1-2. Ni myatsi isabu yahi eyikaleka itwakangania olwanzo oluteleghula oko balikyetu?

HANE emyatsi eyuwene eyikaleka itwakanganania olwanzo oluteleghula. Emighuma y’oko myatsi eyo ni yahi? Lebaya ngoko Emisyo eyikwamire eyasondolawa n’ekirimu kibuyirire ikasubiraya oko ribulyo eryo: “Obubuya n’ekwenene suleke bikakusigania. . . . Litya wasyabana erisimwa n’eriminya ndeke embere sy’ameso w’oMungu n’aw’abandu.” “Omundu w’erighanyira akakolera ekirimu kiwe kyo bibuya.” “Oyukakwamirira eritunganene n’erighanyira akabana engebe.”​—Emi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Emisyo eyo yikakanganaya emyatsi isatu eyangaleka itwakangia olwanzo oluteleghula. Ow’erimbere, erikangania olwanzo oluteleghula kikaleka itwabana erisimwa embere sy’ameso w’oMungu. Ow’akabiri, tukakolera omutima wetu w’ebibuya kutse tukayiletera endundi. Eky’erileberyako, tukabya n’obwira obukakota haghuma n’abandi. Ow’akasatu, twamabikangania olwanzo oluteleghula itukasyabana emiyisa omo biro ebikasa. Kwenene, litolere erikwama erihano rya Yehova lino: “Mukangaye obubuya n’erighanyira obuli mundu oko mulikyabo.”​—Zek. 7:9.

3. Omo mwatsi ono tukandisubirya oko mabulyo wahi?

³ Omo mwatsi ono, tukandisubirya oko mabulyo ani. Ni bahi bo tutolere erikangania olwanzo oluteleghula? Ni myatsi yahi yo twang’igha omo kitabu kya Ruta eyilebirye erikangania olwanzo oluteleghula? Twangakangia tuti olwanzo oluteleghula munabwire? Ni ndundi yahi yo twangabana omughulu tukakanganaya olwanzo oluteleghula?

4. Twang’igha Yehova yo tuti omwikangania olwanzo oluteleghula? (Mariko 10:29, 30)

⁴ Omwatsi owalaba mwatuwatikirye eriminya ngoko Yehova akakanganaya olwanzo oluteleghula oko bandu abamwanzire n’abakamukolera basa. (Dan. 9:4) ‘Kusangwa tuli bana banze b’oMungu, tumugherereraye.’ (Efe. 5:1) Neryo, twanzire eribya n’olwanzo oluteleghula oko baghala n’abali betu.​—Soma Mariko 10:29, 30.

5-6. Twangabugha tuti ekinywa “obutaleghula” oko kwenene kikasondibugha kitiki?

⁵ Oko kwenene, twamaminya ndeke erikangania olwanzo oluteleghula nga ni bughambuki itukenditoka erikanganialo ndeke oko baghala n’abali betu. Eriminya ndeke ekinywa olwanzo oluteleghula nga niki, tulebaye nga lusighene luti n’ekinywa obutaleghula, ngoko abandu bakowakyo.

 ⁶ Munabwire twanganabugha tuti omundu oyo wabirikolera omo kambuni kaghumerera oko myaka mingyi ni mukoli mutaleghula. Nikwa, omo myaka yiwe yosi eyo amabibugha omo kambuni ako, anganabya isyali atasungana n’omundu n’omughuma w’oko bakulu b’akambuni ako. Kwa muhwa nibya syalitsemera mughulu wosi ebyalayiro ebyo abakulu b’akambuni ako bakahiraho. Syanzire akambuni ako, aliwe akakolera muko kundi alaghire oko mubírí atoke eribana esyofranga. Akendilola embere erikolera omo kambuni ako erihika omughulu akasyayira emyaka y’erilekera k’omubírí kutse omughulu akasyabana oghundi mubírí owuwene ehandi.

