1-2. Abami babiri babya isibasosene okuki, kandi tukendisubirya oko mabulyo wahi?

TUKENDIKANIA oko bami babiri ababyaho kera. Omughuma wa kubo mwatabala oko bihanda ikumi eby’obwami bwe Israeli; n’oghundi mwatabala oko bihanda bibiri eby’obwami bwe Yuda. Nomo mubatatabala oko mughulu mughumerera, mubakola emyatsi mingyi eyisosene. Abami babiri bosi mubayisamambula oko Yehova n’erikuna abandu biwe erikola amalolo. Abosi mubaramya emiungu y’amabehi kandi ini biti. Aliwe, abalume babiri abo isibasosene oko myatsi milebe. Omughuma wa kubo mwalola embere erikola ebibi erihika oko luholo lwiwe, oghundi iye mwayisubako neryo amaghanyirwa oko malolo awakalire awakola. Abami abo ni bahi?

² Amena wabo abya Ahabu, omwami we Israeli, na Manase, omwami w’eYuda. Eritendisosana eliri omo kati-kati k’abalume babiri abo likenditukangirirya bingyi oko mwatsi w’omughaso munene, ni bughambu eribindula omutima. (Emib. 17:30; Rom. 3:23) Eribindula omutima ni bughambuki kandi omundu akakanganaya ati kw’amabibindula omutima? Twanzire eriminya emyatsi eyo kundi twanzire Yehova inyabya akatughanyira omughulu twamakola erilolo. Eribana ebisubiryo oko mabulyo ayo, tukenditsopolya esyongebe sy’abami babiri abo n’erilangira ebyo twang’igha oko by’erileberyako byabo. Kandi tukendilangira ekyo Yesu akangiriraya oko mwatsi w’eribindula omutima.

3. Ahabu abya mwami wa muhanda wahi?

³ Ahabu abya mwami we 7 oko bami 10 ab’obwami bwe Israeli. Ahabu mwahikya Yezebeli, omwali w’omwami w’abanya Sidoni,  ekihanda ekirimo obuteke bunene ekyabya oko luhande lw’endata. Ahabu eritahya Yezebeli mukyaleka ekihanda kye Israeli ikyabana ehyanya hingyi ehy’eribaniramo obuteke. Aliwe busana n’endwa eyo, ekihanda kye Israeli mukyakanyirirya amalolo. Yezebeli inyakaramaya Baali, neryo mwakuna Ahabu erikola eriramya elikit’isoni elyabya lihiriremo erikola obumalaya oko hekalu n’eriherera abana. Omughulu Yezebeli abya mughole esyongebe sy’abaminyereri bosi ba Yehova sy’abya omo bwiko. Mw’ita abangyi ba kubo. (1 Abam. 18:13) Ahabu iyuwene-wene “mwakola ekyabya kibi omo meso wa Yehova kwilaba bosi ababya embere siwe.” (1 Abam. 16:30) Yehova abya inyanasi ebyo Ahabu na Yezebeli babya bakakola. Abya akalangira emyatsi yosi eyo babya bakakola. Omo bughanyiri bwiwe, Yehova mwatuma abaminyereri ng’omuminyereri Eliya eriyabwira abandu biwe bati bayisubeko akatambi ikakineho. Aliwe Ahabu bana Yezebeli mubaghana ery’owa.

4. Yehova mwabugha ati akendisuyira Ahabu y’ati, na Ahabu mwakolaki?

⁴ Aliwe, erilindirira lya Yehova mulyahika oko nduli. Yehova mwatuma omuminyereri Eliya eriyabwira Ahabu na Yezebeli ngoko akendisuyirabo. Ekihanda kyabo kyosi ky’enditibwa. Ebinywa bya Eliya mubyaleka Ahabu inyayowa muhanda kutsibu! Eky’eriswekera, omulume w’emiyiheko oyo “mwayikehya.”​—1 Abam. 21:19-29.

5-6. Tukaminya tuti ngoko Ahabu mwatabindula omutima omo nzira y’ekwenene?

⁵ Nomo Ahabu mwayikehya oko katambi ako, ebyatasyakola enyuma mubyakangania ngoko mwatabindula omutima kwenene-kwenene. Mwatayikasa erilusya eriramya lya Baali omo bwami bwiwe. Kandi mwatawatikya abandi eritasyaramya Yehova. N’eyindi myatsi eyo Ahabu akola muyakangania ndeke-ndeke ngoko mwatitabindula omutima.

