1-2. Abakaramaya Yehova bali n’eriyiketera ryahi?

ERIBYA n’amaha ni mwatsi w’omughaso. Abandu bangyi bali n’eriyiketera bati bakasyabya n’obunyumba obulimo obuholo, bati bakasyakulya abana abali n’omubiri owakalire, kutse bati obukoni bwabo obukalire bukasyalama. Itwe Bakristo twanganayiketera eribya n’emyatsi eyiri ng’eyo. Aliwe, itwe amaha awo tutsemere kutsibu alengire emyatsi yosi eyo; omwiyiketera lyetu muli eribyaho erite n’enduli omo biro bikasa, n’abanzwa betu ababirihola erisyabyaho kera na kera omo biro bikasa.

² Omukwenda Paulo mwabugha ati: ‘Nyiwite amaha oko Mungu . . . ngoko hasyabya erilubuka ly’abatunganene n’abatatunganene.’ (Emib. 24:15) Paulo syabya mundu w’erimbere erikania okwiyiketera riwe ry’erilubuka. Yobu omughombe wa kera naye mwakania oko maha ayo. Abya n’erikirirya kutsibu ati, oMungu akasyamwibuka n’erimusubya oko ngebe ko buhya-buhya.​—Yobu 14:7-10, 12-15.

3. Busanaki erisoma 1 Abanya Korinto ekihande kye 15 lyanganatuwatikya?

³ “Erilubuka lyʼabaholi” ni kighuma ky’oko makangirirya awakahulawa mo “ekibanza,” kutse “amakangirirya w’eritsuka,” w’amakangirirya wosi w’eKikristo. (Ebr. 6:1, 2) Omukania wa Paulo ow’erilubuka asakire omo 1 Abanya Korinto ekihande kye 15. Ebyahandika sibyangabulire eriwatya erikirirya ry’aBakristo b’erimbere. Kandi ekihande ekyo kyanganawatya erikirirya ryetu n’eriwatwa eriyiketera ryetu n’omo twangabya itwabirikirirya erilubuka erilua kera.

4. Ekyangaleka itwikirirya tuti abanzwa betu ababirihola bakasyalubuka niki?

⁴ Erilubuka lya Yesu Kristo lyo likaleka itwabya n’eriyiketera kwenene ngoko abanzwa betu ababirihola bakasyalubuka. Erilubuka lya Yesu Kristo lyabya kighuma ky’oko “engulu mbuya” eyo Paulo  atulira Abanya Korinto. (1 Kor. 15:1, 2) Kwenene, mwabugha ati, oMukristo amabya isikirirye erilubuka, erikirirya liwe iliri busa. (1 Kor. 15:17) Erikirirya erilubuka lya Yesu lyo rikaleka itwikirirya tuti abandi Bakristo nabo bakasyalubuka.

5-6. Ebinywa ebiri omo 1 Abanya Korinto 15:3, 4 biri na mughaso wahi okw’itwe?

⁵ Omughulu Paulo atsuka erihandika omwatsi w’erilubuka, mwakania oko myatsi isatu. Hali: (1) “Kristo mwahola busana n’ebibi byetu.” (2) “Yesu mwatabwa.” (3) Kandi “mwalubukibwa enyuma w’ebiro bisatu ngoko kyahandikawa omo Masako.”​—Soma 1 Abanya Korinto 15:3, 4.

⁶ Oluholo lwa Yesu, eritabwa liwe, n’erilubuka liwe biri n’omughaso wahi okwitwe? Omuminyereri Isaya mwabugha embere ati, Masiya “akasyagabulawa oko kihugo ky’abaliho” kandi “eyisinda yiwe yahamulawa eribya haguma n’ababi.” N’owundi mwatsi angabere. Isaya mwabugha ati kandi Masiya angahekire “amalolo w’abandu bangyi.” Yesu mwaberererya emyatsi eyo omughulu aherera engebe yiwe mo mbanulo. (Isa. 53:8, 9, 12; Mat. 20:28; Rom. 5:8) Neryo oluholo lwa Yesu, eritabwa liwe, n’erilubuka bikatuha eriyiketera ngoko tukasyalua omo bukobe bw’erilolo n’oluholo kandi twasyasyabya haghuma n’abanzwa betu ababirihola.

