1. Busanaki abandu bangyi sibayiketere eBiblia munabwire?

 MUNABWIRE, abandu bangyi bakabula nga bayiketere ndi. Bakayibulaya abandu abo bayiketere ng’abandu b’epolitike, abandu b’esayasi, kutse abakomeresa nga banabatsomene. Kandi, sibasikirye abasondoli b’ebisomo abakayahulamo Bakristo. Neryo, sikiriswekaya erilangira ngoko abandu abo sibaliyiketera eBiblia, ekitabu ekyo abasondoli abo bakabugha bati bakakwama.

2. Ngoko kiri omo Esyonyimbo 119:160, litolere itwikirirya mwatsi wahi?

² Itwe baghombe ba Yehova twikirirye ngoko iye ni ‘Mungu w’ekwenene’ kandi ngoko akatusunzira ebibuya mughulu wosi. (Esy. 31:5; Isa. 48:17) Twikirirye ngoko eBiblia ikabugha ekwenene, kandi tunasi ngoko “eKinywa [ky’oMungu] kyosi ni kwenene.” (Soma Esyonyimbo 119:160.) Omusomi mughuma oyukakanaya oko myatsi y’eBiblia mwahandika ati: “OMungu syangatabiha n’ahake, n’ebyosi ebyo akabugha sibyangabula eribererera. Abandu b’oMungu banasingene erikirirya ebyo akabugha kundi bayiketere oMungu oyukabughabyo.” Netu ko tunasi tutya.

3. Omo mwatsi ono, tukendikania okuki?

³ Twangawatikya abandi bo tuti eriyiketera eBiblia nga twe? Muleke tukanaye oko myatsi isatu eyangaleka itwayiketera eBiblia. Emyatsi eyo y’eno: Ebiri omo Biblia sibyebyatabinduka, amaminyereri w’eBiblia akabererera. N’ekindi, eBiblia yiwite obutoki bw’eribindula esyongebe sy’abandu.

4. Ekikaleka abandi bandu ibalengekania bati eBiblia yanganabya iyabiribinduka niki?

⁴ Yehova mwakolesya abalume nga 40 erihandika ebitabu by’eBiblia. Aliwe munabwire, ebitabu byosi ebyo abalume abo bahandika omo byala byabo sibikiri. Esyokopi sy’esyokopi sy’ebitabu ebyo abalume abo bahandika syo tuwiteko munabwire. Ekyo kikaleka abandi bandu ibayibulya ebyo tukasoma omo Biblia munabwire nga bye n’ebyo abalume abo bahandika. Unewatayibulya nga hanganabya ebyangaleka itwikirirya ngoko ebyo tukasoma omo Biblia munabwire bye n’ebyo abalume abo bahandika?

5. Esyokopi sy’Amasako w’eKiebrania syakolawa siti? (Ulebaye epitsa eyiri oko kijalada.)

⁵ Yehova mwabwira abandu biwe ati babye bakahandika esyokopi sy’emyatsi eyo asondola erilabira ekirimu kiwe kibuyirire. Ekyo kyangalekire Ekinywa kiwe isikyahera. Mwalayira abami b’eIsraeli ati babye bakayisakira esyokopi sy’Emighambo yiwe. Mwahiraho n’Abalawi batoke erikangirirya abandu b’Emighambo eyo. (Ebi. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Abaisraeli babere babitwalwa omo bunyewa mw’eBabeli, abahandiki abasi erihandika ndeke mobatsuka erihandika esyokopi sy’Amasako w’eKiebrania. (Ezr. 7:6) Abalume aba ibakakola omubiri oyu ibanayiteghirye kutsibu. Mohabya n’endambi abahandiki abo bamabya bakaghanza ebinywa, nibya n’esyoherufi. Bakola batya batoke eribya bakalangira emyatsi yosi nga yanamahandikwa ndeke. Aliwe kundi babya bandu abatahika-hikene, ehikosa hike-hike mohyanalabira omo sindi kopi. Nikwa, kundi ekitabu kighuma ikikayira esyokopi nene, mokyatokekana erifumbula ehikosa ehyo enyuma waho. Mokyatokekana kiti?

6. Amakosa awali omo syokopi sy’ebitabu by’eBiblia akafumbulawa ati?

⁶ Munabwire, abakatsopolaya emyatsi y’eBiblia bawite amayele aghuwene awakabawatikaya eriminya ahali amakosa agho abahandika esyokopi sy’eBiblia bakola. Eky’erileberyako kya kino. Tubughe tuti abandu 100 ibasabwa erihandika esyokopi sy’ebihandiko ebihandikire oko kayani kaghuma. Aliwe, omo kopi y’omughuma w’oko balume abo imwalabira akakosa. Enzira nguma eyangatuwatikya erifumbula akakosa ako ry’erilebya ekopi y’omulume ono nga yinasosene n’esy’abandi. Abakatsopolaya emyatsi y’eBiblia ko bakanakola batya. Bakalingiriranaya esyokopi nyingyi sya kera sy’ebitabu by’eBiblia batoke erifumbula amakosa agho omuhandiki mughuma w’esyokopi akola, kutse emyatsi eyo asigha.