⁶ Enyuma syaho Ahabu mwasaba Yehosafati omwami w’eYuda erimuwatikya eriyalwa n’Abaasuria. Yehosafati abya mwami oyuwene oyukayiketera Yehova. Mwabwira Ahabu ati batsuke babulya omunyereri wa Yehova ekyo bangakola embere sy’eriyalwa. Oko nzuko, Ahabu mwaghana, mwabugha ati: “Hakine mundu muguma wangatubulirya Yehova, ye Mikaya mugala wa Imula; nikwa nyimuponire; kusangwa sialiminyerera ebibuya busana nage, bye nʼebibi.” Nomo byanabya bitya, mubayasunga omunyireri Mikaya. Ngoko Ahabu abugha, omuminyireri w’oMungu mwabugha emyatsi eyituwene eyikendimuhikira! Omwami mubi yo Ahabu, mwatayisubako n’erisaba Yehova y’obughanyiri. Omo mwanya w’erikola ekyo mwaghusa omuminyereri w’oMungu omo muliki. (1 Abam. 22:7-9, 23, 27) Nomo Ahabu anaghusa omuminyereri Mikaya y’omo muliki, syangatokire erikakirya eribererera ly’obuminyereri obo. Omo malwa awakwama, Ahabu mw’itibwa.​—1 Abam. 22:34-38.

7. Ahabu abere abihola, Yehova mwamubughakoki?

⁷ Ahabu abere abihola, Yehova mwakangania amalengekania wiwe oko mulume oyo. Yehosafati abere abisuba ewiwe yo mbolere, Yehova mwamutumako omuminyereri Yehu eriyamubwira ngoko mwatitakola ndeke akayawatikya Ahabu. Omuminyereri wa Yehova oyo, mwabugha ati: “Linakutolere eriwatikya ababi, nʼerianza abakakwa Yehova yʼobusu kwehi?” (2 Emy. 19:1, 2) Terilengekania oko kino: Ahabu kw’ayisubako kwenene-kwenene, omunyereri wa Yehova syendimwahulamo mundu mubi oyukakwa Yehova y’obusu. Kilangirikire ndeke ngoko, nomo Ahabu mwakangania ngoko amayikubya b’omo hake, mwatabindula omutima wiwe kwenene-kwenene.

8. Ekyahikira Ahabu kyamatw’ighisyaki okw’ibindula omutima ly’ekwenene?

⁸ Eky’erileberyako kya Ahabu kyamatw’ighisyaki? Omughulu Eliya abwira Ahabu ngoko ekihanda kiwe kikendiswiyirwa, oko nzuko Ahabu mwayikehya. Kyabya kyuwene erikola atya. Aliwe, emyatsi eyakola enyuma syaho, muyakangania ngoko mwatabindula omutima kwenene-kwenene. Busana n’ekyo, eribindula omutima litolere itwakola bingyi kulenga eribugha lisa  tuti twamasaba obughanyiri okw’ebyo tulyakola. Neryo tukanaye okw’ekyo twang’igha oko ky’erileberyako kya Manase ekilebirye eribindula omutima ly’ekwenene.

9. Manase abya mwami wa muhanda wahi?

⁹ Emyaka nga 200 enyuma syaho, Manase mwabya mwami w’eYuda. Alinga mwakola amalolo mangyi kulenga n’awa Ahabu! EBiblia ikabugha yiti: “Mwakola ebibi bingyi omo meso wa Yehova, erimuhitania.” (2 Emy. 33:1-9) Manase mwakokotya ebiherero busana n’emiungu y’amabehi, kandi nibya, mwahira n’esanamu eyibatsire ya Asera omo hekalu ya Yehova. Alinga esanamu ya Asera iyikasosekanaya eriramya omungu w’olubuto! Mwakola obulaghuli, mwaya oko eby’esyombinga n’eriya oko bakumu. Kandi ‘muta omusasi mungyi awate ko musango.’ Mwita abandu bangyi, nibya “mwalabya abana biwe omo muliro,” akahererabo oko miungu y’amabehi.​—2 Abam. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehova mwasuyira ati oMwami Manase, naye mwayiwata ati abikungwa?

