Harvey babutirwe bana bani naye yo w’erimbere. Ekihanda kyabo kyatsuka erikolera Yehova y’omo Muyi we Midland Junction, owali eluhande lw’eyo ryuba likabuka omo Ostralia, omughulu ekihugho kyabyamo obusama obukalire omo myaka eye 1930. Olwanzo lwa Harvey oko Yehova mulwakula neryo mwabatisibwa inyawite myaka 14. Mwigha inyakine mulere eritendighana erikola omubírí wosi-wosi omo ndeko. Kiro kighuma mwaghana erisoma Akaleberyo k’Omuteya k’oko muhindano. Kusangwa abya mulere, mwalengekania ati syalyatolera. Aliwe, mughala wetu mughuma mwawatikya Harvey eribindula amalengekania wiwe. Mwamubwira ati: “Omo ndondeka ya Yehova, omundu amakusaba ati ukole omubírí mulebe, ni bughambu inyakalengekanaya ati unatolere erikolagho!”​—2 Kor. 3:5.

Ingye, munigha ekwenene inine eBungeresa, haghuma na koyo wetu bana masika wetu. Yo tata, embere, abya isyanzire Abimiri ba Yehova, aliwe mwikirirya ekwenene y’enyuma okw’itwe bosi. Nomo tata anabya isyanzire, munabatisibwa iniwite myaka munani misa. Munayisunza erisyakolera Yehova mo mupainia, nibya n’erisyabya mumisyonere. Aliwe, tata syanganilighire nite nayira emyaka 21. Munatatoka erilindirira emyaka yosi eyo. Neryo nabere nayira emyaka 16, mwanilighira  eriyikala eOstralia haghuma na masika wetu, iye abya inyabirihumira omo kihugho ekyo. Nabere nayira emyaka 18, munatsuka obupainia.

EOstralia, yo nahindana yo Harvey. Itwe bosi twabya itwabiriyisunza erisyakolera Yehova mo bamisyonere. Mutwalunga oko 1951. Twabere twabikola emyaka ibiri itune bapainia, mutwatsuka omubírí w’erilenderera esyondeko omo mutimbo. Omutimbo owo twabya tukalenderera omo luhande lw’ematanga ryuba omo Ostralia abya munene kutsibu, neryo ngendo nyingyi itukaghendaya omutoka w’olughendo luli erilaba omo biharo by’embwarara ebitemo bandu.

Oko 1954, endondeka ya Yehova muyatubirikira oko kalasi k’eGileadi ake 25. Ekyo twabya tuyisunzire kyabya hakuhi n’erikoleka! Mutwahika eAmerika n’eritsuka erigha eBiblia yo buli. Omo kalasi k’eGileadi, kyabya kitolere itwigha eKiespanyole, aliwe omubughe oyo abya akalire kutsibu oko Harvey kusangwa isyangatoka erisoma e ‘r’ ng’aBaespanyole.

Akalasi kabere ikanemulola embere, abakangirirya mubabwira abakolo bati abatsemere eriyakolera Yehova omo Japani banganasombola erisoma oko kalasi k’erigha eKijapani. Mutwaleka endondeko ya Yehova yo yitusombolere aho yikenditutuma. Habere halaba katambi kake, Albert Schroeder, oyo wabya mughuma w’oko bakangirirya, mowa ngoko situtayihandikisya oko kalasi k’eKijapani. Mwatubwira ati: “Mutasyalengekanaya oko mwatsi oyo.” Twabere itukinatika-tika eriyihandikisya, mughala wetu Schroeder mwabugha ati: “Ingye n’abandi bakangirirya twabiribahandikisya oko kalasi ak’eKijapani. Mulebaye nga mwanganatoka erigha eKijapani.” Harvey mwatoka luba erisoma ebinywa by’eKijapani kulenga eby’eKiespanyole.

Mutwahika eJapani oko 1955, omughulu ekihugho kyosi ky’eJapani kyabyamo abatuliri 500 basa. Harvey abya awite myaka 26, nayi 24. Mutwatumwa oko muyi we Kobe, mutwikala mugho mo myaka ini. Neryo mutwatsema babitusubya omo mubírí w’erilenderera esyondeko omo mutimbo, neryo mutwatumwa hakuhi n’omuyi w’eNagoya. Ebyosi eby’omo mutimbo oyo mubyatutsemesya​—baghala betu, akalyo, n’ekihugho. Aliwe muhatalaba biro bingyi, kandi mutwasunga akandi kanya ak’eritendighana erikola ekyo Yehova akatusaba.