7-8. (a) Ekikakuna omundu erikangania olwanzo olutereghula niki? (b) Busanaki tukendikania oko masako malebe awakabanika omo kitabu kya Ruta?

⁷ Ngoko tulyalangira omo  nungu ye 6, obutaleghula n’olwanzo oluteleghula bisighene busana n’ekikakuna omundu erikanganiabyo. Niki kyo kyakuna abaghombe b’oMungu ba kera erikangania olwanzo oluteleghula? Abakanganaya olwanzo oluteleghula, mubatakola batya busana n’erikunwa, aliwe omwanza lyabo. Tulebaye eky’erileberyako kya Dawidi. Omwanza liwe, Dawidi mwakangania olwanzo oluteleghula oko mwira wiwe mwanzwa Yonatana nibya n’omo baba wa Yonatana anabya akasonda erita Dawidi. Nibya n’enyuma sy’oluholo lwa Yonatana, Dawidi mwalola embere erikangania Mefiboseti mughala wa Yonatana y’olwanzo oluteleghula.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Twanganatasy’igha bingyi oko lwanzo oluteleghula omwitsopolya amasako malebe awakabanika omo kitabu kya Ruta. Ni myatsi yahi eyilebirye olwanzo oluteleghula eyo twang’igha oko bandu abakanibweko omo kitabu ekyo? Twangakolesya emyatsi eyi yo tuti omo ndeko yetu? *

9. Niki kyo kyaleka Naomi inyalengekania ati Yehova yukamwaghalaya?

⁹ Ekitabu kya Ruta, kikakanaya oko Naomi, omwaliana wa Ruta, n’oko mulume mughuma oyo wabya anzire oMungu oyukahulawamo Boazi, oyo wabya mutunga w’iba wa Naomi. Busana n’enzala eyabya omo kihugho kye Israeli, Naomi, iba wiwe, n’abaghala biwe babiri mubahumira omo kihugho kye Moabu. Ibane eMoabu, iba wa Naomi mwahola. Abaghala biwe babiri mubatahya, aliwe eky’obulighe, nabo mubahola. (Ruta 1:3-5; 2:1) Ebitsibu ebyo mubyaleka Naomi inyabunika mutima kutsibu. Mwabunika mutima kutsibu erihika oko kika ky’erilengekania ati Yehova  yukamwaghalaya. Langira amalengekania awo abya nagho oko Mungu, mwabugha ati: “Ebyala bya Yehova byabirinyagalya.” “OMutoki w’ebyosi abiringolera ebikalihire kutsibu.” Kandi mwabugha ati: “Yehova abirinyibandira oko lirwi n’oMutoki anirinyagalya.”​—Ruta 1:13, 20, 21.

10. Yehova mwayowa ati busana n’ebinywa ebikalire bya Naomi?

¹⁰ Yehova mwayowa ati busana n’ebinywa ebikalire bya Naomi? Mwataleka eriwatikya Naomi. Aliwe, mwamukwira obulighe. Yehova mwaminya ngoko ‘erinuba likayira omundu w’amenge mo mukiru.’ (Omug. 7:7) N’omo bine bitya, Naomi abya inyalaghire oko buwatikya atoke eriminya ngoko Yehova syalyamulekerania. OMungu mwamuwatikya ati? (1 Sam. 2:8) Mwahira omo Ruta m’omuhwa w’erikangania Naomi y’olwanzo oluteleghula. Omwanza liwe, Ruta mwakangania Naomi y’olwanzo, n’erimuwatikya eritendibunika mutima n’eriminya ngoko Yehova akinamwanzire. Twamighaki oko ky’erileberyako kya Ruta?