7-8. Ni kyahi ekyawatikaya aBakristo erikirirya ngoko Yesu mwalubuka?

⁷ Eriyiketera lyetu ngoko hakasyabya erilubuka liseghemere okwilubuka lya Yesu, busana n’ekyo tutolere itwikirirya ngoko Yesu mwalubuka. Ekyangaleka itwikirirya kwenene ngoko Yehova mwalubukya Yesu niki?

⁸ Habya abo nandweho bangyi abayilangirira kwenene-kwenene ngoko Yesu alubukibawa. (1 Kor. 15:5-7) Omwimiri w’erimbere oyuli oko ababyaho abo Paulo ahula ni mukwenda Petero (Kefa). Ekikumula ky’abigha balebe mubabwira Petero bati, mubakalangira Yesu inyabirilubuka. (Luka 24:33, 34) Kandi, abakwenda “erikumi n’ababiri,” nibwambu abakwenda mubalangira Yesu enyuma sy’erilubuka liwe. Enyuma syaho Kristo “mwahulukira abalikyetu bangyi kwilaba magana atanu oko ndambi nguma,” anganabya iw’omughulu w’omuhindano w’obutseme owakoleka eGalilaya owakanibweko omo Matayo 28:16-20. Kandi Yesu “mwahulukira Yakobo,” anganabya iyo babya babutirwe naye omo nda nguma. Yakobo oyo, oko nzuko mwatikirirya ati Yesu ni Masiya. (Yoa. 7:5) Aliwe abere abilangira ngoko Yesu abirilubuka, mwabya n’erikirirya. Ni ky’omughaso munene eriminya ngoko, oko mwaka 55 M.W. omughulu Paulo ahandika ebaruha yiwe, abandu abayilangirira erilubuka lya Yesu babya ibakineho, neryo ngoko habya oyukatika-tika anganabulirye abayilangirira abo abatabya n’eritika-tika.

9. Erikwamana n’ebyo tukasoma omo Emibírí 9:3-5, Paulo mwatoka ati erileta obundi bwimiri okwilubuka lya Yesu?

⁹ Enyuma syaho, Yesu mwahulukira Paulo iyuwene-wene. (1 Kor. 15:8) Paulo (Saulo) abya oko lughendo akalola eDamasiki neryo mowa omulenge wa Yesu oyo wabya inyabirilubuka kandi mwalola oko nzoli ya Yesu inyane omo lukengerwa lwiwe lw’elubula. (Soma Emibírí 9:3-5.) Ebyo Paulo alolako byabya kindi kiminyikalo ekikakanganaya ngoko kwenene Yesu mwalubuka, si mwatsi w’amabehi.​—Emib. 26:12-15.

10. Erikirirya lya Paulo ngoko Yesu mwalubuka mulyamuwatikya liti?

¹⁰ Obwimiri bwa Paulo bwangabere n’omughaso munene oko bandi bandu kusangwa embere syaho abya akendererya aBakristo. Abere abikirirya kwenene ngoko Yesu abirilubuka, Paulo mwakola omubírí w’eriwatikya abandi erikirirya ekwenene eyo n’omuhwa. Mwayiyinia omwihunzwa, omwihirwa omo muliki, n’erisenda ly’obwato obwalimo inyane omo lughendo lw’eriyatulughania engulu y’ekwenene ati Yesu oyo wahola abirilubuka. (1 Kor. 15:9-11; 2 Kor. 11:23-27) Paulo abya inyikirirye kwenene-kwenene  ngoko Yesu mwalubuka erilua oko baholi; ekyo kyo kyaleka inyaligha erihola busana n’eritulira abandi b’erikirirya liwe. Obwimiri bw’aBakristo b’erimbere ababya basi ndeke-ndeke ngoko Yesu mwalubuka erilua oko baholi, netu bukatuwatikaya erikirirya. Kandi obwimiri obo bukaleka netu itwikirirya kutsibu ngoko erilubuka likasyakoleka omo biro bikasa.

