1. Busanaki situlisweka erilangira ngoko abandu bangyi sibaliyiketera abandi?

 ABANDU b’omo kihugho kya Sitani bakabula nga bayiketere ndi. Sibaliyiketera abakomeresa, abakulu b’epolitike, n’abakulu b’ebisomo kundi bakabalabiraya ahisi. N’abandi kyanganabakalako eriyiketera abira babo, abahimbani babo, n’abatunga babo. Ekyo sikirituswekaya. EBiblia moyabugha kera yiti: “Oko biro by’enyuma-nyuma, . . . abandu basyabya abatesoma, . . . abakalegha abandi, . . . basyabya batebya.” Ekyo n’ibughambu abandu bangabere n’emibere ya Sitani omungu w’ekihugho kino oyutewangayiketerwa.​—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Nindi yo twangayiketera kundu? (b) Abandi bandu banganayibulya batiki?

² Itwe Bakristo tunasi ngoko litolere itwayiketera Yehova yo kutsibu. (Yer. 17:7, 8) Twikirirye kundu ngoko atwanzire kandi ngoko ‘syalisighanaya’ abira biwe n’ahake. (Esy. 9:10) Litolere itwayiketera na Kristo Yesu kundi mwatuholera. (1 Pet. 3:18) Kandi twabiriyilangirira ngoko omo Biblia muli obusondoli obutolere eriyiketerwa. (2 Tim. 3:16, 17) Twikirirye kundu ngoko twanganayiketera Yehova, Yesu, n’eBiblia. Aliwe, abandi banganayibulya eriyiketera abaghala n’abali babo omo ndeko nga lyanganatokekana mughulu wosi. Lyamabya ilyanganatokekana, ekyangaleka itwayiketerabo niki?

3. Tuli n’olusunzo lwahi lw’embaghane? (Mar. 10:29, 30)

³ Yehova abiritusombola eribya b’omo kihanda ky’abaramya biwe abali omo kihugho kyosi. Olo ni lusunzo lunene kandi lukatuletera endundi nene! (Soma Mariko 10:29, 30.) Omo kihugho kyosi muli abaghala n’abali betu abanzire Yehova nga twe kandi abakayikasa erikwama esyokanuni siwe. Omubughe wetu, ekihanda kyetu, n’emyambalire yetu, byanganabula erisosana n’ebyabo,  aliwe tukanzabo nibya nomo yangabya iy’engendo y’erimbere erisungana nabo. Tukanza eribya haghuma nabo kutsibu-tsibu busana n’eripipa n’eriramya Tata wetu w’olwanzo ow’elubula.​—Esy. 133:1.

4. Busanaki tulaghire oko baghala n’abali betu?

⁴ Kulenga oghundi mughulu wosi-wosi, lino tulaghire okw’ibya omo bughuma n’abaghala n’abali betu. Hakanabya endambi ibatuwatikya eriheka obulito bwetu. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Kandi bakatuhira mw’omuhwa w’erilola embere omo mubiri wa Yehova n’eribya itunasikire bunya-kirimu. (1 Tes. 5:11; Ebr. 10:23-25) Terilengekania nga twangabere tuti ko hatabya obuteya bw’endeko eyikatuwatikaya erilwa n’esyonzighu syetu, n’ibughambu Sitani n’ekihugho kiwe kibi. Hakisiya hake Sitani n’abandu biwe ibabambira abandu b’oMungu. Terilengekania nga twasyatsema kungahi eribya haghuma n’abaghala n’abali betu abakendisyatuwatikya oko mughulu oyo!

5. Ekikaleka eriyiketera abaghala n’abali betu iryakala oko baghuma b’okw’itwe niki?

⁵ Aliwe hane abandi abakalangira eriyiketera abaghala n’abali babo nga likalire, alinga kusangwa mobakanirya oMukristo mulikyabo y’omwatsi owabalebirye neryo naye amayatulaghaniagho kutse kundi mwataberererya omwatsi mulebe ow’alagha. Kutse omundu mulebe omo ndeko anganabya imwabugha kutse erikola omwatsi mulebe owabahitanaya. Emyatsi eyiri ng’eyo yanganaleka ikyatukalako eriyiketera abandi. Neryo ekyangatuwatikya eriyiketera aBakristo balikyetu bo kutsibu niki?

