Embere sy’eribabwira emyatsi nga moyaghenda yiti enyuma sy’aho, muleke nyitsuke nabakanirya nga natsuka omubírí w’omughulu wosi wo nyiti.

Nabutawa oko 1942 omo kitsira ekyuwenenga eky’eCuraçao eKaraibe. Tata waghe ni mbutirwa y’eSuriname, aliwe mwahumira omo kitsira ekyo eriyarondayo omubírí. Emyaka mike embere nyibutawe, mwabya oko Bimiri ba Yehova b’erimbere-mbere ababatisibawa omo kiharo kye Curaçao. a Obuli yenga iniakigha eBiblia n’itwe bana, nomo hanabya hakabya endambi itwadunga-dunga efunzo. Nabere nayira emyaka 14, ekihanda kyetu mokyahumira e Suriname tata atoke eriyatsunga mukaka oyumubutire.

E Suriname, monakola obwira n’abaghala n’abali betu balwana omo ndeko ababya n’omuhwa omo mubírí wa Yehova. Babya ini bakulu hake okw’ingye kandi ini bapainia b’omughulu wosi. Omughulu babya bakakania oko myatsi eyo balyayilangirira omw’itulira, ingalangira ibatsemire. Kandi emihindano y’endeko iyikabya yabihwa, ingye n’abira baghe itukakanaya oko myatsi eyilebirye eBiblia​—ihakanabya endambi itwakania omo kagholo-gholo itunikere eyihya. Abira abo mobanyiwatikya erilangira ebyo nyitolere inakola omw’ibyaho lyaghe; lyabya litolere inakolera Yehova. Neryo monabatisibwa nabiyira emyaka 16. Enyuma sy’aho, nabere nayira emyaka 18, monabya mupainia w’omughulu wosi.

Eribya mupainia molyangwatikya erigha emyatsi mingyi, n’emyatsi eyo yabirinyiwatikya omo mubírí waghe w’omughulu wosi. Eky’erimbere ekyo n’igha, monalangira ngoko eribegherya abandi ni ky’omughaso. Nabere natsuka obupainia, omumisionere mughuma oyukahulawa mo Willem van Seijl mwayibegherya okw’ingye. b  Mwanyikangania ngoko nangabya ngakola emíbírí y’endeko. Oko mughulu oyo sinabya nyasi ngoko eribegheribwa eryo likendisyanyiwatikya kutsibu. Omwaka owasubuka, monayirwa mo mupainia w’embaghane n’enyuma syaho monayahanganira akakuto kake akabya hali omo musitu w’eSuriname. Ngasima abaghala betu bo kutsibu busana n’erinyibegherya! Eritsuka aho naghe nabiriyikasa eribya ngabegherya abandi.

Omwatsi w’akabiri ogho n’igha, monalangira ngoko ni ky’endundi eribya n’engebe eyolobire n’eribya mundu oyuyitondekenie. Oko nzuko y’obuli mwisi ingye n’oyo twabya naye omo bupainia bw’embaghane, itukalebaya ebyo tukendilaghako omo mwisi wosi. Neryo omughuma w’okw’itwe inyakaya omo muyi munene owabya hali okw’itwe eriyaghula ebyo tulaghireko. Itukakolesaya ndeke olufuranga olo babya bakatuha oko mwiso w’omwisi n’eritenditsanga-tsanga omo kalyo ketu imo katoka erihika oko mwiso w’omwisi. Ekindu kilebe kyamabituhwera itune omo musitu mw’eyo abangatuwatikya ibakabya bake kutse nibya ibabula. Nyinasi ngoko erigha eribya n’engebe oyolobire inyikine mulwana aliwe inyinayitondekire ndeke, lyabiringwatikya eribya ininayirire amalengekania w’oko mubírí wa Yehova.

Omwatsi w’akasatu ogho n’igha ly’erilangira ngoko ni ky’omughaso erikangirirya abandu b’omo mubughe wabo w’amabutwa. Monakula ingabugha eKiholande, eKingeresa, eKipapiamento, n’eKisranantongo (omubughe oyo akanatasyahulawa mo Sranan), kandi w’akabughawa kutsibu eSuriname. Aliwe monalangira ngoko omo biharo by’omo musitu mw’eyo, abandu babya bakahulikirira ndeke omughulu twabya tukabatulira omo mubughe wabo w’amabutwa. Mokyangalako eribugha emighuma y’oko mibughe eyo, ng’owe Kisaramakani, ogho bakasumba omulenge oko bindi binywa n’oko bindi ibakimyagho. Aliwe mondaluhira busa. Omo myaka mingyi nabirikangirirya abandu bangyi b’ekwenene kundi inyinasi emibughe yabo y’amabutwa.

Aliwe, ihakanayira inabugha muhanda. Ng’eky’erileberyako, monasonda eribulya omwigha w’eBiblia oyukabugha eKisaramakani enda yiwe nga yikaluma. Omo mwanya w’erimubulya nyitya kwesi monamubulya nga ni mukule! Kwenene eribulyo lyaghe eryo molyaleka inyayowa muhanda. Nomo bine bitya, ingayikasa eribugha omubughe w’abandu b’eyo nabya ngakolera.

