1. Obutoki bwetu bw’eribugha bwalua hayi?

 OBUTOKI bwetu bw’eribugha ni kihembo ekyo Yehova atuha. Omundu w’erimbere yo Adamu, abere abinahangyikwa, mwatsuka erikolesya ebinywa erikania na Tata wiwe w’elubula. Kandi abya inianganakulya omubughe wiwe omw’itomeka kugho kw’ebinywa bihya-bihya. Adamu mwakolesya obutoki obo omughulu aluka esyonyama syosi sy’amena. (Enz. 2:19) Kandi mwatsema kutsibu omughulu akanaya n’oghundi mundu engendo y’erimbere ni bughambu omukali wiwe mubuyanga yo Eva!​—Enz. 2:22, 23.

2. Eritsuka kera erihika lino obutoki bw’eribugha bunemukolesibwa nabi buti?

² Ekihembo ky’eribugha mokyalwi kyakolesibwa nabi. Sitani Diabolo mwateba Eva, n’amabehi ayo mwakolya abandu b’okw’ilolo n’okw’itendihika-hikana. (Enz. 3:1-4) Adamu mwakolesya obutoki buwe bw’eribugha bo nabi omughulu akola erilolo, neryo amahandikirirya Eva na Yehova busana n’erilolo ery’alyakola. (Enz. 3:12) Kaini abere abiita mughala wabo yo Abeli mwabwira Yehova y’amabehi. (Enz. 4:9) Enyuma syaho, omwitsikulu wa Kaini yo Lameki mwabugha ebinywa ebyakanganaya ngoko abandu b’oko mughulu oyo banzire olutsatsuho n’amalwa. (Enz. 4:23, 24) Na munabwire abandu bali bati? Hakanabya omughulu abakulu b’epolitike ibakolesya ebinywa ebituwene butsir’ikw’isoni. Kandi esyovideo nyingyi munabwire sirimo ebinywa ebituwene. Abakolo bakowa ebinywa bitya-bitya by’ekalasi, n’abakulu ibowirabyo eyo bakahingira. Ebinywa ebituwene erikanyirira munabwire bikakanganaya ngoko ekihugho kyabiritsanda kutsibu.

3. Tutolere itwayiteya okuki, kandi tukendikania okuki omo mwatsi ono?

³ Netu tutetayiteya, itwanganabeghera eryowa ebinywa ebituwene  n’itwebene-bene itwatsuka erikolesyabyo. Itwe Bakristo, kwenene twanzire eritsemesya Yehova, neryo sitwangakolesya n’ahake ebinywa ebituwene. Aliwe tutolere erikolesya ekihembo kibuya eky’eribugha ky’omo nzira eyuwene, ni bughambu eripipa oMungu wetu. Omo mwatsi ono, tukendilangira ngoko twangakolesya ndeke ekihembo ekyo (1) omwitulira, (2) oko mihindano y’endeko, (3) n’omughulu tukakanaya n’abandi. Tutsuke erilebya ekikaleka Yehova iniatsomana ebyo tukabugha.

4. Ngoko kisakirwe omo Malaki 3:16, busanaki Yehova akatsomana ebyo tukabugha?

⁴ Soma Malaki 3:16. Ukalengekanaya uti niki kyo kikaleka Yehova iniasaka omo “kitabu ky’eryibuka” mw’amena w’abakakanganaya omo binywa byabo ngoko bakamubaha n’erighaniria oko rina liwe? Ebyo tukabugha bikabisula ebiri omo mutima wetu. Yesu mwabugha ati: “Obuno bukabugha ebyoswire omo mutima.” (Mat. 12:34) Ebyo tukasombola erikaniako bikakanganaya nga twanzire Yehova y’oko lulengo lwahi. Kandi Yehova akasunzira aba mwanzire b’engebe y’erikota omo kihugho kihya-kihya.

5. (a) Eriramya lyetu lihulikirirene riti n’ebyo tukabugha? (b) Ngoko kikanganibwe oko pitsa, litolere itwaminyaki oko ebyo tukabugha?

⁵ Emibughire yetu yanganakangania Yehova ng’anemwenditsemesibwa n’eriramya lyetu kutse iyehe. (Yak. 1:26) Abandu balebe abatanzire oMungu bakabugha omo buhitane, butsira erisikya abandi n’omo miyiheko. (2 Tim. 3:1-5) Kwenene sitwanzire eribya ng’abo. Itwe twanzire kutsibu eritsemesya Yehova omo ebyo tukabugha. Nikwa Yehova anganatutsemera twamabya tukakolesya ebinywa ebyuwene n’eby’obwenge omughulu tuli oko mihindano yetu y’eKikristo kutse omw’itulira, aliwe itwakolesya ebinywa ebikaghaliranaya n’ebite m’olwanzo omughulu tuli n’ab’oko kihanda kyetu ahate abandi bandu?​—1 Pet. 3:7.