6. Olwanzo lwangatuwatikya luti eriyiketera abandi bo kutsibu? (1 Abanya Korinto 13:4-8)

⁶ Olwanzo lo lukaleka itwayiketera abandi. Omo sura ye 13 eya Abanya Korinto b’erimbere, muli emibere mbiriri-mbiriri eyangatuwatikya eriyiketera abandi kutse eritasyayiketerabo  hamabya ekikaleka itwabula eriyiketerabo. (Soma 1 Abanya Korinto 13:4-8.) Ng’eky’erileberyako, omulondo wa 4 akabugha ati “olwanzo lukayibombeka kandi luli n’obwenge [olukogho].” Yehova syalyumbaya eritukangania omutima w’erilindirira nibya nomo twangamukosera. Neryo netu, isitwalw’itwahitana omughala kutse omwali wetu amabibugha kutse erikola omwatsi owamatuhitania. Omulondo wa 5 akatomekako ati: “[Olwanzo] silulihitana litya-litya; silulitsungirira ekibi.” Siritolere eribya ‘tukatsungirira ekibi,’ n’ibughambu eribya tukasubirira omo makosa agho abaghala n’abali betu balyatukolera. Erisako lya Omugambuli 7:9 liti: “Siwanguhe omo kirimu kyawe erihitana.” Kwesi litolere itwakolesya ebinywa ebiri omo Abanya Efeso 4:26: “Simuleke eryuba likalenga imunahitene”!

7. Esyokanuni esiri omo Matayo 7:1-5 sikatuwatikaya siti eriyiketera abandi?

⁷ Ekindi ekyangatuwatikya eriyiketera abaghala n’abali betu ly’erilangirabo ngoko Yehova akabalangira. OMungu anzirebo kandi syalibera erilebya amakosa wabo. Netu situtolere itwabera eribya tukalebya amakosa wabo. (Esy. 130:3) Omo mwanya w’ekyo, litolere itwayikasa kutsibu erilangira emibere yabo mibuya n’ebibuya ebyo bangakola. (Soma Matayo 7:1-5.) Tukayiketera ngoko banzire erikola ebibuya kandi situlibatika-tikira kundi olwanzo “omo myatsi yosi lukikiriraya.” (1 Kor. 13:7) Ekyo s’ibughambu Yehova anzire itwayiketerabo bulime-lime, aliwe anzire itwayiketerabo kundi babirikangania ngoko ni bandu b’eriyiketera. *

8. Wangakolaki utoke eribya ukayiketera abaghala benyu?

⁸ Eriyiketera liri ng’erisikya. Omundu amanza eribya nalyo likamusaba iniayikasa kutsibu kandi likasaba endambi. Wangakolaki utoke eriyiketera abaghala benyu? Uyikase eribaminya ndeke. Ubye ukakania nabo oko mihindano y’endeko. Uyikase eribya ukatulira haghuma nabo. Ubakanganaye omutima w’erilindirira, ukabalekera endambi y’erikangania ngoko ni bandu b’eriyiketera. Omughulu ukatsuka eriminya omundu, alinga wanganabya ukasombola emyatsi eyo wangamubwira. Neryo mukalola embere eriminyana, iwanganamubwira emyatsi mingyi okw’aho. (Luka 16:10) Aliwe wangakolaki wamabilangira mughala wenyu nga si mundu oyo wangayiketera? Isiwalw’iwaleka obwira bwenyu bukahwa. Omo mwanya w’ekyo, litolere iwamulekera endambi. Kandi emikolere y’abandu bake basa isiyalw’iyaleka ukatendiyiketera abaghala benyu bosi. Omo mwatsi ono tukendikania oko by’erileberyako by’abaghombe ba Yehova balebe, abataleka eriyiketera abandi nomo abaghuma-baghuma banayikanganaya ko si b’eriyiketera.