Habere halaba myaka isatu itunemulenderera esyondeko omo mutimbo, eBeteli ye Japani muyatubulya nga twanganaligha erihumira eTaiwan erikola omubírí wa Yehova omo kati k’abikalani abakahulawa mo Baame. Abaghala betu balebe abakabugha omubughe wa Baame mubayisamambula oko kwenene, neryo eBeteli y’eTaiwan muyasondya oyo wasi eKijapani eriyawatikya  eribugha omwatsi oyo. * Kundi twabya tutsemere kutsibu erikolera Yehova omo Japani, eriligha erihumira eTaiwan mwabya mwatsi mulito okwitwe. Aliwe, kusangwa yo Harvey abya inyabirigha eritendighana erikola ekyo Yehova akasaba, ekyo mukyatuwatikya eriligha eriya eTaiwan.

Mutwahikayo oko Mwisi we 11, 1962. Omo Taiwan mwabya abatuliri 2 271, abangyi ba mubo babya Baame. Aliwe, mutwatsuka twayisogha erigha eKishinwa. Twabya tuwite oko kitabu kighuma kisa ky’eKishinwa n’omukangirirya oyutasi eKingeresa, nomo byanabya bitya, mutwigha omubughe oyo.

Twabere twabinahika eTaiwan, Harvey mwahabwa omubírí w’erimaniri eBeteli. EBeteli yabya nyike, kyaleka Harvey inyatoka eribya akakola emibírí y’omo Beteli kandi inyanemukola haghuma n’abaghala betu abakabugha omubughe wa Baame omo mayenga ng’asatu oko mwisi. Nibya mwanakola n’omubírí w’omulebererya w’ewilaya wo kaghuma-kaghuma, ni bughambu inyakalabaya emikania y’oko mihindano y’omutimbo. Harvey abya n’obutoki bw’erilabya emikania omo Kijapani, n’abaghala betu Baame ibowa ndeke. Aliwe, eguvernema moyahamula yiti emihindano y’ebisomo yibye yikakoleka omo Kishinwa. Busana nekyo yo Harvey, mwabya akalabya emikania y’omo Kishinwa na mughala wetu mughuma inyanemubindulabyo omo mubughe wa Baame, n’omo anabya inyakinayikasa erigha omubughe w’eKishinwa.

Ekihugho ky’eTaiwan kyabya ikikasondolawa n’abasuda, busana nekyo abaghala betu erikola omuhindano munene ikikasaba erihabwa ehamuli y’abakulu b’eleta. Eribana erihamulirwa eryo sikyabya kyolo, kandi ngendo nyingyi, ihakalaba biro bingyi embere abapolisi bahe abaghala betu ehamuli y’erikola omuhindano munene. Abapolisi ibakabya batetaleta ebaruha erihika oko yenga y’omuhindano mukulu, Harvey inyakayikala oko biro y’abapolisi erihika oko ndambi eyo bakendileta ebaruha. Abapolisi ibakabya babilangira bati erisibya omugheni y’oko biro ko ndambi nene lyanganabahemula, ibakalu bamuha ebaruha y’erituhamulira erikola omuhindano wetu munene.

Omo syoyenga esyo twabya tukalabya haghuma n’abaghala betu, itukalabaya endambi nene kulenga esaha nguma tukiruka oko bitwa n’erilaba omo syonyusi. Namibuka omughulu n’iruka oko kitwa kw’eryerimbere. Twabere twabinywa etsai yo luba-luba omo tututu, mutwingira omo mutoka m’oko saa kumi na moya na nusu ey’etututu n’eriya oko mulongo mughuma ko hali, mutwasoka omo lusi oluyisanzire, kandi mutwiruka oko kitwa. Ekitwa kyabya kimene ng’omuti neryo inamabisamalira embere syaghe ingendilangira ebisando by’omughala wetu ayukiruka embere syaghe.

