhalen. *

 Er zijn echter een aantal dingen die we wel weten: Het Genesisverslag spreekt over de tuin als een bestaande plek. Twee van de vier rivieren die in het verslag genoemd worden, de Eufraat en de Tigris of Hiddekel, bestaan nog steeds, en een paar van hun bronrivieren liggen heel dicht bij elkaar. Het verslag noemt zelfs de landen waar die rivieren doorheen stroomden en vermeldt specifiek om welke natuurlijke hulpbronnen dat gebied bekendstond. Voor de bevolking van het oude Israël, voor wie dit verslag oorspronkelijk bedoeld was, waren die details interessant.

Gaat het bij fabels en sprookjes ook zo? Of worden bijzonderheden die makkelijk te verifiëren of te weerleggen zijn daarin meestal weggelaten? Veel sprookjes beginnen met: „Er was eens, in een heel ver land . . .” Geschiedkundige verslagen bevatten gewoonlijk juist wel belangrijke details, zoals ook met het verslag over Eden het geval is.

2. Is het geloofwaardig dat God Adam uit stof heeft gemaakt en Eva uit een van Adams ribben?

De moderne wetenschap heeft bevestigd dat het menselijk lichaam uit verschillende elementen is samengesteld, zoals waterstof, zuurstof en koolstof, die allemaal voorkomen in de aardkorst. Maar hoe werden die elementen tot een levend wezen samengevoegd?

Veel wetenschappers hangen de theorie aan dat het leven spontaan is ontstaan: het begon met heel eenvoudige vormen die geleidelijk, in de loop van miljoenen jaren, steeds gecompliceerder werden. Maar de term ’eenvoudig’ kan misleidend zijn, want alle levende wezens, zelfs microscopisch kleine eencellige organismen, zijn ongelooflijk complex. Er is geen bewijs dat ook maar één enkele levensvorm ooit door toeval is ontstaan of zelfs maar zou kunnen ontstaan. Alle levende wezens dragen juist de onmiskenbare tekenen van ontwerp door een intelligentie die veel groter is dan de onze (Romeinen 1:20). *

Kunt u zich voorstellen dat u naar een schitterende symfonie luistert, een prachtig schilderij bewondert of u over een wetenschappelijke prestatie verbaast en dan stug volhoudt dat zoiets vanzelf tot stand is gekomen? Natuurlijk niet! Toch zijn zulke meesterwerken bij lange na niet zo complex, mooi of ingenieus als het ontwerp van het menselijk lichaam. Hoe zouden we ooit kunnen denken dat daar geen Schepper aan te  pas is gekomen? Het Genesisverslag zegt bovendien dat van al het leven op aarde alleen de mens naar Gods beeld is gemaakt (Genesis 1:26). Het is dus niet vreemd dat alleen mensen net als God een scheppingsdrang bezitten en soms schitterende dingen creëren op het gebied van muziek, kunst en technologie. Het hoeft ons dan ook niet te verbazen dat God veel beter is in scheppen dan wij.

En waarom zou het ongeloofwaardig zijn dat God de vrouw uit een rib van de man heeft geschapen? * Hij had andere middelen kunnen gebruiken, maar zijn manier om de vrouw te maken had een prachtige diepere betekenis. Hij wilde dat de man en de vrouw zouden trouwen en een hechte band zouden krijgen, alsof ze „één vlees” waren (Genesis 2:24). Is de manier waarop man en vrouw elkaar aanvullen en een sterke band smeden waarbij ze elkaar wederzijds steunen, niet een krachtig bewijs voor een wijze en liefdevolle Schepper?

Bovendien hebben genetici in deze tijd erkend dat alle mensen waarschijnlijk van dezelfde man en vrouw afstammen. Is het verslag in Genesis dan wel zo vergezocht?

3. De boom der kennis en de boom des levens hebben iets mythisch.

Het Genesisverslag leert niet dat deze bomen bijzondere of bovennatuurlijke krachten bezaten. Het waren gewone bomen waaraan Jehovah een symbolische betekenis gaf.

Zoiets doen mensen soms ook. Zo kan een vlag symbool staan voor een bepaald land. En vorsten gebruiken een scepter en een kroon vaak als symbool van hun gezag.

Wat wordt er dan door de twee bomen gesymboliseerd? Er zijn veel ingewikkelde theorieën geopperd. Het juiste antwoord is eenvoudig maar rijk aan betekenis. De boom der kennis van goed en kwaad beeldde een recht af dat alleen God heeft: het recht om te bepalen wat goed en kwaad is (Jeremia 10:23). Geen wonder dat het strafbaar was om iets van die boom te stelen! De boom des levens beeldde een geschenk af dat alleen God kan geven: eeuwig leven (Romeinen 6:23).