11. Busanaki abaghala n’abali betu abawite olukogho bakayikasa eriwatikya abaghala betu abali omo maligho?

¹¹ Olwanzo oluteleghula lukatukuna eriwatikya abali omo maligho. Ngoko Ruta mwatasighania Naomi, munabwire abaghala n’abali betu bangyi abawite olukogho banemuwatikya omwanza lyabo abaghala n’abali betu b’omo ndeko abali omo maligho. Banzire abaghala n’abali babo, kandi bakanza erikola ngoko bangatoka eribawatikya. (Emi. 12:25; 24:10) Omukwenda Paulo mwatuhana erikola ekyo omughulu abugha ati: “Muhamiraye ab’omutima owasikerere, muwatikaye abandu bosi, mubye n’omutima w’eriyibombeka busana n’abandu bosi.”​—1 Tes. 5:14.

12. Kangyi-kangyi enzira eyuwene ey’eriwatikyamo mughala kutse mwali wetu oyuli omo maligho ni yahi?

¹² Kangyi-kangyi enzira eyuwene ey’eriwatikyamo abaghala n’abali betu ry’eribahulikirira ndeke n’eribakangania ko tubanzire. Yehova akatsemera ekyosi ekyo ukayikasa erikola busana n’eriwatikya abaghombe biwe ab’obughuli bunene omo meso wiwe. (Esy. 41:1) Emisyo 19:17 yikabugha yiti: “Oyukaganyira abera akabweka Yehova; akandisyamutuha omubírí wuwe owuwene.”

13. Eriyisogha rya Ruta ryabya risighene riti n’erya Orupa, kandi Ruta mwakangania ati olwanzo oluteleghula? (Lebaya epitsa eyiri oko kijalada.)

¹³ Tukaminya ndeke olwanzo oluteleghula nga nibughambuki omughulu tukayiteghereraya ebyahikira Naomi enyuma sy’oluholo lw’iba wiwe n’abaghala biwe babiri. Omughulu Naomi owa ngoko “Yehova abirilungulira abandu buwe n’erihabo akalyo,” mwayisogha erisubula omo kihugho kyabo. (Ruta 1:6) Abaliana biwe babiri bosi mubatsuka olughendo haghuma naye. Ibane omo nzira, Naomi mwasaba abakali abo ngendo isatu ati basube eMoabu. Mubyabya biti? Tukasoma tutya: “Neryo Orupa mwalyatsirira nyinyi-byala. Nikwa Ruta mwamumakirira.” (Ruta 1:7-14)  Orupa mwakola ekyo Naomi amusaba erikola, mwasuba eMoabu. Aliwe, Ruta, mwakola bingyi oko ekyo Naomi amusaba erikola. Naye kutya anganasombwere erisuba ewabo, aliwe busana n’olwanzo oluteleghula, mwayisogha erisighala na Naomi. (Ruta 1:16, 17) Ruta mwasombola erisighala na Naomi, si busana n’erikaswa, aliwe omwanza liwe. Omwikola atya, Ruta mwakangania olwanzo oluteleghula. Ekyo Ruta akola kyamatwighisyaki?

14. (a) Munabwire, abaghala n’abali betu bangyi bakigha Ruta yo bati? (b) Ngoko kiri omo Abaebrania 13:16, twangatsemesya oMungu yo tuti?

¹⁴ Olwanzo oluteleghula lukatukuna eriyikasa kutsibu eriwatikya abandi. Nga kera, munabwire abaghala n’abali betu bangyi babiriyisogha erikangania olwanzo oluteleghula oko Bakristo baliyabo nibya n’okw’abo batebatalolako. Eky’erileberyako, omughulu bakowa ambu hamabya ekitsinduli bakanguha erilangira nga bangawatikya aBakristo balikyabo bo bati. Omughulu mulikyetu mulebe w’omo ndeko amahikirwa n’amaligho, bakalubayikasa erilebya ng’angalagha oko myatsi yahi n’erimuwatikya. Nga Bamakedonia b’omo karne k’erimbere, bakayikasa kutsibu eriwatikya. Mubayiherera, nibya “mubahitya ebyosi ko bangatoka na kwilaba aho” mubaherera endambi yabo n’ebindu byabo batoke eriwatikya abaghala babo. (2 Kor. 8:3) Yehova akatsema kutsibu akalangira ngoko bakakanganaya olwanzo oluteleghula ng’olo!​—Soma Abaebrania 13:16.