Omo tututu eyo, yo Harvey abya inyanemukola omubírí w’eritulira haghuma n’abaghala betu balebe, ingye nabya ininemutulira omo kalongo kake akikere mw’abandu abakabugha eKijapani. Esaha saba yabere ikasonda erihika, munowa enduhi yo kutsibu busana nabya inamabilabya esyosaha silebe isinditalya. Nabere nabulikira inahindana Harvey, abandi baghala betu babya ibabirimusigha iyuwene. Harvey abya inyabirihingania amagazeti malebe oko mayaya w’engoko mabisi. Mwanikangirirya ngoko omundu akanyungutira eriyaya libisi abitobola mulyo mw’akahuna kake. Nomo sinabya nanzire erirya eriyaya libisi, munalya righuma. Neryo, oyo wangalire eryakasatu nindi? Harvey mwambalyo, kusangwa mwalangira ati enzala yamabinilekulirya oko kitwa isyendibya n’akaghala k’eriniheka oko bwandaghala.

Oko muhindano mughuma w’omutimbo, munalola oko mwatsi mughuma owaniswekaya. Mutwapanga omo nyumba ya mughala wetu eyiri hakuhi n’eKisenge ky’Obwami. Kusangwa aBaame bakalangira erinaba oko mubiri mo ky’omughaso munene, omukali w’omulebererya w’omutimbo mwatuteghekaniria ah’erinabira oko mubiri. Harvey abya n’emibírí mingyi, neryo mwanibwira ati ngatsuke nanaba. Aherinabira habya ehimbeketi hibiri n’ebeseni nguma: embeketi nguma yabyamo amaghetse awahuhirire, n’eyindi yabyamo amaghetse awahuhire, nikwa n’ebeseni eyite mo kindu. Omwatsi w’eriswekya, omukali w’omulebererya w’omutimbo mwateka ebindu bisatu ebyo by’eyihya oho abaghala betu abakakola emibírí y’eriteghekania omuhindano y’omo Kisenge ky’Obwami banganalangira omundu akanaba. Munasaba mwali wetu y’olukimba olw’angatoka erinibisa nganaba. Mwaniletera ekiringa kighutsu ekikalaba mw’ameso! Munalengekania niti mbino ngayabisame enyumba-nyumba, aliwe nayo yabya ebibata neryo munasagha eriyayo ngalengekania niti byangananisokongola. Omo malengekania waghe munabugha niti: ‘Baghala betu bali n’emibírí mingyi sibendilangira nibya ngoko ninemunaba. Kandi munasyayibughako niti, nitetanaba ibakendihitana. Leka ninabe!’ Neryo munanaba.

Harvey mwalangira ngoko kyabya kikalire oko baghala betu abakabugha omubughe wa Baame eribya n’erikirirya eriwatire kusangwa abangyi babya isibasi erisoma kandi habya isihali ebitabu omo mubughe wabo. Neryo kusangwa omubughe wa Baame abya inyamabitsuka erihandikwa, mukyalangirika ngoko kitolere eritsuka erikangirirya abaghala betu b’erisoma omubughe wabo. Oyo abya mubírí munene, aliwe mukyalangirika ndeke ngoko abaghala betu banganatoka eriminya Yehova omo mubughe wabo. Ebitabu mubyatsuka eribanika omo mubughe wa Baame omo myaka y’enyuma sye 1960, neryo Akaleberyo k’Omuteya omo mubughe wa Baame mukatsuka erighabirwa abandu omo 1968.

Aliwe, abakulu b’eleta mubatatulighira erighabira abandu b’ebitabu ebite omo mubughe w’eKishinwa. Neryo busana n’eritendiyihira omo bwiko, Akaleberyo k’Omuteya omo mubughe wa Baame mukabya kakalusibwa omo mihanda mina-mina. Eky’erileberyako, mughulu mulebe, mutwakolesya Akaleberyo k’Omuteya akalimo emibughe ibiri, eKishinwa Mandarin n’omubughe wa Baame. Neryo hamabya omundu oyukabuliriraya, ikikalangirika nga tukakangiriraya abikalani b’eKishinwa. Erilua oko mughulu oyo, endondeka ya Yehova yikaghabira abandu b’ebitabu omo mubughe wa  Baame eriwatikya abanzwa betu abakabugha omubughe oyo erigha ekwenene y’eBiblia.​—Emib. 10:34, 35.