6. Ni kibuya kyahi ekyabya busana na Kimberly erikolesya obutoki bwiwe bw’erikania bo ndeke?

⁶ Twamakolesya obutoki bwetu bw’eribugha bo ndeke, tukayiminyikalaya mo baramya ba  Yehova. Tukawatikaya abatutimbireko eriminyerera “oyukakolera oMungu n’oyutemukolera.” (Mal. 3:18) Ekyo kyo kyahikira mwali wetu oyukahulawamo Kimberly. * Mwahabwa ekalasi y’omubírí w’erikola haghuma n’omukolo mulikyabo. Babere babikola haghuma, omukolo mulikyabo mwalangira ngoko Kimberly syali ng’abandi bakolo. Isyalitonga abandu, iniakabugha ebinywa by’obwenge kandi isyalikolesaya ebinywa bitya-bitya. Omukolo oyo mwasweka n’enyuma mwaligha erigha eBiblia. Yehova akatsema kutsibu omughulu tukakanaya n’abandu omo nzira eyangaleka ibanzisibwa n’ekwenene!

7. Wamayisogha erikolesya wuti ekihembo ky’eribugha ekyo oMungu abirikuha?

⁷ Itwe bosi twanzire itwabya n’emikanirye eyikaletera Yehova y’olukengerwa n’eritutunda hakuhi n’aBakristo balikyetu. Neryo hatya tulebaye esyonzira nyilebe esy’eribya eky’erileberyako “. . . Omwibugha.”

8. Yesu mwabya eky’erileberyako okw’itwe ati omo mibere y’erikolesya obutoki bwiwe bw’eribugha omo mubírí w’eritulira?

⁸ Ukanaye n’obwenge n’erisikya omughulu bamakuhitania. Omughulu Yesu abya oko kihugho, abandu mobamulegha bati ni mutamiri, ni w’omururu, ni mughombe wa Sitani, syalisikaya eSabato, kandi bati syalikenga oMungu. (Mat. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoa. 9:16) Aliwe, Yesu mwatakaramirabo. Omughulu abandi bakakanaya netu kitya-kitya, tutolere itwakwama emibere ya Yesu omw’itendibasubirya nabi. (1 Pet. 2:21-23) Aliwe, si mwatsi olobire erisubirya ndeke abalyabugha netu kitya-kitya. (Yak. 3:2) Ekyangatuwatikya niki?

9. Niki kyo kyangatuwatikya eriyiteya oko ebyo tukabugha omughulu tuli omw’itulira?

⁹ Uyikase eritendihitana omundu amabugha naghu kitya-kitya omo mubírí w’eritulira. Mughala wetu oyukahulawamo Sam akabugha ati, “Ngayikasa erihira amalengekania w’oko mwenye-nyumba ngoko alaghire erigha ekwenene oko Mungu n’eryibuka ngoko anganabinduka.” Hakanayira endambi omwenye-nyumba iniahitana kundi motukasa oko mughulu owatatolere. Twamabisungana n’omundu oyo wabirikapikira, itwanganakola nga mwali wetu Lucia. Omo musabe mukuhi, twanganabwira Yehova tuti atuwatikaye erisighala itunatulere n’eritukakirya okw’itendisubirya ekyangahitania omundu oyo.

10. Ngoko kisakirwe omo 1 Timoteo 4:13, litolere itwalandamiriraki?

¹⁰ Ubye mukangirirya oyukabana ebighúma. Nomo Timoteo anabya Mukristu oyubeghere ndeke omubírí w’eritulira, abya iniakinalaghire okw’ilola embere eryuwania erikangirirya  liwe. (Soma 1 Timoteo 4:13.) Twangalola tuti embere eribya bakangirirya abakabana ebighuma by’omw’itulira? Litolere itwayiteghekania ndeke. Ekikatsemesaya, tuwite ebindu mbiriri-mbiriri ebyangatuwatikya eribya bakangirirya abuwene. Omwatsi owangakuwatikya ane omo katabu kake Uyihire okwisoma n’erikangirirya n’omo katswe “Minya ndeke eritulira” omo Omubiri n’engebe y’oMukristo​—Akatabu k’omuhindano. Unemubana endundi omw’ikolesya ehitabu ehyo? Twamabiyiteghekania ndeke, erisagha likakeha kandi itwakania n’omuhwa.

