1. Munabwire abandu bangyi bakayiwata bati amenge akowisya omulenge wagho? (Emisyo 1:20, 21)

 OMO bihugho bingyi, abatuliri b’oBwami bak’imana ahakabya abandu bangyi ibanemuhabo ebitsapo ibanatsemire. Unewatakola oko muhanda w’eritulira oyo? Wamabya iwabirikola kugho, ahate eritika-tika wabirilengekania oko kisosekanio ekiri omo kitabu ky’Emisyo, ekikakanaya oko menge awakowisaya omulenge wagho w’omo bibugha abandu batoke erihulikirira erihana lyagho. (Soma Emisyo 1:20, 21.) Omo Biblia n’omo bitabu byetu muli “amenge” w’ekwenene​—n’ibughambu amenge owakalua oko Yehova. Amenge aya, wo abandu balaghireko batoke erisyabana engebe y’erikota. Tukatsema kutsibu omundu akaligha ekitabu kyetu. Aliwe abosi bo batelighabyo. Abandi sibanzire n’ahake eriminya ebyo eBiblia ikakangiriraya. Abandi bakatusekereraya. Bakalengekanaya bati eBiblia siyikiwite mughaso. N’abandi bakasekereraya amakangirirya w’eBiblia awalebirye esyokanuni sy’emighendere, n’eribugha bati abakakwamasyo sibawite olukogho kandi bakayilangira mo batunganene. Nomo bine bitya, Yehova akinalolaya embere eriha obuli mundu oyo wanganza y’amenge wiwe. Omo nzira syahi?

2. Munabwire amenge w’ekwenene akabanika hayi, aliwe abandu bangyi bakasombola erikolaki?

² Enzira nguma eyo Yehova akowisayamo amenge w’ekwenene, ly’erilabira ekitabu kiwe eBiblia. Obuli mundu anganabana ekitabu ekyo. Tubughe tutiki n’oko bitsapo byetu? Busana n’obuwatikya bwa Yehova bikabanika omo mibughe eyilabire oko 1 000. Abakahulikirira, n’ibughambu abakigha n’erikolesya ebyo bakasoma, bakabana endundi. Aliwe abandu bangyi  babirisombola eritendihulikirira n’ahake omulenge w’amenge w’ekwenene. Omughulu bakasonda eriyisogha omo myatsi milebe, bakayiketera amenge wabo-wabo kutse aw’abandi bandu. Nibya banganatughonera kundi tukayisogha erikwama ebyo eBiblia ikabugha. Omwatsi ono akendikangania ekikaleka abandu ibayiwata batya nga niki. Aliwe okw’itsuka, muleke tulebaye ngoko twangabana amenge awakalua oko Yehova.

3. Twamanza eribya n’amenge w’ekwenene litolere itwakolaki?

³ Amenge anganahiramo obutoki bw’erikolesya ebyo twasi tutoke eriyisogha ndeke. Aliwe amenge w’ekwenene ahiriremo n’ebingyi okw’aho. EBiblia ikabugha yiti: “Eriubaha Yehova ni nzuko y’amenge; n’eriminya ly’Oyubuyirire ni bowika.” (Emi. 9:10) Neryo omughulu tukasonda eriyisogha oko mwatsi mulebe w’omughaso, ngambe itwakwama “eriminya ly’Oyubuyirire,” n’ibughambu eriminya Yehova ng’akabugha atiki oko mwatsi oyo. Erigha eBiblia kutya n’ebitsapo byetu, lyanganatuwatikya erikola tutya. Omughulu tukakola tutya, tukabya itukakanganaya amenge w’ekwenene.​—Emi. 2:5-7.

