1. Ekyangatuwatikya omughulu tukayowa nga tuli itwibene kutse nga situli n’akaghala k’eriyiyinia omo maghali wetu niki? (Esyonyimbo 118:5-7)

Unewatayowa nga uli iwuwene, kutse nga siwuwite omundu wosi-wosi oyo wangakuwatikya eriyiyinia omo maligho? Abandu bangyi kyabiribahikira eriyowa batya, nibya n’abaghombe ba Yehova abataleghula (1 Bam. 19:14) Naghu wamabya iwabiriyowa utya, wibuke omulaghe wa Yehova ono: “Sindiendisyakuleka na kera, kandi, sindiendisyakusigania nʼahake.” Ekyo kikaleka itwatoka eribugha n’eriyiketera lyosi tuti: “Yehova ni muwatikya waghe, singendisyubaha.” (Ebr. 13:5, 6) Omukwenda Paulo ahandikira ebinywa ebyo by’aBakristo ababya bikere eYudea hakuhi n’omwaka 61 M.W. Ebinywa bya Paulo bikatwibukaya ebyo muhandiki w’esyonyimbo ahandika omo Esyonyimbo 118:5-7.​—Soma.

2. Omo mwatsi ono tukendikania okuki, kandi busanaki?

² Ngoko omuhandiki w’esyonyimbo abugha, Paulo naye mwaminya ngoko Yehova ni muwatikya wiwe kusangwa Yehova abya inyabirimuwatikya ngendo nyingyi. Eky’erileberyako, emyaka ibiri na biro bilebe embere sy’erihandikira Abaebrania b’ebaruha inyane omo lughendo, Paulo mwalama oko bwiko bw’ekihunga ekikalire ky’engetse. (Emib. 27:4, 15, 20) Omughulu wosi w’olughendo olo kandi n’emyaka mingyi embere, Yehova mwawatikya Paulo y’omo nzira nyingyi. Tukendikania oko nzira isatu sya kusyo. Yehova mwamuwatikya erilabira Yesu n’abamalaika, erilabira abatabali, n’abikirirya balikyabo. Erikania oko myatsi eyahikira Paulo kikendiwatya eriyiketera lyetu omo mulaghe wa Yehova owakabugha ati, akasyatuwatikaya n’erisubirya oko misabe yetu y’erimusaba obuwatikya.

3. Paulo anganabya imwayibulya atiki, kandi busanaki?

³ Paulo abya alaghire oko buwatikya. Hakuhi n’omwaka 56 M.W., ekikumula ky’abandu mokyamukurira eyihya sy’ehekalu y’eYerusalemu n’erisonda erimwita. Engyakya, omughulu Paulo atwalawa embere sye Sanedrina, habya ihakisiya hake esyonzighu siwe isyamuparaghania mo hihande-hihande. (Emib. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Oko ndambi eyo, Paulo anganabya imwayibulya ati, ‘Ngasya yiyinia omwikolerwa muhanda eri mo biro bingahi?’

4. Yehova mwawatikya Paulo y’ati omwikolesya Yesu?

⁴ Yesu mwawatikya Paulo y’ati? Omo kiro, enyuma Paulo eribohwa omo muliki, “oMukama,” Yesu, mwimana hakuhi naye n’eribugha ati: “Wuhande omutima! Wabiritula omwatsi waghe we Yerusalemu, litya wutolere iwatula omwatsi waghe we Roma nibya.” (Emib. 23:11) Obo bwabya ini buwatikya obwahika oko katambi akatolere! Yesu mwapipa Paulo busana n’obwimiri obwaha abandu omo Yerusalemu. Kandi mwalagha Paulo ati akasyahika eRoma yo buholo, eyo nayo ekasyaha abandu b’obwimiri. Abere abihabwa omulaghe oyo, Paulo anganabya imwayowa omo buholo ng’omwana oyukateghibawa omo byala bya tata wiwe akamulembera.

5. Yehova mwakolesya omumalaika y’ati eriwatikya Paulo?

⁵ Ni wandi maligho wahi awahikira Paulo? Enyuma hakuhi myaka ibiri emyatsi eyahikira Paulo y’eYerusalemu yabilaba, Paulo abya omo bwato obukalolaya e Italia neryo habya ekihunga ky’engetse ekikalire. Abya mughulu mubi kutsibu neryo abakoli b’obwato n’ababya omo lughendo haghuma naye mubalengekania bati bakendihola. N’omo byanabya bitya, Paulo mwatakwa obuba. Busanaki? Mwabwira ababya omo bwato ati: “Omo kiro kino omumalaika w’oMungu oyo nikirirye oyo ngakolera omubírí mubuyirire mwakasa hakuhi naghe n’eribugha ati: ‘Isuwubaha Paulo ukendimana embere sya Kaisari, kandi lebaya! oMungu abirikuha abosi abali omo bwato haghuma naghu.’” Yehova mwakolesya omumalaika erisubirira omo binywa by’erisubya mutima ebyo Yehova abwira Paulo y’embere erilabira Yesu. Kandi Paulo mwahika eRoma, ngoko Yehova anamulagha.​—Emib. 27:20-25; 28:16.

