Busana n’eriwatikya eriramya ry’ekwenene, Abaisraeli mubasabwa eribya bakateka ekighuma ky’omw’ikumi oko byosi ebyo balyatunda oko mwaka. * OMungu mwabwirabo ati: “Mwasyabana ekighuma ky’omw’ikumi [“dime,” King James Version] oko byosi omw’ikanya ly’esyombuto syenyu esikalua omw’irima lyenyu oko mwaka n’oko mwaka.”​—Eryibuka Ebihano 14:22.

Ekyalayiro ky’eriliha ekighuma ky’omw’ikumi kyabya omo Mighambo ya Musa, emighambo eyo oMungu aha ekihanda ky’Abaisraeli ba kera. Abakristo sibakisondalawa n’Emighambo ya Musa neryo sibasabirwe eriliha ekighuma ky’omw’ikumi. (Abanya Kolosai 2:13, 14) Aliwe, obuli Mukristo atolere eriwatikya omo syofranga “ngoko abiriyisogha omo mutima wiwe; syahe n’obuhemu, kutse erikunwa; kusangwa oMungu anzire omundu oyukaha n’eriyisyandira.”​—2 Abanya Korinto 9:7.

•  Eriliha ekighuma ky’omw’ikumi omo Biblia​—“Erilaghana Lya Kera”

•  Eriliha ekighuma ky’omw’ikumi omo Biblia​—“Erilaghana Lihya”

Eriliha ekighuma ky’omw’okumi kikabanika ngendo nyingyi omo kitsweka ky’eBiblia ekyo abandu babeghere eryahulamo Erilaghana Lya Kera. Abandu bangyi abaliha ekighuma ky’omw’ikumi bakanibweko omo mughulu w’enyuma w’Abaisraeli erihabwa Emighambo ya Musa. Aliwe, hane n’abakanibweko omo mughulu w’embere syaho.

Embere Emighambo ya Musa yihiraweho

Omundu w’erimbere oyukanibweko ngoko mwaliha ekighuma ky’omw’ikumi ni Abramu (Abrahamu). (Enzuko 14:18-20; Abaebrania 7:4) Eriliha ekighuma ky’omw’ikumi lya Abramu alinga y’engendo eyo aha omwami muhereri owe Salemu y’ekihembo. Sihali ahandi aho eBiblia yikabugha yiti Abrahamu kutse abana biwe mubasyaliha ekighuma ky’omw’ikumi.

Omundu w’akabiri oyukanibweko ngoko mwaliha ekighuma ky’omw’ikumi ni Yakobo omwitsikulu wa Abrahamu. Mwalagha ati oMungu amabimutsumula inyakasyamuha “ekighuma ky’omw’ikumi ky’oko byosi” ebyo asyabana. (Enzuko 28:20-22) Erikwamana n’abakakanaya oko Biblia balebe, alinga Yakobo mwaliha ekighuma ky’omw’ikumi omughulu abya akateka esyonyama mo buhere. N’omo Yakobo mwakola endaghane eyo n’eriliha ekighuma ky’omw’ikumi, mwatakasa ekihanda kiwe kyosi erikola batya.

Emighambo ya Musa yabihirwaho

Abaisraeli ba kera mubasabwa eribya bakaliha ekighuma ky’omw’ikumi busana n’eriwatikya emibiri eyilebirye eriramya.

• Ekighuma ky’omw’ikumi ekyabya kikalihwa busana n’eriwatikya ababya bakakola mughulu wosi emyatsi eyilebirye eriramya ni bughambu Abalawi, erihirako n’abahereri ababya isibawite ebitaka byabo-byabo eby’erilima. (Emighanzo 18:20, 21) Abalawi abatabya bahereri ibakimaya ebighuma by’omw’ikumi oko kihanda n’erileta obuhere bwa kubyo “ekihande kighuma ky’omw’ikumi omo kihande kighuma ky’omw’ikumi”oko bahereri.—Emighanzo 18:26-29.

• Habya n’ekindi kighuma ky’omw’ikuni ekyabya kikasabwa obuli mwaka, ikikawatikaya Abalawi n’abate Balawi. (Eryibuka Ebihano 14:22, 23) Abaisraeli ibakalya ebyalya ebyo omo syofete silebe, n’omo myaka milebe ibakakolesayabyo eriwatikya ababya nzama omo katikati kabo.—Eryibuka Ebihano 14:28, 29; 26:12.

Ekighuma ky’omw’ikumi ikikaghanzawa kiti? Abaisraeli ibakaliha ekighuma ky’omw’ikumi oko byosi ebyo babya bak’erya oko kitaka kyabo obuli mwaka. (Abalawi 27:30) Ibakabya bamanza eriliha esyofranga omo mwanya w’ebyo baly’eraya, ibakatomekako ekighuma ky’omo bitano. (Abalawi 27:31) Kandi babya basabirwe eriteka “ekighuma ky’omw’ikumi ky’ende kutse eky’esyombuli.”—Abalawi 27:32.