11. Ekyabiriwatikya aBakristo balebe eribya bakangirirya abuwene niki?

¹¹ Kandi twanganuwania erikangirirya lyetu omw’iyiteghererya abandi omo ndeko n’eribighirako. Sam, oyo tulyakanaya k’ohombere, akayibulaya ekikaleka abandi Bakristo ibabya bakangirirya abuwene nga niki. Akahulikirira ndeke-ndeke esyonzira syabo sy’erikangirirya neryo iniakasa erikola ng’ibo. Mwali wetu oyukahulawamo Talia akahulikirira ndeke ababeghere erilabya emikania y’abandu bosi yo ndeke. Omwikola atya akigha erisubirya n’erilengekania oko myatsi eyo abandu babeghere eribulya omw’itulira.

12. Kikanakala oko bandi erikolaki?

¹² Itwe bosi twanganaleka emihindano iyuwana twam’imba haghuma n’abandi n’erileta ebisubiryo ebiteghekanibwe ndeke. (Esy. 22:22) Kikanakala oko bandi erimba kutse erisubirya ahali abandu bangyi. Naghu kinakukalireko? Byamabya bitya, eriminya ekyawatikaya abandi eritendisagha erimba kutse erisubirya oko mihindano, naghu lyanganakuwatikya.

13. Niki kyo kyangakuwatikya erimba n’omuhwa oko mihindano?

¹³ Wimbe n’omuhwa wosi. Enzumwa ngulu eyikaleka itwimba esyonyimbo syetu sy’oBwami sy’oko mihindano, ly’eripipa Yehova. Nomo mwali wetu oyukahulawamo Sara ateyilangira ng’asi erimba ndeke, anzire eripipa Yehova y’omo lwimbo. Neryo omughulu akateghekanaya ebindi bitswe by’emihindano, akateghekanaya n’esyonyimbo. Neryo akasubirira omo syonyimbo n’erilebya ebinywa ebyo nga bihulikirirene biti n’omwatsi owakendikanibwako oko muhindano. Akabugha ati, “Erihira amalengekania w’oko binywa likaleka inyitahangya-hangya nga ngimba ndeke kutse iyehe.”

14. Wamabya mukutu, niki kyo kyangakuwatikya erisubirya oko mihindano?

¹⁴ Ubeghere eribya ukasubirya. Eribugha ekwenene, erisubirya lyanganalema abandi. Talia oyo tuliakanayako akabugha ati, “Ngasagha kutsibu erikanirya omo kati k’abandu, nomo bine bitya abandi sibalilangira kundi omulenge waghe akabya iniatulere.”  “Neryo kikananyikalako erisubirya oko mihindano.” Aliwe, sikirikakiraya Talia erisubirya. Omughulu akateghekanaya emihindano, akabya inianibukire ngoko ekisubiryo ky’erimbere litolere ikyabya kikuhi kandi ikyatula oko nzumwa. Akabugha ati: “Eryo nibughambu ekisubiryo kyaghe kikabya ikyuwene kyamabya kikuhi, ekikowika bweghu-bwenghu n’ekikowisaya enzumwa kundi ekyo ky’omusondoli w’Akaleberyo anzire.”

15. Litolere itwibukaki okw’isubirya oko mihindano?

¹⁵ Nibya n’aBakristo abatekwa esisoni sy’erisubirya, nabo banganayikakirya erisubirya oko mihindano. Busanaki? Mwali wetu oyukahulawamo Juliet akabugha ati, “Hakanayira endambi inakwa obuba bw’erisubirya busana n’erilengekania nyiti ekisubiryo kyaghe ni kyolo kutsibu kandi nga si kyuwene.” Wibuke ngoko Yehova anzire itwasubirya ngoko twangatoka. * Akatsema kutsibu tukayitsinga erimupipa oko mihindano nibya n’omo twangabya n’obuba oko sindi ndambi.