6. Yesu mwatuha omulaghe wahi owangatuha obutubaha, kandi busanaki?

⁶ Yesu akatuwatikaya ati? Yesu akatuha akaghala, ngoko akolera Paulo. Eky’erileberyako, Yesu mwalagha abigha biwe bosi ati: “Indi haghuma nenyu ebiro byosi erihika okwihwererera ly’emighulu.” (Mat. 28:20) Ebinywa bya Yesu byanganatuha obutubaha. Busanaki? Kusangwa omo bindi biro eriyiyinia nibya likanakala. Eky’erileberyako, omughulu omwanzwa wetu akahola, obulighe bwetu sibulilubukahwa omo biro bike. Twanganayowa muhanda omo myaka  mingyi. Abandi bakalaba omo mighulu eyikalire kusangwa bamabikekeluha. N’abandi n’abo bakalaba omo mighulu eyikalire kusangwa bali n’obulighe n’eribunika mutima. Nomo byanganabya bitya, tukabana akaghala k’eriyiyinia kusangwa tunasi ngoko Yesu ane haghuma netu “ebiro byosi ,” nibya n’omo mughulu tukalola oko bitsibu omo ngebe yetu.​—Mat. 11:28-30.

7. Erikwamana n’ Eribisulirwa 14:6, Yehova akatuwatikaya ati lino?

⁷ Ekinywa ky’oMungu kikatusikaya mutima ngoko Yehova akatuwatikaya erilabira abamalaika biwe. (Ebr. 1:7, 14) Eky’erileberyako, Yehova akakolesaya abamalaika erituha akaghala n’eritusondola omughulu tukatulughanaya “engulu mbuya y’oBwami” y’oko “buli kitunga ky’abandu, n’obuli kihanda, n’obuli mubughe.”​—Mat. 24:13, 14; soma Eribisulirwa 14:6.

8. Yehova mwawatikya Paulo y’ati erilabira omukulu w’abasuda?

⁸ Paulo mwahabwa buwatikya bwahi. Oko mwaka 56 M.W., Yesu mwabwira Paulo ati akendisyahika eRoma. Aliwe, Abayuda balebe ab’eYerusalemu mobakola embita eyeringirira Paulo n’erimwita. Omughulu omukulu w’abasuda b’eRoma yo Klaudio Lusia owa omwatsi oyo, mw’awatikya Paulo. Butsira n’erilinda, Klaudia mw’atuma ekikumula ky’abasuda eriteya Paulo n’erimutwala, olughendo lwa hakuhi bilometere 105 erilwa eYerusalemu. EKaisaria, oMutabali Feliki mw’ahamula ati Paulo “ateghibawe omo kigali [enyumba] kya Herode.” Abayuda abasonda erita Paulo sibangasyatokire erimuhutalya.​—Emib. 23:12-35.

9. Omutabali Festo mwawatikya Paulo y’ati?

⁹ Emyaka ibiri moyalaba, Paulo inyakine omo muliki mw’eKaisaria. Festo omutabali muhya, mwasuba omo mwanya wa Feliki. Abayuda mobasaba Festo bati asubaye Paulo y’eYerusalemu eriyasoha olubanza lwiwe, aliwe Festo mwaghana. Alinga omutabali Festo anganabya inyabya inyabiryowa ngoko abayuda babya “ibamabimulamba omo nzira bakasonda erimwita.”​—Emib. 24:27–25:5.

10. Omutabali Festo mwayira ati omughulu Paulo amusaba ati olubanza lwiwe luyasoherawe embere sya Kaisari?

¹⁰ Enyuma syaho, olubanza lwa Paulo molwatwalwa eKaisaria. Kusangwa Festo abya “inyakasonda eritsemesya aBayuda,” mwabulya Paulo ati: “Wamaligha eriya eYerusalemu n’eriyatswerwa embere syaghe?” Paulo abya inyanasi ngoko banganamwitira eYerusalemu, kandi abya inyanasi ekyatolere erikola atoke eribalya engebe yiwe, erihika eRoma, n’erilola embere eritulira. Mwabugha ati: “Nimene embere w’ekitumbi ky’olubanza kya Kaisari!” Festo abere abikania n’abakamuhana, mwabwira Paulo ati: “Wukabulaya eriya embere sya Kaisari, ewa Kaisari yo wanasyaya.” Yo Festo erihamula erituma Paulo y’eRoma mwabalya Paulo y‘oko syonzighu siwe. Habya hasiya hake, Paulo inyahika eRoma​—hali n’aBayuda ababya bakasonda erimwita.​—Emib. 25:6-12.