Eriminya ekighuma ky’omw’ikumi oko bihangulo byabo, Abaisraeli ibakimaya obuli nyama y’erikumi y’omo kihangulo kyabo. Emighambo yabya yibughire yiti sibangalebya esyonyama esyo balyasombola omo sindi nga sinuwene kutse nga ni nyibi, kutse sibangahinganiasyo n’esyofranga. (Abalawi 27:32, 33) Aliwe, ekindi kighuma ky’omw’ikumi ekyabya kikakolesibwa omo syofete sy’obuli mwaka ikyanganahinganibwa n’esyofranga. Akalyo ako ikakawatikaya Abaisraeli ababya bakaghenda lughendo luli eriya oko syofete.​—Eryibuka Ebihano 14:25, 26.

Abaisraeli babya bakaliha ekighuma ky’omw’ikumi mughulu wahi? Abaisraeli ibakaliha ekighuma ky’omw’ikumi obuli mwaka. (Eryibuka Ebihano 14:22) Aliwe, oko mwaka w’eririnda emyatsi iyikakolawa ghundi muhanda. Abya ini mwaka w’esabato, kutse omwaka w’eriluhuka, omo mwaka oyo Abaisraeli isibangahulula ekyosi-kyosi. (Abalawi 25:4, 5) Busana n’omwatsi w’embaghane oyo, isihalibya eriliha ekighuma ky’omw’ikumi omo mughulu w’erighesa. Oko nduli y’obuli mwaka w’akasatu n’owe ndatu ey’emyaka irinda y’omutimbo w’esabato, Abaisraeli ibakaleta ekighuma ky’omw’ikumi oko bindu byabo erisangirabyo haghuma n’abera n’Abalawi.​—Eryibuka Ebihano 14:28, 29.

Ihakabyaki omundu amatendiliha ekighuma ky’omw’ikumi? Emighambo ya Musa muyitahiraho enzwere busana n’eritaluka eriliha ekighuma ky’omw’ikumi. Babya batolere eriliha ekighuma ky’omw’ikumi kundi babya basi ngoko ni mwatsi atolere butsira busana n’erisagha eritswerwa. Kyabya kitolere Abisraeli ibabugha embere sy’oMungu ngoko babiriliha ekighuma ky’omw’ikumi n’erisaba emiyisa y’oMungu busana n’erikola batya. (Eryibuka Ebihano 26:12-15) OMungu mwalangira eritendiliha ekighuma ky’omw’ikumi ng’erimw’iba.​—Malaki 3:8, 9.

Eriliha ekighuma ky’omw’ikumi abya mwatsi mulito kwehi? Iyehe. OMungu mwalagha ekihanda ati kyamabileta ekighuma ky’omw’ikumi, angutulire kubo kw’emiyisa kandi sihangabanikire obwagha. (Malaki 3:10) N’oko sindi ngendo, ekihanda mukyaghalwa busana n’eritendiliha ekighima ky’omw’ikumi. Mubatasyabana emiyisa y’oMungu, n’Abalawi n’abahereri mubatsuka erikola eyindi mibiri, mubaleka erikola kutsibu busana n’eriwatikya ekihanda eriramya oMungu.​—Nehemia 13:10; Malaki 3:7.

Omughulu Yesu abya oko kihugho, eriliha ekighuma ky’omw’ikumi kyabya ikikinasabirwe oko baramya b’oMungu. Aliwe, Yesu abere abihola ekyalayiro ekyo mukyahwa.

Oko mughulu wa Yesu

Omo kitsweka ekyo abandu babeghere eryahulamo Erilaghana Lihya, eBiblia yikakanganaya ngoko omughulu Yesu abya oko kihugho Abaisraeli babya ibakinaliha ekighuma ky’omw’ikumi. Abya inyanasi ngoko eriliha ekighuma ky’omw’’ikumi kisabirwe okwibo, aliwe mwatsweba abakulu b’ebisomo ababya bakayikasa eriliha ekighuma ky’omw’ikumi aliwe ‘ibabirileka emyatsi mikulu kw’aho y’Emighambo ng’eritswera eritunganene, n’erighanyira, n’eritendireghula.’​—Matayo 23:23.

Enyuma sy’oluholo lwa Yesu

Eriliha ekighuma ky’omw’ikumi mukyahwa enyuma sy’oluholo lwa Yesu. Oluholo lwa Yesu lw’eriyiherera mulwabughaho Emighambo ya Musa erihirako “n’ekyalayiro ky’eriliha ekighuma ky’omw’ikumi.”​—Abaebrania 7:5, 18; Abanya Efeso 2:13-15; Abanya Kolosai 2:13, 14.