4. Busanaki Yehova musa yo wangatuha amenge w’ekwenene?

⁴ Yehova musa yo wangatuha amenge w’ekwenene. (Rom. 16:27) Busanaki tukabugha tuti Yehova yo Nzuko y’amenge? Eky’erimbere, kundi yo Muhangyiki, asi ebihangyikwa biwe byo ndeke-ndeke. (Esy. 104:24) Eky’akabiri, obuli kindu ekyo Yehova akakola kikakanganaya ngoko awite amenge. (Rom. 11:33) Eky’akasatu, abakakolesaya amahano wa Yehova bakabana endundi mughulu wosi. (Emi. 2:10-12) Twamanza eribana amenge w’ekwenene litolere itwaleka emyatsi isatu eyi itusondole omo ebyo tukayisogha n’ebyo tukakola.

5. Bikabya biti omughulu abandu bakaghana eriligha ngoko Yehova musa yo Nzuko y’amenge w’ekwenene?

⁵ Abandu bangyi abo tukahindana tukatulira bakabugha bati obuhangwa bulimo emyatsi mingyi eyikaswekaya; aliwe bakaghana eriligha ngoko hane oMuhangyiki, n’eribugha bati ebindu byayibutukira. Abandi bakabugha bati banasi oMungu kw’aneyo, aliwe, bakalangira omughulu w’esyokanuni sy’eBiblia ng’abirilaba, neryo bakakwama amalengekania wabo. Ekyo, kyabiriluira moki? Ekihugho kinuwene kundi abandu bakakwama amenge wabo-wabo omo mwanya w’erikwama aw’oMungu? Banabiribana obutseme bw’ekwenene kutse amaha awawatire aw’ebiro ebikasa? Ebyo tukayilangirira bikaleka itwikirirya omwatsi w’ekwenene ono: “Sihali menge, kutse eriminya, kutse ekihano ebikalwa na Yehova.” (Emi. 21:30) Ekyo kikatukuna erilola embere erisaba Yehova y’amenge w’ekwenene! Eky’obulighe, abandu bangyi sibekola batya. Busanaki?

6. Ngoko kisakirwe omo Emisyo 1:22-25, abakayiha ebitsiha omughulu amenge w’ekwenene akabirikira ni bahi?

⁶ Abandu bangyi bakayiha ebitsiha omughulu amenge “akowisaya omulenge wagho omo bibugha.” EBiblia ikabugha yiti hali ebikuto bisatu eby’abandu abakaghana amenge: “abatawite amenge,” “abasekani,” n“abakiru.” (Soma Emisyo 1:22-25.) Muleke tutsopolaye ebikaleka abandu aba ibaghana amenge awakalua oko Mungu n’erilebya ebyangatuwatikya eritendibya ng’abo.

7. Ekikaleka abandu balebe ibasombola erisighala omo butaminya niki?

⁷ “Abakiru [abatawite amenge]” b’abandu  abakaligha obuli mwatsi ogho bakowa kandi abakatebawa bweghu-bweghu. (Emi. 14:15) Kangyi-kangyi tukahindana n’abandu ng’abo omw’itulira. Talengekania oko mamilioni w’abandu abakatebawa n’abasondoli b’ebisomo n’abakulu b’epolitike. Abaghuma ba kubo bakayowa muhanda omughulu bakaminya ngoko abasondoli abo babiribateba. Aliwe, abakanibweko omo Emisyo 1:22 bakasombolerera erisighala omo butaminya. (Yer. 5:31) Bakakola ebyo banzire kandi sibalyanza erigha ebyo eBiblia ikabugha kutse erikwama ebyalayiro ebiri muyo. Abangyi bakabya n’amalengekania awali ng’aw’omukali mughuma ow’eQuebec, omo Kanada, oyo wabwira aBimiri ba Yehova abamulenderera ati, “Omupe amabya iniabirituteba, eryo ni rilolo liwe, si ryetu!” Sitwanzire n’ahake eribya ng’abandu abo, abakayiririra erighana amenge!​—Emi. 1:32; 27:12.