7. Ekikakanganaya ngoko abahandika esyokopi sy’ebitabu by’eBiblia mobahandikasyo ibanayiteghirye niki?

⁷ Erihandika esyokopi sy’ebitabu by’eBiblia syo ndeke-ndeke syabya mwatsi molo. Tulangire omwatsi owakakanganaya ekyo. Ekopi y’Amasako wosi w’eKiebrania moyahwa erihandikwa oko mwaka 1 008 kutse 1 009 M.W. Ekopi eyo ikahulawa mo Kodekse ya Leningrad. Aliwe omo myaka ya lino-lino, habiribanika ebindi bitabu bingyi bya kera by’eBiblia, kutse ebitswe-bitswe by’ebitabu ebyo, ebilabirye eKodekse ya Leningrad emyaka nga 1 000. Omundu anganabugha ati kundi esyokopi sy’ebitabu bya kera ebyo mosyahandikwa kangyi-kangyi omo myaka 1 000 eyo, ebiri omo Kodekse ya Leningrad sibyangatasosana nabyo n’ahake. Aliwe, ko bite bitya. Abakalingiriranaya esyokopi sya kera n’esyokopi sya lino-lino sy’eBiblia, mobalangira ngoko hane ehyatsi hike-hike ehitasosene. Aliwe, omwatsi owali omo Biblia syalyatabinduka n’ahake.

8. Esyokopi sy’Amasako w’eKigiriki sisighene siti n’ebindi bitabu bya kera?

⁸ Abakristo b’erimbere nabo mobabya  bakakola esyokopi sy’Amasako. Mobakola esyokopi sy’ebitabu 27 by’Amasako w’eKigiriki. Ibakakolesaya esyokopi esyo omo mihindano n’omo mubírí w’eritulira. Ibakakola ekyo ibanayiteghirye. Omusomi w’eBiblia abere abilingirirania esyokopi sy’Amasako w’eKigiriki n’ebindi bitabu ebyahandikawa oko mughulu mughumerera, mwabugha ati: “[Esyokopi sy’Amasako w’eKigiriki] ni nyingyi kulenga ebitabu ebyo, . . . kandi kangyi-kangyi sikabya isisibuliremo ehiratasi hinene ng’ebindi bitabu ebyo.” Ekitabu kighuma kikabugha kiti: “Twanginikirirya ngoko ebyo tukasoma munabwire omo tafsiri eyabindulawa ndeke [ey’Amasako w’eKigiriki] by’ene bighumerera n’ebyo abahandiki b’erimbere bahandika.”

9. Ebiri omo Isaya 40:8 byabiribererera biti oko Biblia?

⁹ Abahandika esyokopi sy’eBiblia mobakola omo myaka mingyi batoke erihandikasyo ndeke. b Kyo kikaleka eBiblia eyo tukigha n’erisomako munabwire iyabya isiyiriyatabinduka. Ahate eritika-tika, Yehova yo wateghaya Ekinywa kiwe erihika munabwire, kandi sikyekyatabinduka. (Soma Isaya 40:8.) Aliwe abandi banganabugha bati eBiblia eribya iyikineho munabwire, ekyo sikirikanganaya ngoko yasondolawa n’ekirimu ky’oMungu. Kwesi tukanaye oko myatsi milebe eyikakanganaya ngoko eBiblia yasondolawa n’ekirimu ky’oMungu.

10. Kanaya oko buminyerereri bulebe obwabererera obukakanganaya ngoko ebiri omo 2 Petero 1:21 ni by’ekwenene. (Ulebaye esyopitsa.)

¹⁰ Omo Biblia muli amaminyereri mangyi awabiribererera. Amaghuma w’oko maminyereri ayo mwabererera ihabirilaba emyaka mingyi alihandikirwe. Ehistoria yikakanganaya ndeke-ndeke ngoko amaminyereri ayo mwabererera. Sikirituswekaya kundi tunasi ngoko amaminyereri wosi awali omo Biblia akalua oko Yehova. (Soma 2 Petero 1:21.) Tuterikania oko maminyereri awalebirye eritera ly’omuyi w’eBabeli ya kera. Oko karne 8 E.M.W.,  ekirimu ky’oMungu mokyasondola Isaya erihandika ati omuyi munene w’eBabeli akendisyahambwa. Nibya, mwakangania n’erina ly’oyukendisyahamba omuyi oyo. Mwabugha ati erina liwe yo Kiro. Kandi, mwakangania nga akendisyahamba gho ati. (Isa. 44:27–45:2) Nibya, mwakangania ngoko eBabeli yikendisyatsandibwa n’eribya matongo. (Isa. 13:19, 20) N’emyatsi ko yanaghenda yitya. Abamedi n’Abaperesi mobahamba omuyi w’eBabeli oko mwaka 539 E.M.W. Lino, ahabya omuyi munene oyo ni matongo.​—Ulebaye evideo Obuminyereri bw’eBiblia okw’itera ly’e Babeli omo somo 3, omwatsi 5 omo kitabu Tsemera engebe kera na kera! 5 eky’ekielektronike.

