Kanganaya emyatsi eyirimo

Kanganaya emyatsi eyirimo

Ebinywa ebihandikirwe oko ribwe: “Hagaf, mughala wa Hagav, atakirawe na Yahweh Sabaot”

Unalwe wasi?

Unalwe wasi?

Ebihandiko bilere bya kera bikimira biti eBiblia?

ERIBWE erihandikirweko ebihandiko, ebyo bakalengekanaya ambu byahandikawa omo miaka 700-600 M.M.W., ni ry’omo Musée des pays bibliques eye Yerusalema. Eribwe eryo ryalusibawa omo byumba ebiri emwisi w’ekitaka ebyabya bikakolesibwa mo isinda, hakuhi ne Hebroni, e Israeli. Ebihandiko ebyo bikabugha biti: “Hagaf, mughala wa Hagav, atakirawe na Yahweh Sabaot.” Ebihandiko ebyo bikimira biti eBiblia? Bikakanganaya ngoko, erina ly’oMungu, erikahandikawa mo YHWH omo syonzakano sye Kiebrania kya kera, ryabya rikakolesibwa omo ngebe y’obuli kiro omo mughulu w’eBiblia. Omo byumba ebiri emwisi sy’ekitaka ebyo mune awandi mabwe aw’ahandikawako n’abandu ababya bakahindanamo kutse erisaghiramo. Ibakahandika oko syombimbo erina ly’oMungu haghuma n’awandi mena w’abandu awalimo omuhanda w’erina ly’oMungu.

Akakania oko bihandiko ebyo, omukangirirya Rachel Nabulsi ow’oko Université y’eGeorgia mwabugha ati: “Erina YHWH eribanika kangyi-kangyi omo bihandiko ebyo, ni ky’omughaso. . . . Ebinywa n’ebihandiko ebyo bikakanganaya ngoko YHWH abya w’omughaso omo Israeli n’omo Yuda.” Ekyo kikimira eBiblia, eyihandikirwemo erina ly’oMungu YHWH omo syonzakano sy’eKiebrania ngendo nyingyi kutsibu. Kangyi-kangyi amena w’embaghane inyakahiramo erina ly’oMungu.

Ebinywa “Yahweh Sabaot,” ebyahandikawa oko ribwe, bikamaanisaya “Yehova W’emilondo.” Kwa muhwa ekyo kikakanganaya kiti erina ly’oMungu, kutya n’ebinywa “Yehova W’emilondo” byabya ibikakolesibawa kutsibu omo mughulu w’eBiblia. Kandi ekyo kikimira erikolesya ly’eBiblia ly’ebinywa “Yehova W’emilondo,” ebikabanika ngendo 283 omo Masako w’eKiebrania, kutsibu-tsibu omo kitabu kya Isaya, Yeremia, na Zekaria.