¹⁰ Nga Ahabu, Manase mwaghana amahano w’abaminyereri ba Yehova. Busana n’ekyo, “Yehova mwaleta kubo [obwami bw’eYuda] abakulu bʼemilondo yʼOmwami we Asuria, mobahamba Manase omo mbaniko omo nindo, nʼerimuboha omo misege yʼemiringa, mobamutwala eBabeli.” Inyane omo ngomo mw’eBabeli eyo, alinga Manase mwaghanirya kutsibu oko myatsi ey’akola. “Mwayikehya kutsibu embere sy’oMungu wʼabotata buwe.” Mwakola n’ebingyi kw’aho, “mwalakira Yehova Mungu wuwe.” Omulume mubi oyo, mwatsuka eribinduka, mwatsuka erilangira Yehova mo “Mungu wiwe” n’erimusaba kangyi-kangyi.​—2 Emy. 33:10-13.

11. Ngoko kisakire omo 2 Emyatsi y’Emigulu 33:15, 16, Manase mwakangania ati ngoko mwabindula omutima kwenene-kwenene?

¹¹ Yehova, mwasubirya oko misabe ya Manase. Yehova mwalangira ngoko Manase abiribinduka kwenene-kwenene erilabira emyatsi eyabya akabugha omo misabe yiwe. Yehova mw’owa emisabe ya Manase ey’erisaba obughanyiri, neryo mwamulighira eritaswabya mwami. Manase mwakola ngoko angatoka erikangania ngoko abiribindula omutima kwenene-kwenene. Manase mwakola ekyo Ahabu atakola n’ahake. Mwasuba oko mibere yiwe. Mwaghania eriramya ry’amabehi n’erihira omo bandu mo muhwa w’eriramya Yehova. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 33:15, 16.) Erikola atya kyabya kisabire obutubaha n’obwikirirya kundi embere sy’eribindula omutima Manase abya ky’erileberyako ekituwene oko kihanda kiwe, oko bakulu b’omo butabali bwiwe n’oko bandi bandu biwe omo myaka mingyi. Omo busyakulu buwe, Manase mwayikasa erikokotya emyatsi milebe eyituwene eyakola. Alinga mwabya ky’erileberyako ekyuwene oko mwitsikulu wiwe, ye Yosiya, kundi enyuma, Yosiya mwabya mwami oyuwene kutsibu.​—2 Abam. 22:1, 2.

12. Omwatsi wa Manase amatw’ighisyaki okw’ibindula omutima?

¹² Twang’ighaki oko ky’erileberyako kya Manase?  Mwayikehya kandi mwakola n’ebingyi kw’aho. Omo misabe mwahatikana Yehova ati amughanyire. Kandi mwabindula n’emibere yiwe. Mwayikasa kutsibu erikokotya emyatsi milebe mibi eyakola kandi mwakola ngoko angatoka eriramya Yehova n’eriwatikya abandi erikola batya. Eky’erileberyako kya Manase kikawatikaya ababirikola amalolo awakalire. Ebyahikira Manase bikakanganaya ngoko Yehova ni Mungu “mubuya, kandi akabuyira.” (Esy. 86:5) Yehova akaghanyira abakabindula emitima yabo kwenene-kwenene.

13. Teka eky’erileberyako ekikatw’ighisaya esomo y’omughaso okw’ibindula omutima ely’ekwenene.

¹³ Manase mwatayikubya b’omo lisa busana n’amalolo wiwe, aliwe mwakola bingyi kw’aho. Ekyo kikatw’ighisaya esomo y’omughaso okw’ibindula omutima kwenene-kwenene. Ng’eky’erileberyako: Tubughe tuti ukasonda eriyaghula e gato eyo bakaghulirayasyo. Aliwe omo mwanya w’erikuha egato, oyukaghulaya inyakuha eriyaya. Ighunemwenditsema? Iyehe! Nomo oyukaghulaya anganakubwira ati esyogato sikakokotibawa omo maya, ekyo kyanganaleka iwabindula amalengekania? Iyehe! Na Yehova naye akasaba abakoli b’amalolo eribindula emitima kwenene-kwenene. Oyulyakola erilolo amabiyikubya b’omo busana n’erilolo liwe, ekyo kyowene. Eriyikubya b’omo ni kika ky’omughaso munene ekyanganahikya omundu okw’iyibindula omutima, aliwe siritosire. Ni kindi kyahi ekyo oyulyakola erilolo atolere inyakola? Tukend’igha bingyi omo musyo mughuma owakatula oko mutima owo Yesu ateka.

