1. Twanganahabwa erihano busanaki, kandi kundiki itwe bosi itulaghire kulyo?

ITWE bosi tulaghire oko rihano ko kangyi-kangyi. Oko sindi ngendo, twanganasaba omundu mulebe oyo tusikirye y’erihano. Owundi mughulu, mughala wetu oyututsomene anganatuhikira iniatubwira ngoko tukasonda ‘eribanika omwʼilolo’​—erikasyaleka itwayibandya b’omo. (Gal. 6:1) Kutse, twanganahabwa erihano omughulu omundu mulebe akatuhabula enyuma sy’erikola erilolo erikalire. Nomo twangabya itulyahanawa omo nzira yahi, litolere itwahulikirira erihano. Erikola tutya lyuwene kandi lyanganalamya engebe yetu!​—Emi. 6:23.

2. Erikwamana n’ Emisyo 12:15, busanaki tutolere erihulikirira erihano?

² Erisako erimanire omwatsi wetu likabwira obuli mughuma w’okw’itwe liti “uhulikirire ibinywa by’ab’amenge.” (Emi. 22:17) Sihali omundu oyo wasi emyatsi yosi; hakabya ihane oyo wasi bingyi kutse oyo wabirilola oko myatsi mingyi kutulenga. (Soma Emisyo 12:15.) Neryo erihulikirira erihano ni kangania eriyikehya. Likakanganaya ngoko tunasi ndeke ngoko hane ebyo tutetwangatoka; tunasi ndeke ngoko tulaghire oko buwatikya imotwatoka erihikira ebyo tukalandamirira. Yehova mwasondola oMwami w’amenge yo Solomona erihandika ati: “Omo bungi bwʼabahani [omwatsi] akahanganibawa.”​—Emi. 15:22.

3. Twanganahabwa erihano ly’omo nzira syahi?

³ Hanganabya erihano eryo tukahabawa burorarora kutse n’erite ly’oburorarora. Erihano erite ly’oburorarora ly’eryahi? Twanganasoma omwatsi mulebe w’omo Bibllia kutse omo kighuma ky’oko bitabu byetu owakaleka itwatsuka twimana n’erilengekania oko ebyo tukakola, neryo omwatsi oyo iniatukuna eribindula amalengekania n’amategheko wetu. (Ebr. 4:12) Twanganabugha tuti eryo ly’erihano erite ly’oburorarora. Ibwa erihano ly’oburorarora ni bughambuki? Omusyakulu kutse owundi mughala wetu oyutolere anganatukangania omwatsi mulebe  owo litolerere itwakokotya. Twanganabugha tuti eryo ni rihano ly’oburorarora. Omundu mulebe amabya iniatwanzire kutsibu erihika oko kika ky’erituha erihano erikalua omo Biblia, litolere itwakangania ngoko tukasima omw’ihulikirira ebyo akendibugha n’eriyikasa erikolesya erihano eryo.

4. Ngoko erisako ly’ Omugambuli 7:9 likabugha, situtolere erikolaki omughulu tukahabawa erihano?

⁴ Kwenene, kyanganatukalako erihulikirira n’erikolesya erihano ly’oburorarora. Nibya twanganahika n’okw’itwikalibwa. Busanaki? Nomo tukanaligha sesene ngoko situhika-hikene, kyanganatukalako eriligha erihano omughulu omundu mulebe akatubwira ekosa eyo tulyakola. (Soma Omugambuli 7:9.) Itwanganasondya eriyilusya omo meso. Kandi itwanganatikatikira ekiryakuna omundu iniatuhana kutse eriyilungumula oko mihanire yiwe. Nibya itwanganamubwirira ngoko sitwatatsemera amahano wiwe, busana n’erilengekania tuti: ‘Syatolere erinyihana! Naye anawite amakosa wiwe!’ Kandi tutetatsemera erihano, itwanganapokyalyo kutse itwanganasaba owundi mundu y’erihano kundi itunayiketere tuti akenditubwira ebyo twanzire eryowa.

5. Tukendikania okuki omo mwatsi ono?

⁵ Omo mwatsi ono tukendikania oko eby’erileberyako birebe ebiri omo Biblia eby’abandu abaghana erihano n’abalighalyo. Kandi tukendilangira ebikendituwatikya eriligha erihano n’eribana endundi y’omo rihano eryo.