16. Tutolere itwayihighula oko binywa bya muhanda wahi?

¹⁶ Uyiteghaye oko “bitsumi byosi.” (Efe. 4:31) Ngoko twanabirilangira, aBakristo sibatolere n’ahake eribugha amakaku. Aliwe hane ebindi binywa ebituwene ebitelangirika sesene ebyo tutolere itwayiteyako. Eky’erileberyako, si tutolere eribugha emyatsi mibi y’oko bandu b’ebindi bihanda, ab’eyindi mibughe, kutse ab’omo kindi kihugho. Kandi, si tutolere eryanza erihitania abandi omw’ibabugha kw’ebyagha. Mughala wetu mughuma akabugha ati: “Nabiribugha ebinywa ebyo ngaghaniraya nyiti ni by’erisekya kutse sibyangahutalya, kwesi ibwa ibinemutwikalya oghundi mundu. Omo ngebe yetu, mukali waghe abiringwatikya kutsibu erinyikangania ngoko ebinywa ebyo nyiryabugha sibilue bitolere kandi mobikamutwikalaya iye n’abandi bandu.”

17. Ngoko kisakirwe omo Abanya Efeso 4:29, twangahimba abandi bo tuti?

¹⁷ Ukanaye omo nzira eyikahimba abandi. Wanguhe erisima abandi omo mwanya w’eribatsamba kutse eriyilungumula. (Soma Abanya Efeso 4:29.) Abaisraeli babya n’emyatsi mingyi eyangalekire ibakangania erisima, aliwe mughulu mungyi ibakayilungumula. Twamabya tukayilungumula kangyi-kangyi abandi nabo ibanganatsuka eriyilungumula. Wibuke ngoko engulu y’abalingyi ikumi moyaleka “abaisraeli bosi . . . Ibatonga Musa.” (Emig. 13:31–14:4) Aliwe erisima ebyo abandi bakakola, likawatikaya abosi eribya n’obutseme. Twangan’ikirirya ngoko mwali wa Yefuta mwalola embere erikola omubírí wiwe busana n’erisima  eryo abandi bambesa balikyabo babya bakamukangania. (Abat. 11:40) Sara, oyo tulyakanayako akabugha ati: “Omughulu tukasima abandi, tukaleka ibalangira ngoko Yehova abanzire kandi ngoko bawite omwanya omo ndondeka ya Yehova.” Neryo usondekanaye ehyanya hy’erikangania erisima oko baghala n’abali betu.

18. Erikwamana n’ Esyonyimbo 15:1, 2, busanaki tutolere eribugha ekwenene, kandi erihano eryo lilebirye myatsi yahi?

¹⁸ Ubughe ekwenene. Si twangatsemesya Yehova twamabya tukabugha amabehi. Aponire emihanda yosi y’amabehi. (Emi. 6:16, 17) Nomo abandu bangyi munabwire bakalangira amabehi nga si kosa, tukayiteghaya kugho kundi Yehova aponiregho. (Soma Esyonyimbo 15:1, 2.) Kwenene, tukayihighula okwibugha amabehi, kandi situliyiririra eribisa emyatsi milebe busana n’eriletera abandi b’amalengekania awatuwene.

19. Ekindi ekyo litolere itwatasyayiteyako niki?

¹⁹ Uyiteghaye okw’itulaghania olutongo. (Emi. 25:23; 2 Tes. 3:11) Juliet, oyo tulyakanayako, akakanganaya ngoko olutongo lukamukenderaya. Akabugha ati: “Olutongo lukabuna mutima, kandi lukaleka inyitayiketera oyulyatonga. Kandi, ngendiminya nyiti ngoko naghe syendinyitongera ahali oghundi mundu.” Wamalangira omukania wenyu iniakasond’ingira m’olutongo, ulekere w’aho n’erikania oko yindi myatsi eyikahimba.​—Kol. 4:6.

20. Wamayisogha erikolesya ebinywa byaghu byo wuti?

²⁰ Kundi tuli omo kihugho ekyoswiremo abandu abakakanaya ebinywa ebituwene, litolere itwayikasa eribugha ebikatsemesaya Yehova. Wibuke ngoko obutoki bw’eribugha ni kihembo ekyo twahabawa na Yehova kandi atsomene ngoko tukakolesayakyo. Akenditutsumula omughulu tukayikasa eribugha omo nzira eyikamupipa omo mubírí w’eritulira, oko mihindano n’omughulu tukakanaya n’abandi. Yehova akendisyabya abitoghotya ekihugho kibi kino, kikandisyoloba eriha Yehova y’olukengerwa omo ebyo tukabugha. (Yuda 15) Omo mughulu ukalindirira ekiro ekyo, uyisoghe eritsemesya Yehova omo “binywa by’obuno bwaghu.”​—Esy. 19:14.