11. Alinga busanaki abandu balebe b’eKorinto babya n’erikirirya ry’amabehi oko mwatsi w’erilubuka?

¹¹ Abandi bandu b’omo muyi w’Abagiriki w’eKorinto babya n’erikirirya ly’amabehi oko mwatsi w’erilubuka, nibya ibakahika n’okwibugha bati, “sihali erilubuka oko baholi.” Busanaki? (1 Kor. 15:12) Abakangirirya b’efilozofiya ab’omo Atene, owundi muyi w’Abagiriki, babya ibakasekerera omwatsi w’erilubuka lya Yesu. Alinga n’abandi bandu b’eKorinto banabya n’amalengekania awali ngayo. (Emib. 17:18, 31, 32) Abandi banganabya ibabya bakalengekania bati, erilubuka ni musyo, owakasonda eribugha ati, abandu babya ‘baholi’ busana babya bakakola amalolo, kandi bati omughulu abandu babinduka n’eribya Bakristo ibanganabugha bati, ‘bamasuba oko ngebe’ busana n’erighanyirwa amalolo wabo. Nomo bangabere n’amalengekania awali ati, erighana erilubuka kikakanganaya ngoko erikirirya lyabo siryabya na mughaso. OMungu amabya imwatalubukya Yesu, inibughambu embanulo imuyitalihwa, kandi n’amalolo wabo isyalyaghanyirwa. Neryo abakaghana erikirirya erilubuka sibawite eriyiketera lyosi-lyosi.​—1 Kor. 15:13-19; Ebr. 9:12, 14.

12. Erikwamana ne 1 Petero 3:18, 22, erilubuka lya Yesu lisighene riti n’ery’abandi abalubuka embere?

¹² Paulo iyuwene-wene abya asi ngoko “Kristo abirilubukibwa oko baholi.” Erilubuka eryo lyabya lilengire erilubuka ly’abosi ababya ibabirilubukibwa embere kusangwa abosi abalubukibawa kandi mobahola. Paulo mwabugha ati Yesu abya “ow’erimbere erilubuka omo kati-kati k’abandu bahola.” Yesu eribya w’erimbere nibughambuki? Mwabya ow’erimbere erilubukibwa erisuba oko ngebe mo mundu w’ekirimu kandi ow’erimbere oko bandu erisambira elubula.​—1 Kor. 15:20; Emib. 26:23; Soma 1 Petero 3:18, 22.

13. Paulo mwakangania ati erisighana eriri omo kati ka Adamu na Yesu?

¹³ Oluholo l’omundu mughuma lwangatoka luti eriletera esyomiliyoni sy’abandu b’engebe? Paulo mwasubirya oko ribulyo eryo ko ndeke-ndeke. Mwakangania ndeke-ndeke ngoko ebyo Adamu akola mubyaleta oluholo, aliwe erilabira eriyiherera lya Kristo tukabana engebe. Oko mwatsi wa Adamu, Paulo mwahandika ati: ‘Oluholo lwahika busana n’omundu muguma.’ Omughulu Adamu akola erilolo, mwayiletera oluholo n’eriletera lw’abana biwe bosi. Na munabwire tukinaghalawa kutsibu kusangwa Adamu mwaghana eryowa oMungu. Aliwe kusangwa oMungu mwalubukya Mughala wiwe, twanganabya n’eriyiketera ery’ebiro bikasa ebyuwene! ‘Erilubuka ry’abaholi naryo ryasyahika busana n’omundu mughuma,’ Yesu. “Ngoko abandu bosi ba Adamu bakahola,” Paulo mwaleta erilengekania erikwamene, “litya abosi ababirimatikana na Kristo basyalubukibwa omo ngebe.”​—1 Kor. 15:21, 22.

14. Adamu anemwendisyalubuka kwehi? Kanaya.

¹⁴ Paulo asondibugha atiki akabugha ati, “abandu bosi ba Adamu bakahola”? Paulo ahula abandu bosi abali oko kihugho, obo Adamu abirisighalirya erilolo n’eritendihika-hikana ekikaleka ibahola. (Rom. 5:12) Adamu syali omo mighanzo ya “bakasyalubukibwa oko ngebe.” Adamu syali oko abakabana endundi omo mbanulo ya Kristo kusangwa abya mundu oyuhika-hikene kandi ayisombolera eritendyowa oMungu. Ebyahikira Adamu bisosene n’ebikasyahikira abandu abo “Omugala w’omundu” asyasoha  mo “mbene,” nibughambu, ‘omwitoghotibwa ly’erikota.’​—Mat. 25:31-33, 46; Ebr. 5:9.