8. Ekyangatuwatikya erilua omo butaminya n’erihikira eriminya eryuwene niki?

⁸ EBiblia isingene, eritubwira yiti isitwasighala omo butaminya aliwe tubye “bakulu abahikene omo malengekania.” (1 Kor. 14:20) Erikolesya esyokanuni sy’eBiblia omo ngebe yetu likatuwatikaya eribya n’amenge. Twamabikola tutya, itukendilangira ngoko esyokanuni sy’eBiblia sikatuwatikaya eriyisogha ndeke n’eriyihighula oko syombanza. Litolere itwabya itunemulebya nga tukayisogha tuti. Twamabya itwamabibugha mughulu mulebe itunemwigha eBiblia n’eriya oko mihindano y’endeko, twanganayibulya tuti, ‘Ekikaleka inyitayiha oko Yehova n’eribatisibwa niki?’ Twamabya itwabiribatisibwa, tunemuyikasa eribya bakangirirya n’abatuliri babuya b’engulu mbuya? Eriyisogha lyetu likanakanganaya ngoko esyokanuni sy’eBiblia syo sikatusondola? Omo mibere yetu y’erikolera abandi, tukanakanganaya emibere y’eKikristo? Twamabilangira aho litolere itwakokotya, ngambe itwayikasa erikwama eritulagho lya Yehova ‘erikaha amenge oko yukabulagho.’​—Esy. 19:7.

9. “Abasekani” bakakanganaya bati ngoko baghanire amenge?

⁹ Ekikuto ky’akabiri ky’abakaghana amenge awakalua oko Mungu b’“abasekani.” Tukanahindana n’abandu ng’abo tukatulira. Bakatsemera erisekererya abandi. (Esy. 123:4) EBiblia moyabugha yiti oko biro by’enduli hasyabya abasininguli bangyi kutse abasekani. (2 Pet. 3:3, 4) Abandi bandu bali ng’abakwe ba Loti, sibatsomene erikunga erikalua oko Mungu. (Enz. 19:14) Abandu bangyi bakasekereraya abakakwama esyokanuni sy’eBiblia. Abasekererya abo bakakunawa n’“esyongumbu syabo nyibi” esy’obutakenga oMungu. (Yuda 7, 17, 18) Ebyo eBiblia yibughire oko basekererya abo bihambene kundu n’emibere y’abakayisamambula okw’ikirirya n’abandi abakaghana Yehova!

10. Ngoko kisakirwe omo Esyonyimbo 1:1, ekyangatuwatikya eritendibya basekererya niki?

¹⁰ Ekyangatuwatikya eritendikwama emibere y’abasekani niki? Enzira nguma ly’eritendibya tukakola obwira n’abakabera eriyilungumula oko buli mwatsi. (Soma Esyonyimbo 1:1.) Ekyo n’ibughambu si twangasoma kutse erihulikirira omwatsi wosi-wosi owakalua oko bakayisamambula okw’ikirirya. Tukabya itunasi ngoko twamatendiyiteya, itwanganatsuka eribya tukayilungumula oko buli mwatsi, neryo itwabya tukatika-tikira Yehova n’obusondoli obo tukabana erilabira endondeka yiwe. Eriyihighula okw’ekyo, litolere itwayibulya tuti: ‘Omughulu tukabana obusondoli buhya-buhya kutse eriminya lihya-lihya, nganabugha-bugha kutse erihuma-huma? Nganasonda-sonda amakosa  oko bakatusondola?’ Twamayikasa eriyihighula oko mibere eyiri ng’eyo, Yehova iniakenditutsemera.​—Emi. 3:34, 35.