9. (a) Hana mwataleka ati eriyiketera endegheka ya Yehova nomo abandu balebe ababya bakasondola eriramya lya Yehova banabya bakakola amalolo? (b) Oko bilebirye eriyiketera endegheka eyihirirweho na Yehova, eky’erileberyako kya Hana kyamakw’ighisyaki? (Lebaya epitsa.)

⁹ Omughala wetu oyuwite olusunzo l’omo ndeko anabirikola omwatsi owaleka iwamulangira nga si mundu w’eriyiketera? Byamabya bitya, eky’erileberyako kya Hana kyanganakuwatikya. Oko mughulu oyo, oMuhereri Mukulu yo Eli yo wabya akasondola eriramya lya Yehova omo Israeli. Aliwe ab’omo kihanda kiwe sibabya by’erileberyako ebyuwene. Abaghala biwe, abo nabo babya bahereri, ibakakola emyatsi eyikit’isoni, n’ey’obusingiri; aliwe baba wabo isyalibakunga ndeke. Yehova mwatalw’inyalusya Eli y’oko buhereri bukulu. Nomo bine bitya, Hana mwataleka erikwama endegheka  eyihirirweho n’oMungu. Mwataghana eribya akayaramirya oko hema y’erihindanamo ati kundi Eli akinakolerayo mo muhereri mukulu. Eli abere alangira Hana akasaba inyane n’obulighe bunene, omw’iyiteba mwalengekania ati abiritamira. Omo mwanya w’erisonda eriminya ekikaleka iniayiwata atya, mwatswera omukali oyuli n’obulighe bunene oyo yo muhanda. (1 Sam. 1:12-16) Nomo byanabya bitya, Hana mwalagha ngoko amabibana omwana w’obulume, inyakendisyamutwala oko hema y’erihindanamo eyo angabere omo byala bya Eli. (1 Sam. 1:11) Abana ba Eli banabya ibakinatolere erikungwa? Inga, na Yehova mwabakunga oko ndambi eyitolere. (1 Sam. 4:17) Isyalyatswerabo, Yehova mwaha Hana y’omwana w’obulume yo Samweli.​—1 Sam. 1:17-20.

10. Nomo abandu balebe banamutimbako, Dawidi mwalola ati embere eriyiketera abandi?

¹⁰ Omwira waghu w’ahakuhi anabirikutimbako? Kyamabya ikyanabirikuhikira, erilengekania oko ky’erileberyako ky’Omwami Dawidi lyanganakuwatikya. Omughuma w’oko bira biwe abya ini mulume oyukahulawa mo Ahitofeli. Aliwe omughulu omughala wa Dawidi ye Abusaloma asonda erimya ekitumbi ky’obwami kya tata wiwe, Ahitofeli mwayihira oko luhande lwiwe. Alinga eriherya obuwatikya bw’omughala wiwe n’obw’omulume oyo abya akalengekania ati ni mwira wiwe, mokyaluma Dawidi yo kutsibu oko mutima! Aliwe, ekyo mokitaleka Dawidi inyatabya akayiketera abandi. Mwalola embere eriyiketera omwira mutaleghula yo Husai oyutayihira oko bandi abayisamambula okw’iye. Dawidi aby’awite emyatsi eyuwene eyaleka iniayiketera Husai. Husai mwakangania ko ni mwira oyuwene, nibya mwahira engebe yiwe y’omo bwiko busana n’eriwatikya Dawidi.​—2 Sam. 17:1-16.