Oko 1970, monayirwa mo mulebya w’omutimbo. Omwaka oyo monakangya evideo y’esyopitsa eyabya n’omutwe “Erilenderera Obwikalo Bukulu bw’Abimiri ba Yehova” oko bikuto bingyi ebyabya omo musitu. Eribahikako, ingye n’abandi baghala betu balebe itukalaba omo syonyusi sy’omo musitu oyo itune omo bwato bw’esyombao, obuli-buli kandi buke-buke. Omo bwato itukahekamo, omotere, ekungulu ye esase, esyotala esikaya mw’ebitoroli, n’ebyuma ebikaghusa evideo oko kikimba kutse oko kindi kindu. Itukabya twahika eyo tukaya, itukaheka ebindu byosi ebi eyo tukendiyakanganirya evideo y’esyopitsa. Aliwe, ekyo ng’ibuka kutsibu omo syongendo esyo, ly’erilangira ngoko abandu b’omo biharo by’ehali ibakatsemera esyoprograme esyo syo kutsibu. Ingatsemera kutsibu eriwatikya abandi eriminya Yehova n’ekitsweka ky’oko kihugho  ky’endondeka yiwe. Erilangira ngoko abandi mobayitunda hakuhi na Yehova, mokyaleka inatsema kutsibu busana n’omubiri owakalire ogho nakola.

Nomo nanabya ngalangira ngoko obusimbi bunemuniwatikya kutsibu omo mubiri waghe, monabya ngatasyalangira ngoko litolere inahikya. Neryo monatsuka eribya ngasaba nyiti nibane omukali oyo wangatsemera erikola haghuma naghe omubírí w’omughulu wosi omo musitu. Habere halaba hakuhi omwaka mughuma, monatsuka eripatana Ethel, omupainia w’embaghane oyo wabya n’omutima w’eriyiherera omo mubiri wa Yehova. Erilua omo busika bwiwe, Ethel iniakatsemera omukwenda Paulo kandi inyanzire eriyiherera omo mubiri w’eKikristo ngoko Paulo akola. Motwalunga oko Mwisi 9, 1971 neryo twamakola omubiri w’omutimbo wo haghuma.

Ekihanda kyabo Ethel, sikyabya n’ebindu bingyi by’ekinya-mubiri, neryo mwalw’inyabeghera erikola omubiri w’erighenda-ghenda omo musitu. Ng’ekyerileberyako, omughulu twabya tukayiteghekania eriyalenderera esyondeko omo musitu mw’ehali, isituliheka ebindu bingyi. Itukayafulira oko lusi n’eriy’ereryayo ebindu. Kandi itukalya ebyosi ebyo abalyatukokaya bakatuhukira​—ebihangala binene-binene ebikahulawa mo iguana, amahere awakuhalawa mo piranha, kutse obuli kindu ekyo babya bakita omo musitu kutse ekyo balyasoha omo lusi. Ebindu by’eririrako ibikabya byamabula, itukalira oko makoma. Kandi itukalya n’omo byala hamabya isihali esyombagho. Ingye na Ethel motwalangira ngoko erikola omubiri wa Yehova wo haghuma, lyabirileka itwabya lukoba lw’emihungyi isatu. (Omug. 4:12) Sihali ekindu ekyo twangahingania n’emyatsi eyo twabiriyilangirira eyo!

Omwatsi ogho niryakanayako oko nzuko, abya tukalua omo kiharo ky’ehali omo musitu. Obwato bwabere bwahika aho amaghetse akaghenda luba-luba, mubwatobera omo maghetse, aliwe mobwalw’ibwasyasuba endata. Ekyatulamaya,  twabya itunambite ebindu ebikaleka omundu inyaleleta oko maghetse kandi obwato mobutatughusa omo maghetse. Aliwe obwato mubusulamo amaghetse. Ebyabya omo bindu ebyo tukahekamo akalyo motwaghusabyo omo lusi, neryo motwateha omo bindu ebyo mw’amaghetse.

Kundi akalyo ketu kosi kabya ikabirisenda, motwatsuka eribya tukasoha omo lusi tukalolya olughendo lw’embere. Aliwe motwat’ita kindu. Neryo motwasaba Yehova tuti atuhe eky’erirya ekiro ekyo. Twabere twabinabugha erisaba, mughala wetu mughuma mwaghusa obutimba bw’omo maghetse, neryo mwita erihere rinene eryatughutaya itwe bosi batano omo kiro ky’ekiro ekyo.

Twabere twabugha emyaka itano omo mubírí w’erighenda-ghenda, ingye na Ethel motwabana omuyisa ogho twatabya tuyilindirireko​—Ethel mwabya mukule, neryo twabya itukendibya babuti. Monatsema eryowa omwatsi oyo nomo nanatabya nyasi ebiro ebikasa nga byasyabya biti. Ingye na Ethel twabya twanzire kutsibu erisighala omo mubírí w’omughulu wosi, kyamatokekana. Oko 1976 akambere ketu mokabutwa, ye Ethniël. Habere halaba emyaka ibiri n’enusu, akambale kamabutwa, ye Giovanni.