15-16. Ruta mwakangania ati eritendilwika luba eriwatikya?

¹⁵ Twangan’igha esyomo silebe esyuwene omwitsopolya omwatsi wa Ruta na Naomi owakanibweko omo Biblia. Tukanaye oko syosomo silebe.

¹⁶ Ulole embere eriwatikya abandi. Omughulu Ruta ayisogha erikwama nyinyi-byala wiwe ye Yuda, oko nzuko Naomi mwasonda erimukakirya. Aliwe mwatalwika. Ekyo mukyasiramoki? “N’omughulu alangira kw’amahatikana erighenda naye, Naomi mumbya eribugha naye.”​—Ruta 1:15-18.

17. Ekyangatuwatikya eritendileka eriwatikya luba ni kyahi?

¹⁷ Esomo: Eriwatikya abakalaba omo maligho kikasaba omutima w’erilindirira, aliwe siritolere itwalutumbya eribawatikya. Oko nzuko mwali wetu oyuli omo bwagha anganaghana obuwatikya bwetu. * Nikwa, olwanzo oluteleghula lukatukuna eritendilutwamulekerania. (Gal. 6:2) Tukabya n’amaha ngoko oko nduli akendiligha tumuwatikaye n’erimusubya mutima.

18. Ekyangabya imukyahitania Ruta yo kutsibu ni kyahi?

¹⁸ Isiwahitana. Naomi na Ruta babere bahika e Betelehemu, Naomi mwasungana n’abira biwe ba kera. Mwabwirabo ati: “Munahongoka inyinawite bingyi, nikwa [Yehova] abirinyihulukya kandi busa.” (Ruta 1:21) Terilengekania Ruta nga mwayowa ati akowa ebinywa bya Naomi ebyo! Ruta mwakola ebyosi ebyangatoka busana n’eriwatikya Naomi. Ruta mwalira haghuma na Naomi, mwamukirania n’erighenda haghuma naye omo lughendo luli biro bingyi. N’omo Ruta abya inyabirimukolera ebyosi ebyo, Naomi mwabugha ati: “Yehova abirinyihulukya kandi busa.” Omo binywa ebyo, abya ng’akakanganaya ngoko syalangire obuwatikya bwa Ruta mo b’omughaso, oyo wabya inyane haghuma naye oko ndambi eyo. Alinga ekyo mukyaleka Ruta inyayowa muhanda kutsibu! N’omo byabya bitya, mwasighala na Naomi.

19. Ekyangatuwatikya eritendilutwalekerania omundu mulebe oyukalaba omo maligho ni kyahi?

 ¹⁹ Esomo: Munabwire, mwali wetu oyukalaba omo maligho anganabugha omwatsi mulebe owamatuhitania​—n’omo twangabya itwabiriyikasa kutsibu erimuwatikya. Ekyo kyamabya, tukayikasa eritendihitana. Situlilutwalekerania mwali wetu oyuli omo maligho, kandi tukasaba Yehova atuwatikaye eribana enzira eyo twangamuwatikyamo.​—Emi. 17:17.

20. Niki kyo kyaha Ruta y’akaghala k’eritendyumbya eriwatikya Naomi?

²⁰ Usikaye abandi b’omutima omughulu kyamatolera. Ruta mwakangania Naomi olwanzo oluteleghula, aliwe hano Ruta yo wabya alaghire okw’isikibwa mutima. Na Yehova mwakolesya Boazi erimusikya mutima. Boazi mwabwira Ruta ati: “Yehova akuhembe busana n’omubírí wawe, Yehova Mungu we Israeli akulihe ndeke, iwe wabiribana ah’erisaghira omwisi w’ebipupa biwe.” Ebinywa by’olukogho ebyo mubyasikya Ruta yo mutima kutsibu. Na Ruta mwasubirya Boazi ati: “Wabirinyikirania n’eribugha ebibuya oko mugombe wawe w’obukali.” (Ruta 2:12, 13) Boazi mwasikya Ruta y’omutima oko mughulu owatolere n’ekyo mukyaha Ruta y’akaghala k’eritendyumbya eriwatikya Naomi.