11. Abakiru bakalangira esyokanuni sya Yehova sy’emighendere syo bati?

¹¹ Ekikuto ky’akasatu ky’abandu abakaghana amenge awakalua oko Mungu b’“abakiru.” Ni bakiru kundi sibekolesaya ebyalayiro by’oMungu by’emighendere. Bakakola ebyo bakalebaya mw’ebyuwene omo meso wabo ibibene-bene. (Emi. 12:15) Abandu ng’abo bakaghana Yehova, Enzuko y’amenge. (Esy. 53:1) Tukabya twahindana nabo omo mubírí w’eritulira, bakatusekereraya kutsibu busana n’erikwama esyokanuni sy’eBiblia. Aliwe sibangatuwatikya eribya n’engebe eyuwene. EBiblia ikabugha yiti: “Amenge alabire olulengo lw’omukiru; syalikumbula obuno buwe bw’oko lukyo.” (Emi. 24:7) Omukiru syangaleta erihano ly’amenge. Kyo kikaleka Yehova inyatubwira ati “ulue embere sy’omundu mukiru”!​—Emi. 14:7.

12. Ekyangatuwatikya eritendibya ng’abakiru niki?

¹² Itwe situli ng’abakaghana amenge w’oMungu. Omo mwanya w’ekyo, tukakwama amalengekania w’oMungu n’esyokanuni siwe sy’emighendere eyuwene. Erilangira ebikahikira abakakwama esyokanuni esyo n’abatekwamasyo, lyanganatuwatikya eryanzasyo kutsibu. Ulengekanaye oko bitsibu ebyo abandu bakayiletera omughulu obukiru bukaleka ibaghana erikwama amahano wa Yehova aw’amege. Neryo ulebaye engebe yaghu nga yuwene kungahi kundi ukowa oMungu.​—Esy. 32:8, 10.

13. OMungu akanatukasa erikwama amahano wiwe w’amenge?

¹³ Yehova akaha amenge wiwe oko bosi, aliwe syalikasa omundu wosi-wosi erilighagho. Aliwe, akakanganaya ebikahikira abakaghana eryowa amenge. (Emi. 1:29-32) Abakasombola eritendy’owa Yehova “basyalya oko bighuma by’enzira yabo.” Emibere yabo eyo, yikendisyabaletera obwaghali, ebitsibu, n’oko nduli ibatoghotibwa. Aliwe abakakwama amahano wa Yehova aw’amenge n’erikolesyagho, Yehova akabalagha ati: “Oyukanyowa asyikala ndeke, kandi asyabya buholo butsira eriubaha ly’ebibi.”​—Emi. 1:33.

14-15. Emisyo 4:23 yikatuhana yitiki?

¹⁴ Mughulu wosi tukabana endundi twamabikolesya amahano w’amenge awakalua oko Mungu. Ngoko twamabilangira, Yehova abiriteghekania amahano w’amenge atoke eribanika bweghu-bweghu. Ng’eky’erileberyako, omo kitabu ky’Emisyo, muli amahano w’amenge awawite endundi mughulu wosi. Muleke tukanaye okw’ani (4) wa kugho.

¹⁵ Uteghaye omutima waghu w’erisosekania. EBiblia ikabugha yiti: “Tegaya omutima wagu n’omuhwa gosi; kusangwa mugho mukalua esyongununuko sy’engebe.” (Emi. 4:23) Terilengekania oko ebyo litolere itwakola tutoke  eriteya omutima wetu w’ekinya-mubiri. Likasaba erirya akalyo akuwene, erikaly-kalya omubiri, n’eriyihighula oko mitsye kalya mibi. Ekyo, kyo tukanakola eriteya omutima wetu w’ekisosekanio. Tukayilisaya omw’isoma eKinywa ky’oMungu obuli kiro, tukateghekanaya emihindano y’eKikristo, eriya kuyo, n’erisangira kuyo. Tukasangira n’omuhwa oko mubírí w’eritulira. Kandi tukayiteghaya oko mitsye mibi omughulu tukayihighula oko kyosi-kyosi ekyangatsandya obulengekania bwetu, ng’eby’eriyitsemesyamo ebituwene n’abira babi.