Kundi eSuriname yabya obwagha bunene, ebiro y’eBeteli moyabugha yiti ingye musa nilole embere erikola omubiri w’omutimbo itunemulembera abana betu. Abana betu babere bakatsuka erikula, mobabya bakamba emitimbo eyirimo esyondeko nge. Ekyo mokyaniwatikya erikola omo mayenga abiri omubiri w’erighenda-ghenda ngalenderera esyondeko, n’omo wandi mayenga w’oko mwisi inakola obupainia omo ndeko y’eyo batutuma. Ethel n’abana betu ibakaghenda haghuma naghe omughulu nabya ngalenderera esyondeko esyabya hakuhi n’eka. Aliwe omughulu nabya ngalenderera esyondeko esyabya omo musitu mw’ehali n’eriyayo oko mihindano minene-minene, ingaghenda ingyuwene.

Lyabya litolere inayitondeka ndeke imo natoka eriberererya emibiri yosi eyo nisabirwe erikola. Ingayikasa kutsibu erikola eriramya ly’eka obuli yenga. Omughulu nabya ngayalenderera esyondeko sy’omo musitu mw’ehali, Ethel iyukasondola eriramya ly’eka. Aliwe kangyi-kangyi, omughulu kyabya kikatokekana, itukakola emyatsi yo haghuma omo kihanda. Kandi ingye na Ethel itubeghere eribya tukayayitsemesya haghuma n’abana betu, erikola ebitsange kutse erilendera buyira. Kangyi-kangyi ingaghotsera omo kiro  kutsibu ngateghekania emyatsi y’ekiteokrasi. Ethel abya ng’omukali mughenge oyukanibweko omo Emisyo 31:15, inyakabuka omo ngyakya-ngyakya eriteghekania ako twangalya twabisoma erisako ly’obuli kiro embere abana betu baghende ekalasi. Ngasima kutsibu eribya n’omukali ng’oyu oyuwite omutima w’eriyiherera kandi oyo wabirinyiwatikya eriberererya emibiri eyo amasako akanisaba erikola!

Tukabya babuti, motwayikasa eriwatikya abana betu banze Yehova n’omubiri w’eKikristo. Motwanza tuti abana betu ibayisombolera ibobene-bene omubírí w’omughulu wosi. Itubeghere eribakanirya oko butseme obo omubírí w’omughulu wosi angabaletera. Itukabakanganaya ndeke-ndeke ngoko Yehova abya akatsumula n’eriwatikya ekihanda kyetu nomo twanabya tukalaba omo maligho. Kandi motwayikasa abana betu babye n’abira Bakristo abahirire erikolera Yehova ly’embere omw’ibyaho lyabo.

Yehova mwatuha ebyosi ebyo twabya tulaghireko tukalembera ekihanda kyetu. Aliwe, naghe isindiyiteka buyira. Ebiro ebyo nalabaya omo musitu inyikine mupainia w’embaghane omusimbi, mobyanyighisya ngoko litolere omundu iniabya akapanga embere ebyo angalaghako kinya-mubiri. Aliwe ihakanabya endambi itutabana ebyosi ebyo tulaghireko nomo twanabya tukayikasa. Omo mighulu ng’eyo ingalangira Yehova iyulyatuwatikaya. Ng’eky’erileberyako, eritsuka oko 1986 erihika oko 1992, eSuriname moyabya amalwa. Omo myaka eyo, ihakanabya endambi ikyakala nibya n’eribana ehyatsi hike-hike. Nomo bine bitya, Yehova inyakatusulubirira.​—Mat. 6:32.

Omw’ibyaho lyetu, Yehova abiritutsomana, abirituwatikya eribya n’obutseme n’eritsemera ebyo tuwiteko. Abana betu babirileka itwabya n’obutseme kandi tukasima kutsibu kundi twabiribawatikya erikolera Yehova. Tukasima kutsibu kundi nabo babirisombola erikola omubírí w’omughulu wosi omw’ibyaho lyabo. Ethniël na Giovanni babirisoma oko hilasi hy’ekiteokrasi kandi ibo haghuma n’abakali babo banemukolera oko Beteli y’eSuriname.

Lino ingye na Ethel tukekeluhire, aliwe tukine bapainia b’embaghane kandi tukinakola kutsibu omo mubírí wa Yehova. Eribugha ekwenene, tuwite bingyi by’erikola neryo sindinatabana n’endambi y’erigha eritsiha! Aliwe sindiyikubaya b’omo. Ngabya nalengekania oko byabirilaba, ngalangira ngoko eriyisogha omubírí w’omughulu wosi inyikine mulere mo mubírí w’erikola omw’ibyaho lyaghe, ly’eriyisogha eryowene kundu eryo nabirikola.