14. Omo musyo owo Yesu ateka, omwana oyo watala mwakangania ati ekiminyikalo ky’erimbere kw’abiribindula omutima wiwe?

¹⁴ Yesu mwateka omusyo mughuma owakatula oko mutima ow’omwana mubi owakabanika omo Luka 15:11-32. Omulwana mughuma mwayisamambula oko tata wiwe, amatswa eka wabo, n’eriya “omo kihugo mo hali.” Neryo eyo, mwayapanza-panza ebyosi ebyabya awiteko omo mighendere mitya-mitya. Amaisa abere abimukalako, amatsuka erilengekania oko bibi eby’abirikola. Mwibuka ngoko amaisa wiwe aby’uwene inyakine omo nyumba ya baba wiwe. Yesu mwabugha ati, omulwana oyo “abere ibuka” mwayisogha erisuba ewabo n’erisaba tata wiwe y’obughanyiri. Omulwana oyo eriminya ngoko abiriyikoberya omo bibi kyabya ikyuwene, aliwe isikitosire. Abya atolere eribindula emibere.

15. Omwana oyo watala mwakangania ati ngoko abiribindula omutima kwenene-kwenene?

¹⁵ Omwana oyo watala mwakangania kw’abiribindula omutima kwenene-kwenene busana n’emyatsi ey’akola. Mwaghenda olughendo luli erisuba eka wabo. Abere abihika embere sya tata wiwe, mwamubwira ati: “Tata, nabirihalya embere sy’oMungu nʼembere syawe; sinyikitolere eriahulwa mo mwana wawe.” (Luka 15:21) Eribindula omutima ly’ekwenene ely’omulwana oyo, mulyakangania ndeke-ndeke ngoko anzire eritaswakokotya obwira bwiwe haghuma na Yehova. Kandi mwaligha ngoko eby’alyakola mubititatsemesya tata wiwe. Kandi mwakola  kutsibu atoke erisubya obwira na tata wiwe, nibya, abya inyanayiteghekire erikolerwa nga mughuma w’oko baghombe ba tata wiwe! (Luka 15:19) Omusyo oyu si mwatsi owakatula oko mutima lisa. Anganawatikya n’abasyakulu b’endeko omughulu bakayiteghereraya omundu mulebe oyulyakola erilolo erikalire ng’anamabindula omutima kwenene-kwenene.

16. Busanaki kyanganakala oko basyakulu b’endeko eriminya omundu mulebe ng’anabiribingula omutima kwenene-kwenene?

¹⁶ Si kyolobire oko basyakulu b’endeko eriminya omundu mulebe oyulyakola erilolo erikalire ng’anamabindula omutima kwenene-kwenene. Busanaki? Abasyakulu b’endeko sibangatoka erisoma ebiri omo mutima w’omundu, bakayikasa erilangira nga hane ebikakanganaya ngoko mughala wabo oyo abir’igha eripona ebibi eby’abya akakola. Omundu mulebe anganabya imwakakosa kutsibu neryo ikyakala oko basyakulu abakakanaya naye eriminya ng’anamabindula omutima kwenene-kwenene.

17. (a) Teka eky’erileberyako ekikakanganaya ngoko omundu mulebe anganayibandya b’omo aliwe isyalinyabindula omutima kwenene-kwenene? (b) Ngoko kisakire omo 2 Abanya Korinto 7:11, eribindula omutima ly’ekwenene likasabaki?