11. Erisako rye Danieli 2:41-43 rinemubererera riti munabwire?

¹¹ Amaminyereri w’eBiblia mwatabererera omo biro bya kera bisa; na munabwire anemubererera. Tukanaye oko buminyereri bwa Danieli obulebirye obutabali bw’ekihugho kyosi obw’Obungeresa n’eAmerika. (Soma Danieli 2:41-43.) Obuminyereri obo mubwakangania ndeke-ndeke ngoko obutabali obw’Obungeresa n’eAmerika bwasyabya “ekitswe ky’amaka” ng’ekyuma “n’ekitswe kyolo” ng’eribumba. Obutabali bw’Obungeresa n’eAmerika ko bwabya butya. Mobwabya n’amaka ng’ekyuma omughulu bwawatikaya kutsibu eribugha amalwa abiri awʼekihugho kyosi. Na munabwire bukinawite akaghala kanene k’erilwa. Aliwe, abikalani b’omo butabali obo bakolobereraya obutabali obo omughulu bakalwira oko syombangwa syabo. Bakakola batya erilabira ebikundi ebikalwira oko syombangwa sy’abakoli n’esyabandi bandu, n’ebindi bikundi ebyanzire obwiranda. Omulume mughuma oyo wasi ndeke emyatsi y’epolitike ey’omo kihugho mwabughire lino lino ati: “Omo bihugho ebirimo edemokrasiya, sihali ekihugho ekighabene, kandi ekiri putsu-putsu omo myatsi y’epolitike ng’eAmerika.” N’ekindi kitswe ky’obutabali obo obw’omo kihugho kyosi bw’Obungeresa. Nakyo kyabirighabana eritsuka omo myaka ya lino-lino kundi sibalibugha kighuma oko mwatsi owalebirye obwira bwabo n’ebihugho ebiri omo Bughuma bw’Obulaya. Erighabana eryo rikaleka ikyakala oko butabali bw’Obungeresa n’eAmerika eriberererya ebyo banzire erikola.

12. Amaminyereri w’eBiblia akaleka itw’ikiriryaki?

¹² Amaminyereri w’eBiblia awabiribererera akaleka itwikirirya ngoko ebyo Mungu abiritulagha bikendisyabererera. Tukabya n’amalengekania awali ng’agho omuhandiki w’esyonyimbo abya nagho. Mwasaba Yehova ati: “Ngahira eriyiketera lyage omo kinywa kyawe.” (Esy. 119:81) Omo Biblia, Yehova akatuha “amaha” oko biro ebikasa. (Yer. 29:11) Yehova yukendisyuwania emyatsi, butsira abandu. Busana n’ekyo, tubye tuk’igha ndeke amaminyereri awali omo Biblia tutoke eriyiketera eKinywa ky’oMungu mughulu wosi.

13. Ngoko kiri omo Esyonyimbo 119:66, 138, ni ghundi mwatsi wahi owangaleka itwayiketera eBiblia?

¹³ Kandi, tukayiketera eBiblia kundi yikawatikaya abandu bamakwama amahano awali muyo. (Soma Esyonyimbo 119:66, 138.) Ng’ekyerileberyako, amahano awalimo abiriwatikya abalungire ababya hakuhi n’eritwa endwa eritasyabya omo bughuma n’omo butseme. Lino, abana babo bali n’olusunzo lw’eribya omo kihanda ekirimo ababuti ababanzire, kandi ababatsomene.​—Efe. 5:22-29.