6. Twamighaki erilabira emibere ey’oMwami Rehoboamu ayiwatamo abihabwa erihano?

⁶ Tulebaye eky’erileberyako kya Rehoboamu. Omughulu asinga m’omwami we Israeli, abandu biwe mobamusaba omwatsi mulebe. Mobamusaba bati anguhaye omuheke mulito owo tata wiwe, yo Solomona abya iniabirihekya abandu. Rehoboamu mwakola omwatsi w’obwenge. Mwayasungana n’abalume abakulire b’omo Israeli erilebya ng’akendisubirya abandu abo b’atiki. Abalume abakulire abo mobamuhana bati amabikola ekyo abandu balyasaba, ibakendisyamukolera omo biro byosi. (1 Abam. 12:3-7) Alinga, Rehoboamu mwatatsemera erihano eryo, neryo mwayasungana n’abalume abo akula nabo. Abalume abo alinga babya ab’emyaka hakuhi na 40, n’ibughambu banganabya ibabya ibabirilola oko myatsi milebe k’omo maisa wabo. (2 Emy. 12:13) Aliwe, mobahana Rehoboamu bati atomeke oko bulito obo tata wiwe ahira oko bitigho by’abandu. (1 Abam. 12:8-11) Rehoboamu mwahabwa amahano abiri awasighene. Lyangatolere iniasaba Yehova amubwire ng’atolere erikwama erihano lyahi. Omo mwanya w’erikola atya, mwasombola eriligha erihano eryamutsemesaya n’eryo mwakola ebyo abalume abo akula n’abo bamubwira. Erikola atya moryaleka Rehoboamu n’abandu be Israeli ibaghalwa kutsibu. Netu, obuli mughulu erihano eryo tukahabawa siryangabya eryo twanzire eryowa. Neryo lyamabya irikalua omo Kinywa ky’oMungu, tutolere itwakwamalyo.

7. Eky’erileberyako ky’oMwami Uzia kikatukangirirayaki?

⁷OMwami Uzia mwaghana erihano. Mwingira omo mwanya w’omo hekalu ow’abahereri basa babya bahamulirwe eringiramo, n’erisonda eriherera obukwa. Abahereri ba Yehova mobamubwira bati: ‘Si mwatsi wawe, uwe Uzia, erihisya obukwa busana na Yehova, nikwa ni hamuli yʼabahereri.’ Uzia mwakolaki? Ng’alirigha erihano eryo omw’iyikehya n’erilua omo hekalu mw’aho n’aho, Yehova enganamughanyire. Omo mwanya w’erikola atya, “Uzia . . . mwahitana.” Ekyaleka iniaghana erihano eryo niki? Anganabya imwalengekania ati kundi ni mwami, ali n’ehamuli y’erikola ekyosi-kyosi ekyo anzire. Aliwe Yehova mwataligha amalengekania ayo. Kundi mwakola omwatsi owo atabya ahamulirwe erikola, Uzia mwakwa ebihagha kandi  “mwabya muhaga erihika oko kiro kyʼoluholo luwe.” (2 Emy. 26:16-21) Eky’erileberyako kya Uzia kikatukangiriraya ngoko, n’omo twangabya bahi, twamabighana erihano erikalua omo Biblia, itukendiherya obwira bwetu na Yehova.

8. Yobu mwayiwata ati omughulu ahabawa erihano?

⁸ Erilusyaho eby’erileberyako ebikatuhana ebyo twamabikaniako, eBiblia yikatuha eby’erileberyako ebyuwene eby’abandu abatsumulawa kundi mobakaligha erihano. Tukanaye oko Yobu. Nomo anabya mundu oyubahire oMungu, syabya ahikahikene. Busana n’omunubo owakalire, mwakangania amalengekania awate w’ekwenene. Ekyo mokyaleka Elihu na Yehova ibamuha amahano w’oburorarora. Yobu mwayiwata ati? Omw’iyikehya mwaligha amahano. Mwabugha ati: “Monakania emyatsi eyo ndabya nyasi . . . namaleka ebyosi ebyo; nama[tsira] omo lututu nʼomwʼibu.” Yehova mwatsumula Yobu kundi mwayikehya.​—Yob 42:3-6, 12-17.

9. Musa mwayiwata ati omughulu ahabawa erihano, kandi busanaki Musa ni ky’erileberyako kibuya?

⁹Musa ni ky’erileberyako ekyuwene eky’omundu oyo waligha erihabulwa omughulu akola erilolo erikalire. Kiro kighuma, mwahitana kandi mwataluka erisikya Yehova. Busana n’ekyo, Musa mwaherya olusunzo lw’eringira omo Kihugho eKyalaghawa. (Emig. 20:1-13) Omughulu Musa asaba Yehova ati asubire buhya-buhya eribanza eryamutswera, Yehova mwamubwira ati: “Utwiraye aho, susyebuga nage kandi oko mwatsi oyo.” (Ebi. 3:23-27) Musa mwatahitana. Omo mwanya w’erihitana, mwaligha eriyisogha lya Yehova, Yehova naye mwatyumbya erimukolesya m’omusondoli we Israeli. (Ebi. 4:1) Yobu na Musa mobaligha amahano, kandi ibo ni by’erileberyako ebyuwene, neryo litolere itwakwama emibere yabo. Yobu mwabindula amalengekania wiwe; mwatasondya eriyilusya omo meso. Musa mwakangania ngoko amaligha erihano lya Yehova omw’isighala mutaleghula nibya n’enyuma sy’eriherya olusunzo olwabya lw’obughuli bunene okw’iye.