¹⁷ Tulebaye eky’erileberyako. Mughala wetu mughuma inyakola obusingiri ngendo nyingyi kandi omo myaka mingyi. Omo mwanya w’erisaba obuwatikya, inyabisa omukali wiwe, abira biwe, n’abasyakulu b’endeko emyatsi ey’akakola. Oko nduli, emyatsi ey’akakola iyaminyikala. Abasyakulu babimukangania emyatsi eyikakanganaya ngoko kwenene-kwenene abirikola obusingiri, inyaligha ebyosi eby’abirikola kandi nibya inyabya ng’amayibandya b’omo. Ekyo kinakanganirye ngoko amabibindula omutima kwenene-kwenene? Iyehe. Abasyakulu abo batolere ibayiteghererya bingyi kulenga eriyikubya b’omo lisa. Omulume oyo mwatitasingira kaghuma kasa busana n’eriyisogha muhanda, aliwe ni mundu oyubeghere erisingira. Kandi mwatasyayitsongera iyuwene-wene, atsongerawa n’oghundi mundu. Litolere abasyakulu ibalangira emyatsi eyikakanganaya kwenene-kwenene ngoko omundu oyo abiriyisubako omo malengekania wiwe, omw’iyowa liwe n’omo mighendere yiwe. (Soma 2 Abanya Korinto 7:11.) Kyanganasaba mughulu muli, omulume oyo atoke erikangania ndeke-ndeke kw’abiribindula omutima kwenene-kwenene. Alinga ikikenditolera kutsibu omundu oyo inyahiwa omo ndeko oko mughulu mulebe.​—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Oyulyahighawa omo ndeko angakangania ati ngoko abiribindula omutima kwenene-kwenene, kandi amakola atya ihakendibyaki?

¹⁸ Omundu oyulyahighawa omo ndeko erikangania ndeke-ndeke ngoko abiriyisubako, atolere inyabeghera eribya akasa oko mihindano y’endeko n’erikolesya omahano awo abasyakulu bamuha aw’eribya akasaba n’eriyighisya. Kandi litolere inyayihighula oko myatsi eyamukolaya okw’ikola erilolo. Amabikola kutsibu atoke erisubya obwira bwiwe haghuma na Yehova, Yehova inyakendimughanyira kwenene-kwenene,  n’abasyakulu ibakenditasyamusubya omo ndeko. Omughulu abasyakulu bakakanaya n’omukola nabi mulebe bakasonda eriminya ng’anabiribindula omutima kwenene-kwenene, litolere ibaminya ngoko emyatsi yosi siyirisosana. Neryo bakayiteghereraya obuli mwatsi wo ndeke-ndeke, kandi sibalisoha emyatsi omo butsibu.

19. Eribindula omutima ly’ekwenene likasabaki? (Ezekieli 33:14-16)

¹⁹ Twamabigha ngoko oyulyakola erilolo eribugha ati amayikubya b’omo lisa, sikitosire erikangania ngoko amabiyisubako kwenene-kwenene. Erikangania ngoko amabiyisubako kwenene-kwenene, litolere inyabindula amalengekania wiwe, eriyowa liwe, n’emikolere yiwe. Litolere inyaleka emighendere yiwe mibi n’eritsuka eritaswasikya esyokanuni sya Yehova. (Soma Ezekieli 33:14-16.) Eky’omughaso munene oko oyulyakola erilolo, ly’eritaswasubira obwira bwiwe haghuma na Yehova.

20-21. Twangawatikya tuti omundu oyulyakola erilolo erikalire?

²⁰ Yesu mwakangania oghundi mubírí wiwe w’omughaso omughulu abugha ati: “Mondasa eribirikira abandu batunganene, nĩkwa eribirikira abakola-nabi, babindule emitima yabo erileka ebibi.” (Luka 5:32) Netu litolere itwabya n’amalengekania awali ng’ayo. Twamaby’owa ngoko omwira wetu mulebe abirikola erilolo erikalire, litolere itwakolaki?

²¹ Eribisa erilolo ly’omwira wetu oyo, simuwatikya. Sitwangatoka eribisalyo nibya, kundi Yehova anemulangira. (Emi. 5:21, 22; 28:13) Wanganawatikya mwira waghu omw’imubwira uti abasyakulu baliho busana n’erimuwatikya. Omwira waghu oyo amabighana eriyabwira abasyakulu b’erilolo liwe, litolere iwe iwayabwirabo. Ekyo ikikendikangania ngoko wanzire erimuwatikya. Ekyo ni ky’omughaso munene kundi amatendibana obuwatikya bw’abasyakulu, obwira bwiwe haghuma na Yehova ibwanganatsanda!

22. Omo mwatsi owakwamire tukendisyakania okuki?

²² Byangabya biti omundu mulebe amabya inyabiriyikoberya omo malolo, neryo abasyakulu ibayisogha erimuhigha omo ndeko? Ekyo kinasondire eribugha kiti abasyakulu mubatitamukangania obughanyiri? Omo mwatsi owakwamire tukendisyalangira ngoko Yehova akakanganaya obughanyiri omughulu akakunga abalyakola amalolo, netu nga twangamw’igha tuti.