16. Busanaki erihano eriri omo Emisyo 23:4, 5 litolere kutsibu munabwire?

¹⁶ Utsemere ebyo uwite. EBiblia ikatuhana yiti: “Suyiluhaye eribya ow’ebindu. . . . Kusangwa kwenene ebindu bikayikolera ebipupa, Ng’erisamba likaghuluka erilolya omo kyanya.” (Emi. 23:4, 5) Ebindu by’ekinya-mubiri bikahwa. Aliwe munabwire, abateke n’abera banemusondekania esyofranga syo kutsibu. Ekyo kikaleka ibakola emyatsi eyikatsandaya erina lyabo, obwira bwabo haghuma n’abandi, nibya n’emibiri yabo. (Emi. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Aliwe amenge akatuwatikaya eribya n’amalengekania awatolere oko syofranga. Amalengekania ng’ayo, akatuteghaya oko mururu kandi akaleka itwatsemera ebyo tuwiteko n’eribya n’obutseme.​—Omug. 7:12.

17. Twangabana “olulimi lw’ab’amenge,” lo tuti ngoko kisakirwe omo Emisyo 12:18?

¹⁷ Ubye ukalengekania embere sy’eribugha. Twamatendiyiteya itwanganahutalya abandi bo kutsibu omo binywa byetu. EBiblia ikabugha yiti: “Hali oyukabugha butalengekania ng’eritsimita ly’omuyali; nikwa olulimi lw’ab’amenge n’ilamya.” (Emi. 12:18) Omughulu tukayihighula okw’ibya tukabugha-bugha oko makosa w’abandi, tukaleka obwira obuwene ibwalola emuliro. (Emi. 20:19) Twamanza tuti ebinywa byetu bibye bikalamya omo mwanya w’erihutalya, litolere itwusulya omo mutima wetu mw’eriminya ly’ekwenene erikalua omo Kinywa ky’oMungu. (Luka 6:45) Twamabya tukaghanirya oko ebyo eBiblia ikabugha, ebinywa byetu ibikendibya ng’“engununuko y’amenge,” ebikahumulikanaya abandi.​—Emi. 18:4.

18. Erikolesya ebiri omo Emisyo 24:6 lyangatuwatikya liti erikola omubírí w’eritulira wo ndeke?

 ¹⁸ Ubye ukakwama obusondoli. EBiblia ikatuha erihano lino eryangawatikya: “Kusangwa busana n’erihana ly’amenge wasyayalwa; n’omo ndeko y’abahani hali obuholo.” (Emi. 24:6) Tulebaye ngoko erikolesya erihano lino likatuwatikaya eribya batuliri n’abakangirirya babuya. Omo mwanya w’eribya tukakola omubírí w’eritulira ngoko twanzire, tukayikasa erikwama amahano agho tukahabawa. Tukabana amahano w’amenge oko mihindano yetu y’eKikristo omughulu abahani ababirilola oko myatsi mingyi bakalabaya emikania eyihambene n’eBiblia n’ebindi bihindi busana n’eritubegherya. N’ekindi, endondeka ya Yehova ikatuha ebyamano ebyowene​—ebitabu n’esyovideo​—ebyangatutokesya eriwatikya abandu eryowa eBiblia. Unemw’igha erikolesya ebyamano ebyo byo ndeke?

19. Ukalangira wuti amenge agho Yehova akatuha? (Emisyo 3:13-18)

¹⁹ Usome Emisyo 3:13-18. Tukasima kutsibu busana n’amahano w’amenge awali omo Kinywa ky’oMungu! Amahano ayo kw’atabyaho, twangabere ba ndi? Omo mwatsi ono twamabikania oko mahano malebe w’amenge agho tukabana omo kitabu ky’Emisyo. Kwenene, eBiblia yosi yoswiremo amahano w’amenge awo Yehova akatuha. Muleke tuyisoghe kundu eribya tukakolesya amenge agho Yehova akatuha. Abandu bangyi munabwire bakalenza-lenzaya obughuli bw’amenge ayo; aliwe itwe twikirirye ngoko “obuli mundu oyukakakamiriragho akendisyatsema.”