11. Omughuma w’oko baghombe ba Nabali mwakangania kw’ayiketere abandi omo nzira yahi?

¹¹ Tukanaye n’oko ky’erileberyako ky’omughuma w’oko baghombe ba Nabali. Dawidi haghuma n’abandu biwe mobateya ndeke abaghombe b’oMuisraeli mughuma oyo wabya akahulwa mo Nabali. Kiro kighuma, Dawidi mwasaba omulume muteke oyo ati ahe abalume biwe b’akalyo ako angabana. Nabali abere aghana, Dawidi mwalw’inyayisogha eriy’ita abalume bosi b’omo nyumba ya Nabali. Omughuma w’oko baghombe ba Nabali mwayatulira omwatsi oyo wo muka Nabali, yo Abigaili. Kundi naye abya ini w’omo nyumba  eyo, mwayiketera ngoko Abigaili anganakola omwatsi mulebe owangasabula engebe yiwe. Omo mwanya w’erisonda eriyilamya iyuwene omw’itibita, mwayiketera ngoko Abigaili anganayira eky’angakola eribalamya. Anganayiketere atya kundi Abigaili aby’asibwe mo mukali w’amenge. Ebyakoleka enyuma sy’aho mobyakangania ngoko omulume oyo aby’asingene eriyiketera Abigaili. Abigaili mwakola omo butubaha erikakirya Dawidi eriberererya ekyo alue iniabiriyisogha erikola. (1 Sam. 25:2-35) Abya ayiketere ngoko Dawidi akendikola n’amenge.

12. Yesu mwakangania ati ngoko abya ayiketere abigha biwe nomo banabya bakakola amakosa?

¹² Yesu aby’ayiketere abigha biwe nomo banabya bakakola amakosa. (Yoa. 15:15, 16) Omughulu Yakobo na Yoane bamusaba bati ahebo emyanya y’erimbere omo Bwami, Yesu mwatatika-tikirabo ati alinga bakakolera Yehova busana n’endundi nyilebe, kandi mwatabugha ati sibatolere eribya bakwenda. (Mar. 10:35-40) Enyuma sy’aho, abigha ba Yesu bosi mobamusighania omo kiro omughulu ahambawa. (Mat. 26:56) Aliwe Yesu mwataherya amaha omw’ibo n’ahake. Abya inianasi obulema bwabo; nomo byanabya bitya, “mwanzabo erihika oko nduli.” (Yoa. 13:1) Nibya Yesu abere alubuka, mwaha abakwenda biwe bataleghula 11 b’omubírí w’omughaso ow’erisondola omubírí w’eritulira n’eriyira abigha, n’eriteya esyombuli siwe esy’obughuli. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Anabya asingene eriyiketera abalume abatahika-hikene abo, kundi abosi mobasighala bataleghula erihika okw’ihola. Eribugha ekwenene, Hana, Dawidi, omughombe wa Nabali, Abigaili, na Yesu, mobatusighira eky’erileberyako ekyuwene eky’eriyiketera abandu abatahika-hikene.

13. Ekyangaleka ikyakala okw’itwe eritasyayiketera abandi niki?

¹³ Une watabwira mughala wetu y’omwatsi ogho utanzire akaminywa, neryo enyuma iwaminya ngoko abiribwiragho abandi? Ekyo kyanganaleka omutima inyaluma. Kiro kighuma, mwali wetu mwakanirya omusyakulu w’endeko y’omwatsi wiwe owatabya anzire akaminywa n’oghundi mundu. Ekiro ekyasubuka, omukali w’omusyakulu w’endeko mwabirikira mwali wetu oyo erimusikya mutima, ikilangirikire ngoko abiriminya ebyo mwali wetu alyabwira omusyakulu w’endeko isihali abandi bandu. Kwenene, mwali wetu mwalangira eritasyayiketera omusyakulu w’endeko oyo iryamakala. Aliwe mwali wetu mwakola omwatsi owatolere. Mwasonda obuwatikya. Mwakania n’oghundi musyakulu w’endeko oko mwatsi oyo, naye mwamuwatikya eritasyayiketera abasyakulu b’endeko.

14. Ekyawatikaya mughala wetu mughuma eritasyayiketera abandi niki?

¹⁴ Omughala wetu mughuma mwalabya mughulu muli inyanahitene oko basyakulu babiri b’endeko abo abya akalangira nga syangatoka eriyiketera. Aliwe, mwatsuka erilengekania oko byabughawa na mughala wetu oyo abya asikirye kutsibu. Ebinywa ebyo byabya bikabugha biti: “Sitani yo nzighu yetu, butsira abaghala n’abali betu.” Mughala wetu oyo mwalengekania kutsibu oko binywa ebyo n’oko ebyo atolere erikola. Neryo abere asaba Yehova y’obuwatikya, mwatoka erisubyaho obuholo n’abasyakulu babiri abo.