11. Paulo anganabya imwalengekania oko binywa byahi ebikasikaya mutima ebyahandikawa na Isaya?

¹¹ Omughulu Paulo abya akalindirira eritsuka olughendo lw’eriya e Italia, anganabya imwalengekania oko binywa by’erikunga ebyo muminyereri Isaya oyo wasondolawa n’akaghala kabuyirire erihana abakaghana eryowa Yehova. Yehova mwatuma Isaya erihandika ati: “Muyisunze omwatsi nikwa akendisyakuba; mubughe ekinywa, isikyendisyahangana; kusangwa oMungu ali haghuma netu!” (Isa. 8:10) Paulo mwaminya ngoko oMungu angamuwatikirye, kandi ekyo kyanganabya imukyamuhira mwakaghala akalwa n’awandi maligho awangamuhikire.

12. Yulio mwakolera Paulo y’ati, neryo busana nekyo Paulo anganabya imwalengania okuki?

¹² Oko mwaka 58 M.W., Paulo mwatsuka olughendo lwiwe lw’eriya e Italia. Kusangwa abya omo muliki, abya atsungirwe n’omukulu w’abasuda  yo Yulio. Erilua aho, Yulio abya n’obutoki bw’erimwaghalya kutse erimukolera ndeke. Angakolesirye ehamuli yiwe y’ati? Engyakya, omughulu bahika oko kisokero engendo y’erimbere, “Yulio mwakola Paulo yo ndeke, mwamuha ehamuli ey’eriyabana abanywani biwe.” Enyuma syaho, Yulio nibya mwalamya engebe ya Paulo. Ati? Abasuda mobasonda erita abandu bosi abali omo muliki ababya omo bwato, aliwe Yulio mwaghaniabo. Busanaki? Kundi abya “akasonda erilamya Paulo.” Paulo anganabya imwalangira ati Yehova yulyakolesaya omukulu w’abasuda oyuhehere oyo atoke erimuwatikya n’erimuteya.​—Emib. 27:1-3, 42-44.

13. Yehova anganakolesya ati abandu abali n’obutoki?

¹³ Tukahabawa buwatikya bwahi? Yehova amalangira ati kihulikirirene n’erisonda liwe, anganakolesya akaghala kiwe kabuyirire erisondola abandu abali n’ehamuli batoke erikola erisonda liwe. Omwami Solomono mwahandika: “Omutima w’omwami ali omo byala bya Yehova ng’esyonzira sy’amaghetse, akabinduliragho eyo anzire.” (Emi. 21:1) Omusyo oyo akasonda eribugha atiki? Abandu banganatula omughende n’erisondola amaghetse asendere eyo banzire bati alolaye. Kutya, Yehova naye anganakolesya akaghala kiwe kabuyirire erisondola amalengekania wa batabali omo nzira eyihulikirirene n’eriberererya erisonda liwe. Omughulu ebyo bikahika, abandu abali n’obutoki bakasondolawa erihamula ebikendiletera abandu b’oMungu b’omughaso.​—Linganisaya e Ezera 7:21, 25, 26.

14. Ngoko Emibírí 12:5 twanganasaba busana n’abahi?

¹⁴ Twangakolaki? Twanganasaba “busana n’abami, n’abandu bosi abakatabala” omughulu abandu abo bakendisoha olubanza olulebirye omubírí w’eritulira n’emihindano yetu (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Ng’aBakristo b’erimbere, netu twanganasaba oMungu yo kutsibu busana n’abaghala n’abali betu abali omo muliki. (Soma Emibírí 12:5; Ebr. 13:3) Kandi, twanganasaba busana n’abimaniri b’omuliki abimanire abaghala n’abali betu ababohirwe. Twanganasaba Yehova tuti asondole amalengekania w’abandu abo batoke erikolera abalikyetu abali omo muliki nga Yulio kandi batoke erikolera abaghala n’abali betu bo “ndeke.”

15-16. Yehova mwawatikya Paulo y’ati erilabira Aristariko na Luka?

¹⁵ Paulo mwahabwa buwatikya bwahi? Omo biro ebyalabaya omo lughendo lw’eriya eRoma, ngendo nyingyi Yehova mwakolesya baghala n’abali betu erimuwatikya. Tutalebaya eby’erileberyako bilebe.