4. Een slang die praat lijkt meer iets uit een sprookje.

Het is waar dat dit aspect van het Genesisverhaal vraagtekens kan oproepen, vooral als we  de rest van de Bijbel buiten beschouwing laten. Maar de Bijbel heeft dit boeiende mysterie geleidelijk onthuld.

Wie of wat deed het voorkomen alsof de slang sprak? De Israëlieten uit de oudheid kenden meer factoren die veel licht wierpen op de rol van die slang. Ze wisten bijvoorbeeld dat hoewel dieren niet kunnen praten, een geest wel de schijn kan wekken dat een dier praat. Mozes heeft ook het verslag over Bileam geschreven. Daarin staat dat God een engel stuurde die Bileams ezel liet praten als een mens (Numeri 22:26-31; 2 Petrus 2:15, 16).

Kunnen ook andere geesten wonderen verrichten, al zijn ze misschien vijanden van God? Mozes had de priesters van Egypte, die aan magie deden, enkele wonderen van God zien nabootsen. Ze schenen bijvoorbeeld een staf in een slang te kunnen veranderen. Die macht kon alleen van Gods vijanden in de geestenwereld afkomstig zijn (Exodus 7:8-12).

Blijkbaar heeft Mozes ook het Bijbelboek Job geschreven. Uit dat boek kunnen we veel leren over Gods voornaamste vijand, Satan, die met een leugen de integriteit van alle aanbidders van Jehovah in twijfel trok (Job 1:6-11; 2:4, 5). Het ligt dan ook voor de hand dat de Israëlieten uit de oudheid concludeerden dat Satan de slang in Eden manipuleerde, zodat het leek of het dier sprak en Eva ertoe misleidde God ontrouw te worden.

Was Satan inderdaad de kracht achter de slang? Jezus noemde hem later „een leugenaar en de vader van de leugen” (Johannes 8:44). „De vader van de leugen” is logischerwijs degene die de eerste leugen vertelde. Die leugen lag opgesloten in wat de slang tegen Eva zei. God had gewaarschuwd dat het eten van de verboden vrucht de dood tot gevolg zou hebben, maar de slang zei: „Gij zult volstrekt niet sterven” (Genesis 3:4). Jezus wist dus dat Satan de slang gemanipuleerd had. De Openbaring die de apostel Johannes van Jezus kreeg geeft de doorslag, want daarin wordt Satan „de oorspronkelijke slang” genoemd (Openbaring 1:1; 12:9).

Is het echt vergezocht om te geloven dat een machtige geest een slang kan manipuleren en het kan doen voorkomen alsof het dier praat? Zelfs mensen, die toch veel minder machtig zijn dan geesten, kunnen verbluffende staaltjes van buikspreken geven en speciale effecten creëren die net echt lijken.

Het overtuigendste bewijs

De kritiek op het Genesisverslag mist dus een deugdelijk fundament. Er zijn daarentegen krachtige bewijzen voor de historiciteit van het verslag.

Jezus Christus bijvoorbeeld wordt „de getrouwe en waarachtige getuige” genoemd (Openbaring 3:14). Als volmaakt mens loog hij nooit en ook verdraaide hij op geen enkele manier de waarheid. Wat meer is, hij zei dat hij al een lange tijd bestond voordat hij als mens op aarde leefde. Hij bestond zelfs al naast zijn Vader, Jehovah, „voordat de wereld was” (Johannes  17:5). Hij was er dus bij toen het leven op aarde begon. Wat heeft Jezus, als meest betrouwbare van alle getuigen, over deze kwestie te zeggen?

Jezus sprak over Adam en Eva als personen die echt hebben bestaan. Hij verwees naar hun huwelijk toen hij Jehovah’s maatstaf van monogamie uiteenzette (Mattheüs 19:3-6). Als ze nooit hadden bestaan en de tuin waarin ze woonden er nooit was geweest, zou Jezus of misleid zijn of een leugenaar zijn. Dat is geen van beide aannemelijk! Jezus had vanuit de hemel de tragedie gezien die zich in de tuin afspeelde. Een overtuigender bewijs is er niet.

Door het Genesisverslag in twijfel te trekken, ondermijnt iemand eigenlijk het geloof in Jezus. Zo’n ongelovige houding maakt het ook onmogelijk enkele van de belangrijkste thema’s en meest vertroostende beloften van de Bijbel te begrijpen. Laten we eens zien waarom.

[Voetnoten]