21. Ngoko kisakire omo Isaya 32:1, 2, abasyakulu b’endeko abatsomene esyombuli bakakolaki?

²¹ Esomo: Hakanabya endambi abakakanganaya abandi b’olwanzo oluteleghula nabo ibalagha okw’isikibwa mutima. Boazi mwasima Ruta omughulu alangira ngoko mwakangania Naomi y’olukogho. Na munabwire abasyakulu b’endeko bakasima abaghala n’abali betu omo ndeko omughulu bakalangira ngoko banemuyikasa eriwatikya abandi omo lukogho. Ebinywa by’erisima ng’ebyo ebikabughawa oko ndambi eyitolere bikaha abaghala n’abali betu akaghala k’eritendyumbya eriwatikya abandi.​—Soma Isaya 32:1, 2.

22-23. Naomi mwabindula ati amalengekania wiwe, kandi busanaki? (Esyonyimbo 136:23, 26)

²² Habere habilaba biro bilebe, Boazi mwaha Ruta na Naomi b’akalyo. (Ruta 2:14-18) Boazi abere abihabo ekihembo ekyo, Naomi mwakolaki? Mwabugha ati: “Yehova atsumulawe, oyutereka erikangya obubuya buwe oko baliho n’oko baholi.” (Ruta 2:20a) Naomi mwabindula amalengekania wiwe wo kutsibu! Embere, mwabugha omo bulighe ati: “Yehova . . . abirinyibandira oko rirwi,” aliwe akabugha omo butseme ati: “Yehova . . . syalireka erikangya obubuya buwe [olwanzo luwe oluteleghula.]” Niki kyo kyawatikaya Naomi eribindula amalengekania wiwe?

²³ Naomi mwatsuka erilangira ngoko Yehova syalinyatamulekerania n’ahake. Yehova mwakolesya Ruta eriha Naomi ebyo abya alaghireko ibane omo lughendo bakasuba eYuda. (Ruta 1:16) Kandi Naomi mwahikira eriminya ngoko Yehova mwakolesya Boazi eribawatikya iye na Ruta. * (Ruta 2:19, 20b) ‘Alinga mwayibwira omo malengekania ati, ‘ikwa namabilangira ngoko Yehova syalinyatanilekerania n’ahake. Ali haghuma naghe mughulu wosi!’ (Soma Esyonyimbo 136:23, 26.) Alinga Naomi mwasima kutsibu kundi Ruta na Boazi mubataleka erimuwatikya! Abosi mubatsema erilangira Naomi akatasyabya n’obutseme n’akaghala k’erikolera Yehova.

24. Busanaki twanzire erilola embere erikangania olwanzo oluteleghula oko baghala n’abali betu?

²⁴ Ekitabu kya Ruta kyamatwighisyaki oko lwanzo oluteleghula? Olwanzo oluteleghula lukatukuna eritendilutumbya eriwatikya abaghala n’abali betu abakalaba omo maligho. Kandi lukatukuna eriyikasa kutsibu tutoke eribawatikya. Litolere abasyakulu ibabya bakasima abaghala n’abali betu abakakanganaya abandi olwanzo oluteleghula. Tukatsema kutsibu omughulu tukalangira abali omo maligho bakatasyabya n’obutseme n’akaghala k’erikolera Yehova. (Emib. 20:35) Aliwe, ni mwatsi mukulu wahi wakatukuna erilola embere erikangania olwanzo oluteleghula? Busana twanzire erigha n’eritsemesya Yehova, oyo “woswire n’obubuya b’olwanzo [olwanzo oluteleghula].”​—Eri. 34:6; Esy. 33:22.