10. (a) Emisyo 4:10-13 yikakanganaya yiti endundi eyo tukabana omw’iligha amahano? (b) Abandu balebe mobakangania emibere mibuya yahi omughulu bahabawa amahano?

¹⁰ Tukabana endundi omughulu tukakwama eky’erileberyako ky’abalume bataleghula nga Yobu na Musa. (Soma Emisyo 4:10-13.) Abaghala n’abali betu bangyi babirikwama eky’erileberyako ekyo n’eriligha erihano. Talebaya ebyo mughala wetu oyukahulawa mo Emmanuel, oyuli omo Kongo, akabugha oko rihano eryo ahabawa: “Abaghala betu abakulire ab’omo ndeko yaghe mobalangira ngoko ngasonda eritsandya obwira bwaghe haghuma na Yehova, neryo mobanyiwatikya. Monakolesya erihano lyabo, neryo molyanyiwatikya eriyihighula oko maligho mangyi.” * Mwali wetu mughuma mupainia w’omo kihugho ky’eKanada oyukahulawa mo Megan akabugha oko mwatsi w’erihano ati: “Oko buli mughulu si by’ebyo nabya nanzire eryowa, aliwe ebyo nabya nyitolere eryowa.” Na mughala wetu mughuma w’omo Kroasia oyukahulawamo Marko akabugha ati: “Monaherya olusunzo lwaghe lw’erikola omubírí w’omo ndeko, aliwe omughulu ngalengekanaya oko mughulu oyo, ngalangira ngoko amahano awo nahabawa mwangwatikya eriwatya obwira bwaghe haghuma na Yehova.”

11. Mughala wetu Karl Klein mwabugha atiki oko mwatsi w’eriligha erihano?

¹¹ Ekindi ky’erilebyeryako ky’omundu oyo wabana endundi omw’iligha erihano ni kya mughala wetu Karl Klein, oyo wabya mughuma wab’akakola omo Kyaghanda Ekikasondola. Omo historia y’amaisa wiwe, mughala wetu Klein mwakania oko mughulu owo Joseph F. Rutherford, oyo wabya mwira wiwe wa hakuhi amuha erihano erikalire. Mughala wetu Klein  mwaligha ngoko oko nzuko mwaghalirwa busana n’erihano eryo. Mwabugha ati: “Enyuma okw’aho [Mughala wetu Rutherford] mwanyilangira, mwabugha n’obutseme ati, ‘Kuti Karl!’ Aliwe kundi nabya inyikinaghalirwe monamusubirya n’obulundu. Mwanyibwira ati, ‘Karl, uyiteghaye ndeke! Sitani anemusonda erikuhamba!’ Monakwa esiri ng’isoni, neryo monasubirya nyiti, ‘Ahaa, sihali mwatsi, Mughala wetu Rutherford.’ Aliwe abya inianasi ndeke ngoko nimwaghalirweko, neryo mwasyasuba omo rihano liwe, ati ‘Namowa. Aliwe uyiteghaye ndeke. Sitani akasonda erikuhamba.’ Abya asingene kundu! Omughulu tukabika obuhitane b’oko mughala wetu, kutsibu-tsibu kundi mwakabugha ebyo ahamulirwe eribugha . . . , tukaha Sitani y’akanya k’erituhamba.” * (Efe. 4:25-27) Mughala wetu Klein mwaligha erihano lya Mughala wetu Rutherford, n’obwira bwabo mobwalola embere.

12. Eriyikehya lyangatuwatikya liti eriligha erihano? (Esyonyimbo 141:5)

¹² Niki kyo kyangatuwatikya eriligha erihano? Tutolere itwayikehya omw’ibuka ngoko oko kwenene situhikahikene kandi ngoko oko ndambi silebe twanganabya bakiru. Ngoko tunalyakanaya aho mbere, Yobu mwabya n’amalengekania awatuwene. Aliwe mwabindula amalengekania wiwe, Yehova naye mwamutsumula busana n’ekyo. Busanaki? Kundi Yobu mwayikehya. Mwakangania eriyikehya liwe omw’iligha erihano eryo Elihu amuha, n’omo Elihu anabya mulere kutsibu kumulenga. (Yobu 32:6, 7) Netu eriyikehya likendituwatikya erikolesya erihano, nibya n’omughulu tukalengekanaya tuti si tutolere erihano eryo kutse omughulu oyukatuhana ni mulere kutulenga. Omusyakulu mughuma we Kanada akabugha ati, “Kusangwa situliyilangira ngoko abandi bakatulangira, twangatoka erilola embere yo tuti hamabya isihali oyukatuhana?” Nindi omw’itwe uyutalaghire erilola embere omw’ikulya emibere y’ekighuma ky’ekirimu kibuyirire, n’omughulu akakola omubírí w’eKikristo?​—Soma Esyonyimbo 141:5.