Omo myaka eye 1960 n’eye 1970, baghala betu bangyi abakabugha omubughe wa Baame babya isibalikwama ebyalayiro bya Yehova byo ndeke omo ngebe yabo. Busana n’eritendyowa esyokanuni sy’eBiblia syo ndeke, abandi babya n’emighendere eyitatolere ng’eritamira, kutse erifuta etaba n’eloho. Harvey mwalenderera esyondeko nyingyi, mwayikasa eriwatikya abaghala betu eriminya ngoko Yehova akalangira emyatsi eyo. Omughulu w’olughendo lughuma oko ngendo esyo, omukania owali oko nzuko y’omwatsi ono mwakoleka.

Abaghala betu ababya n’eriyikehya mubatsemera eribindula engebe yabo, aliwe omwatsi w’obulighe, abangyi mubatatsemera erikola batya. Ekyo mukyaleka emighanzo y’abatuliri iyakima omo Taiwan erilua oko 2 450 erihika oko 900 omo myaka 20. Oyo abya mwatsi w’eribuna mutima. Aliwe, twabya itunasi ngoko Yehova syangahira emiyisa yiwe y’oko ndondeka eyiterire. (2 Kor. 7:1) Enyuma sy’omughulu mulebe, amategheko mabi mwahighulwa, kandi Yehova mwahira oko mubírí wiwe kw’emiyisa, neryo lino omo Taiwan muli abatuliri 11 000.

Eritsuka oko 1980 mutwalangira erikirirya ly’abaghala betu abali omo syondeko esikabugha omubughe wa Baame iryabirikula, neryo Harvey mwatoka erilabya endambi nene haghuma n’abaghala betu abakabugha eKishinwa. Mwatsema akawatikya abalume b’abali betu bangyi eribya Bimiri ba Yehova. Ni kinibukire omughulu Harvey abugha ati amowa obutseme bunene omughulu omughuma w’oko balume abo asaba Yehova engendo yiwe y’erimbere. Nayi munabya n’obutseme bw’eriwatikya abandu bangyi abali n’omutima molo eribya n’obwira na Yehova. Nibya niri n’obutseme bunene bw’erikolera omo Beteli mo haghuma n’abaghala na bali b’abandu obo nawatikaya erigha eBiblia.

Neryo lino, niri mukwirwa. Enyuma sy’emyaka nga 59 y’obunyumba, omwanzwa waghe yo Harvey mwanisighania oko Mwisi 1, 2010, mwaghalwa oko biro binene n’obukoni bw’akasere. Mwalabya emyaka hakuhi 60 y’omo bupainia! Erimuherya ryabirinisighira obulighe bunene. Aliwe munatsema kundu erikola omubírí wa Yehova haghuma naye omo bihugho bibiri ebighambire kundu! Mutwigha eribugha emibughe ibiri eyikalire ey’omo Asia, kandi Harvey iye mwigha n’erihandikayo.

Habere halaba myaka milebe, Akatunga Akakasondola mukahamula kati nisube omo Ostralia kusangwa nabya inamabikekeluha. Munatsuka nalengekania niti, ‘Sinanzire erilua eTaiwan.’ Neryo kusangwa Harvey abya inyabirinikangirirya ngoko sikitolere erighana erikola ekyo endondeko ya Yehova yikatusaba, munasuba eOstralia. Munalangira ngoko erisuba eOstralia abya mwatsi w’obwenge kundi nabya inilaghire oko buwatikya.

Lino, ngakola omubírí omo Beteli y’eOstralia, n’oko mwiso w’eyenga ngayatulira haghuma n’endeko. Omo Beteli, ngatsema ngakolesya emibughe y’eKijapani n’eKishinwa ngawatikya abakasyalenderera eBeteli. Ngalindirira n’omuhwa munene erilubuka elyo Yehova alagha, ninasi ndeke-ndeke ngoko syendisibirirwa Harvey, oyo wigha eritendighana erikola ekyo Yehova akamusaba.​—Yoa. 5:28, 29.