¹⁶ Abanywani babiri ba Paulo, yo Aristariko na Luka, mobasombola erikwamanisya Paulo  y’eRoma. * Mobaligha erihira engebe yabo y’omo bwiko bakaghenda haghuma na Paulo, nomo eBiblia siyibughire yiti Yesu mwalagha Aristariko na Luka ati bakasyahika eRoma yo buholo. Nibughambu bahira engebe yabo yomo bwiko bakaya oko lughendo olukalire olo. Aliwe mobayiherera batya busana n’eriwatikya Paulo. Mohalaba biro, omughulu balaba omo kihunga ky’engetse, mobaminya engebe yabo ngoko yanganabalire. Busana nekyo, omughulu Aristariko na Luka bingira omo bwato mw’eKaisaria, Paulo mwatabula erisaba Yehova omo musabe owakalwa oko mutima, erimusima busana n’obuwatikya obw’amuha erilabira abaghala babo babiri batubaha.​—Emib. 27:1, 2, 20-25.

17. Yehova mwakolesya ati abaghala betu bomo ndeko eriwatikya Paulo?

¹⁷ Baghala betu omo syondeko mobawatika Paulo yo ngendo nyingyi omughulu w’olughendo lwiwe. Eky’erileberako, omughulu bahika oko kisokero ky’omuyi w’eSidona Yulio mwaha Paulo y’ehamuli “y’eriyabana abanywani biwe n’eritasyamuwatikya.” Enyuma syaho, omo muyi w’ePuteoli, Paulo na balikyetu “mobeyayo abandi balikyabo, ababwirabo bati bikale nabo eyenga nguma.” Omughulu abakristo betu omo miyi eyo babya ibanemuwatikya Paulo n’abanywani biwe bakabaha ebyo bayitaghire, Ahate eritika-tika, Paulo mwaletera abamukokaya b’obutseme bunene akabakanirya emyatsi eyikahimba eyabya akalolako. (Linganisaya Emibírí 15:2, 3.) Enyuma sy’erilolanako eryo eryabasubaya mutima, Paulo na bira biwe mobalola embere n’olughendo.​—Emib. 27:3; 28:13, 14.

18. Niki Ekyaleka Paulo inyasima oMungu n’erisikya omutima?

¹⁸ Omughulu Paulo abya inyanemulola eRoma, alinga anabya inyanemulengekania oko eby’ahandikira endeko y’omo muyi oyo emyaka isatu embere sy’erihikayo: “Nabiribya n’olukando lw’eribahikako myaka mingyi.” (Rom. 15:23) Aliwe, syabya ayilindirire ati angahikireyo mo mundu wa muliki. Mwasikya omutima wo kutsibu akalangira ngoko abaghala betu erilua eRoma babya ibanamulindirire oko misike y’endaki batoke erimuramukya! “Paulo abere alangirabo, mwaha oMungu y’ewasingya, n’omutima  wiwe mwasika.” (Emib. 28:15) Ulangire ngoko Paulo mwasima oMungu busana n’erihindana nabaghala babo. Busanaki? Kusangwa Paulo mwalangira ngoko Yehova abya inyanemumuwatikya erilabira abalikyabo omo bwikirirya.

19. Ngoko kiri omo 1 Petero 4:10 Yehova anganatukolesya ati eriwatikya abalaghire oko buwatikya?

¹⁹ Twangakolaki? Unasi abaghala kutse abali betu b’omo ndeko yenyu abakaghalawa omo bulengekania busana n’esyo ndwala kutse busana n’awandi maligho? Kutse babiriholerwa n’omwanzwa wabo. Twamowa ngoko omundu mughuma alaghire eribana obuwatikya, twanganasaba Yehova tuti atuwatikaye tutoke eribugha kutse erimukolera mwatsi mulebe mubuya kandi ow’olwanzo. (Soma 1 Petero 4:10.) * Twamabawatikya, banganikirirya omulaghe wa Yehova ono, “Sindiendisyakuleka na kera, kandi, sindiendisyakusigania nʼahake” ngoko nabo abalebirye. Ekyo ikikendileka naghu iwabya n’obutseme.

20. Niki kyo kyangaleka itwabugha n’eriyiketera tuti: “Yehova ni muwatikya waghe”?

²⁰ Ngoko kyakoleka omughulu wa Paulo n’abanywani biwe, netu twanganabya n’amaligho omo nzira yetu eyikatwala oko ngebe. Tukabya itunasi ngoko twanganasikya omutima kusangwa Yehova ane haghuma netu. Akakolesaya Yesu haghuma n’abamalaika erituha obuwatikya. Kandi, byamabya ibihulikirirene n’erisonda liwe, Yehova anganatuwatikya erilabira abandu abali n’ehamuli. Kandi ngoko abangyi b’okwitwe babiriyilangirira ebyo bikakoleka omo ngebe yabo, Yehova akakolesaya akaghala kiwe kabuyirire erikuna emitima y’abaghala n’abali betu erituwatikya. Ekyo kikaleka, itwabugha nga Paulo tuti: “Yehova ni muwatikya waghe, sindiendisyubaha kw’abandu banganikolaki kwehi?”​—Ebr. 13:6.