13. Litolere itwalangira tuti erihano eryo tukahabawa?

¹³Ulangire erihano mo nzira eyo oMungu akakanganayamo olwanzo. Yehova akatusunzira ebibuya. (Emi. 4:20-22) Omughulu akatuhana erilabira eKinywa kiwe, omo kitabu ekikatuwatikaya erigha eBiblia, kutse omo nzira y’oMukristo mulikyetu oyo wabirilola oko myatsi mingyi, akabya iniakatukanganaya olwanzo lwiwe. Abaebrania 12:9, 10. yikabugha yiti “Akatukunga eritukola ndeke.”

14. Omughulu tukahanawa litolere itwalengekania kutsibu okuki?

¹⁴Ulengekanaye buli oko rihano, butsira oko nzira eyo liryatekawamo. Hakanabya endambi, itwalengekania tuti erihano eryo tulyahabawa motukahanawa ly’omo nzira eyitatolere. Kwenene, obuli mundu oyukahana owundi  atolere iniayikasa ngoko angatoka eribya n’emibughire eyangaleka oyukahanawa inialigha. * (Gal. 6:1) Aliwe amabya initwe tukahanawa, litolere itwalengekania kutsibu oko ebyo twangigha omo rihano​—nomo twangalengekania tuti omundu oyulyatuhana analwe atolere iniatuhana omo nzira eyuwene okw’aho. Litolere itwayibulya tuti: ‘Nomo nyitetatsemera enzira eyo balyanyihanamo, ebiryabughawa binemo ekwenene nyilebe? Nangan’ibirirwa amakosa w’oyulyanyihana n’eribana endundi y’omo rihano?’ Erilebya nga twangabana endundi yo tuti omo rihano eryo tukahabawa angabya mwatsi w’amenge okwitwe.​—Emi. 15:31.

15. Busanaki tutolere erisaba erihano?

¹⁵ EBiblia yikatubwira yiti tubye tukasaba erihano. Emisyo 13:10 yikabugha yiti: ‘Amenge ali nʼabaka[sonda] erihano.’ Eyo ni kwenene! Abakasaba erihano omo mwanya w’erilindirira omundu mulebe eriyitunda hakuhi nabo, kangyi-kangyi bakayisogha n’amenge kulenga abaterondaya erihano. Busana n’ekyo wimaye ekika ky’eribya ukasaba amahano.

16. Twanganasaba erihano ly’omo mibere yahi?

¹⁶ Ni mughulu wahi owo litolere itwasaba aBakristo bakikyetu b’erihano? Tulebaye emibere milebe. (1) Mwali wetu mughuma amasaba omutuliri oyubeghere erikangirirya ati bayasondolaye naye efunzo n’enyuma syaho amasaba erihano ngoko anguwania enzira yiwe y’erikangirirya. (2) Mwali wetu mughuma musimbi anzire erighula esyongyimba silebe, neryo amasaba mwali wetu oyukulire amubwire erilua oko mutima ngoko akalengekanaya okwisombola eryo. (3) Mughala wetu mughuma akendilabya omukania w’abandu bosi engendo yiwe y’erimbere. Amasaba omubuyi oyo wabiribeghera ati ahulikirire ndeke omukania wiwe n’eryo akendimubwira ngoko angatasyuwaniawo. Nibya n’omughala wetu oyo wabirilabya emikania y’omo myaka mingyi anganasaba erihano ly’oko babuyi ababeghere neryo iniakolesya erihano eryo alyahabawa.

17. Twangabana tuti endundi y’omo rihano?

¹⁷ Omo mayenga kutse omo misi eyikasa, itwe bosi tukendihabwa erihano, molyangabya rihano ly’oburorarora kutse erite ly’oburorarora. Kyamakuhikira, wibuke emyatsi eyo twamabikaniako. Uyitsinge eribya n’eriyikehya. Ulengekanaye oko rihano butsira oko mihanire. Nikwa ukolesaye erihano eryo ulyahabawa. Sihali n’omughuma omwitwe oyo wabutawa n’amenge. Aliwe omughulu ‘tukahulikirira erihanwa, n’eryangirira erikangiriribwa,’ eKinywa ky’oMungu kikatulagha kiti tukendibya “nʼamenge.”​—Emi. 19:20.