14. Teka eky’erileberyako ekikakanganaya ngoko erikwama amahano w’eBiblia rikuwanaya emibere y’abandu.

¹⁴ Nibya n’abakola-nabi abakalire kutsibu babiribya bandu abuwene busana n’erikolesya amahano w’eBiblia. Tulebaye ngoko  amahano wayo awatikaya omulume mughuma oyo wabya abohirwe oyukahulawamo Jack. c Abya mutsibu. Abya mughuma w’oko babya omo muliki abakatsu ababya ibabiritswerwa oluholo. Aliwe kiro kighuma, Jack mwahulikirira Abimiri ba Yehova bakigha n’oghundi mundu. Abimiri abo babya ibanzire abandu. N’ekyo mukyamutula oko mutima. Neryo naye mwatsuka erigha. Jack abere akolesya ebyo abya akigha, mwabindula emibere yiwe n’eribya mundu oyukatsomana abandi. Enyuma syaho, Jack mwabya mutuliri oyutabatisibwe. Nʼenyuma syaho nduli mwabatisibwa. Mwabya akatulira n’omuhwa abandi abo abya nabo omo muliki. Nibya mwawatikya n’abandu bani ba kubo erigha ekwenene. Ekiro ky’erimwita kyabere kyahika, abya inyabiribinduka. Omughuma w’oko baavoka biwe mwabugha ati: “Jack syakiri ngoko abya omo miaka 20 eyamabilaba. Amakangirirya w’Abimiri ba Yehova, abirileka inyabinduka.” Nomo anitibawa, eky’erileberyako kiwe kikakanganaya ndeke-ndeke ngoko litolere itwayiketera ekinywa ky’oMungu, kandi ngoko kiri n’obutoki bw’eryuwania emibere y’abandu.​—Isa. 11:6-9.

15. Erikolesya amahano w’eBiblia likaleka liti abandu b’oMungu ibatasosana n’abandi? (Ulebaye epitsa.)

¹⁵ Abandu b’oMungu bali omo bughuma kundi bakakwama amahano w’eBiblia. (Yoa. 13:35; 1 Kor. 1:10) Obughuma n’obuholo obuli omo kati-kati ketu ni bw’embaghane kundi omo kihugho, abandu baghabene busana n’emyatsi y’epolitike, erangyi y’engobi, n’eyindi myatsi. Omughulu omulwana oyukahulawamo Jean alangira ngoko Abimiri ba Yehova bali omo bughuma, mwatsema kutsibu. Akulira omo Afrika. Omughulu omo kihugho kyabo mwabya amalwa, mwingira omo busuda. Aliwe enyuma syaho, mwatibita omo kindi kihugho. Omo kihugho ekyo atibitamo, mwasungana n’Abimiri ba Yehova. Jean akabugha ati: “Monigha ngoko abaramya b’ekwenene sibaliyingiraya omo myatsi y’epolitike,  kandi ngoko bakabya omo bughuma. Banzene.” Akatasyabugha ati: “Nabya inabiriherera engebe yaghe busana n’erilwira oko kihugho kyetu. Aliwe nabere n’igha ekwenene y’eBiblia, monayisogha erikolesyayo omo mubiri wa Yehova.” Jean mwabya mundu muhya-muhya. Omo mwanya w’erilwa n’abandu abali n’emibere eyitasosire eyiwe, lino butsira kasololo, akakangiriraya abandu b’ekwenene y’eBiblia eyikasanganaya abandu bo haghuma. Kundi amahano w’eBibia akawatikaya abandu b’ebihanda mbiriri-mbiriri, ekyo kikakanganaya ndeke-ndeke ngoko ni Kinywa ky’oMungu.

16. Busanaki litolere itwayiketera kutsibu eKinywa ky’oMungu?

¹⁶ Ekihugho kino kikalola embere eritsanda. Busana n’ekyo, kikendikala eriyiketera Ekinywa ky’oMungu. Abandu banganasonda erituhiramo eritika-tika. Banzire itwalengekania tuti eBiblia si y’ekwenene. Kandi banzire itwalengekania tuti Yehova si yo wahiraho omughombe oyuteleghula oyukatusondola. Twamayiketera mughulu wosi ngoko eKinywa ky’oMungu ni kwenene, itukenditoka erilwa n’emyatsi eyo. ‘Itukendiyisogha erikenga amahamulo wa [Yehova] erihika ekiro twasyahola.’ (Esy. 119:112) ‘Isitwendikwa esisoni’ sy’eribwira abandi oko kwenene eyo, n’eribahiramo omuhwa w’erikolesya esyokanuni sy’eBiblia omo ngebe syabo. (Esy. 119:46) Kandi, itukendiyiyinia itune ‘n’omutima w’erilindirira n’obutseme,’ n’omo twangabya omo maligho awakalire, kutse eryendereribwa.​—Kol. 1:11, NWT; Esy. 119:143, 157.

17. Erisako ryetu ry’Omwaka rikendituwatikya riti?

¹⁷ Tukasima kutsibu kundi Yehova abiritubisulira ekwenene yiwe! Ekwenene eyo yikatuha obuholo. Kandi, yikatukangiriraya ndeke ngoko twangabyaho omo kihugho kino ekighabene, ekinemulola embere eritsanda. N’akandi yikatubwira ngoko tukendisyabya n’engebe eyuwene omo biro ebikasa Obwami bw’oMungu bukatabala. Erisako ly’Omwaka 2023 likendituwatikya erikirirya kundu ngoko eKinywa ky’oMungu kyosi ni kwenene.​—Esy. 119:160.