15. Busanaki eritasyayiketera abandi likasaba endambi? Ulete eky’erileberyako.

¹⁵ Une wataherya olusunzo lw’erikolera omo ndeko? Ekyo kyanganaluma oko mutima. Eritsuka oko mwaka 1930, Abanazi ibanemutabala omo Bujeremani, omughulu omubírí wetu abya aghanisibwe, Grete na koyo wiwe babya Bimiri ba Yehova bataleghula. Grete abya n’olusunzo lw’erihandika esyokopi sy’Akaleberyo k’Omuteya n’erighabirasyo aBakristo balikyabo. Aliwe, omughulu abaghala betu baminya ngoko baba wiwe akaghana ekwenene, mobamulusyako olusunzo olo bakasagha bati baba wiwe anganayatsongera  endeko y’oko bakatw’endereraya. Siky’ekyo kisa ekyahikira Grete. Omo mughulu wosi w’amalwa w’akabiri w’ekihugho, abaghala betu mobatabya bakaha Grete na koyo wiwe b’amagazeti, kandi isibalikanaya nabo bamabisanganabo omo nzira. Kwenene mokyaluma oko mutima! Mokyabaghalya kutsibu, na Grete mwabugha ati mokyamusaba mughulu muli erighanyira n’eritasyayiketera abaghala betu abo. Aliwe, endambi moyahika amalangira ati kundi Yehova anganabya inyabiribaghanyira, naye atolere inyabaghanyira. *

16. Busanaki litolere itwayikasa erigha eritasyayiketera abaghala n’abali betu?

¹⁶ Wamabya iwabirihikirwa n’omwatsi owakabuna mutima ng’oyo, uyikase kutsibu eritasyayiketera abandi. Kwenene lyanganasaba endambi, aliwe eriyikasa lyaghu siryendikwira busa. Ng’eky’erileberyako, twamabya itwanabirirya akalyo akali mw’esumu, tukayiteghaya kutsibu oko ebyo tukalya. Aliwe, erirya akalyo akatuwene ko ngendo nguma nyisa, siryangalw’iryaleka itwatsira erirya. Kutya, omwatsi mughuma mubi musa ogho omughala wetu alyatukolera isyaleka tuk’umbya eriyiketera abaghala n’abali betu bosi abo tunasi ngoko sibahika-hikene. Twamabitasyayiketera abandi itukendibya n’obutseme kandi ikikendituwatikya eriminya ekyo twangakola omo ndeko mutoke eribya eriyiketerana.

17. Eriyiketera abandi ni ry’omughaso busanaki, n’omo mwatsi owakwamire tukendisyakania okuki?

¹⁷ Omo kihugho kya Sitani kino, ni bake bo bakayiketera abandi. Aliwe, itwe tukayiketera abaghala n’abali betu kundi tubanzire nabo batwanzire. Eriyiketerana eryo likatuletera obutseme n’obughuma kandi likasyabya buteya omughulu tukasyalwa n’amaligho awakalire awali embere syetu. Aliwe byangabya biti omundu amabya imwakola omwatsi ighutasyayiketera ye? Uyikase erilangira emyatsi ngoko Yehova akalangirayo, ukolesaye esyokanuni sy’eBiblia, wanze kutsibu abaghala n’abali benyu, n’erigha eby’erileberyako ebiri omo Biblia. Twanganakinda ebikatuluma oko mutima, neryo itwatasyayiketera abandi. Twamabikola tutya, itukendibya n’abira bangyi ‘abakamatana n’omundu kwilaba mughala wabo.’ (Emi. 18:24) Aliwe, eriyiketera abandi siritosire. Litolere nabo ibatulangira mo bandu abangayiketerwa. Omo mwatsi owakwamire, tukendisyakania ngoko twangabya bandu b’eriyiketera oko baghala n’abali betu.