15. Ni bahi abali omo “abosi” abo ebaruha ya paulo yikaniryeko yiti, “basyalubukibwa oko ngebe”?

¹⁵ Wibuke ngoko Paulo abugha ati, “abosi ababirimatikana na Kristo basyalubukibwa omo ngebe.” (1 Kor. 15:22) Ebaruha ya Paulo yasakawa busana n’aBakristo b’eKorinto abahirirwe kw’amaghuta, abangalubukibwe oko ngebe y’omo lubula. Abakristo abo ni bandu ‘babiryeribwa omo bughuma na Kristo Yesu, ababirikirawa eribya abandu b’oMungu.’ Kandi Paulo mwahula “ababirihola ibabirikirirya Kristo.” (1 Kor. 1:2; 15:18; 2 Kor. 5:17) Omo yindi baruha eyasondolawa n’akaghala kabuyirire, Paulo mwahandika ati “twamabohana naye [Yesu] omo luholo lwiwe” kutya “twasyabya buguma naye omw’ilubuka liwe.” (Rom. 6:3-5) Yesu mwalubukibwa m’omundu w’ekirimu kandi mwaya elubula. Kutya abosi abali “omo buguma na Kristo,” nibughambu, ABakristo bosi abahirirwe kw’amaghuta bakalubuka mo bandu b’ekirimu.

16. Paulo erihula Yesu mo ‘w’erimbere’ asonda eritukangiriryaki?

¹⁶ Paulo mwahandika ati Kristo mwalubukibwa eribya “ow’erimbere erilubuka omo kati-kati k’abandu bahola.” Wibuke ngoko abandi, nga Lazaro, mubalubukibwa, aliwe Yesu yowabya ow’erimbere erilubuka erilua oko baholi m’omundu w’ekirimu n’erihabwa engebe y’erikota. Anganasosekanibwe n’amahasano kutse erisoloma ly’erimbere ng’eryo Abaisraeli babya bakaherera oMungu. N’ekindi kiriho, omwihula Yesu mo ‘w’erimbere,’ Paulo akanganaya ngoko abandi bandu enyuma sya Yesu nabo bangalubukibwe oko ngebe y’elubula. Omukwenda Paulo n’abandi “ababirimatikana na Kristo” bangakwamirire Yesu. Ekiro kilebe, bangalubukibwe omo mibere mighumerera nge ya Yesu.

17. Ni mughulu wahi owo “abali omo buguma na Kristo” bakahabawa ekihembo kyabo ky’elubula?

¹⁷ Erilubuka ry’abakaya elubula ‘ery’abosi ababirimatikana na Kristo’ lyabya isiriryatsuka omughulu Paulo ahandikira Abanya Korinto. Naho, Paulo akanaya oko mughulu owangahikire enyuma: ‘Obuli mundu omw’iyitondeka liwe: Kristo ni w’erimbere, neryo abali oko Kristo basyalubuka okwihika liwe.’ (1 Kor. 15:23; 1 Tes. 4:15, 16) Omughulu owo tulimo by’ebiro ebyahulawa embere mo “erihika” lya Kristo. Abakwenda n’abandi Bakristo abahirirwe kw’amaghuta erilabira akaghala kabuyirire ababya ibabirihola bangalindirire erihika eryo imo batoka erihabwa ekihembo kyabo ky’elubula ‘n’erisyabya bughuma na Yesu omw’ilubuka liwe.’

18. (a) Busanaki twanganabugha tuti erilubuka erindi likasyahika enyuma sy’erilubuka ly’eriya elubula? (b) 1 Abanya Korinto 15:24-26 yamatwighisyaki oko bikasyabya omo lubula?

¹⁸ Nikwa, bikasyabya biti oko bandi Bakristo  abataleghula abate n’amaha w’erikala elubula haghuma na Kristo? Nabo bali n’amaha w’erilubuka. EBiblia yikabugha yiti Paulo n’abandi abakaya elubula bakabana ‘erilubuka ly’erimbere erilua oko baholi.’ (Filip. 3:11) Ekyo kikakanganaya ngoko hakasyabya erindi erilubuka enyuma sy’erilubuka ly’erimbere. Kandi kihulikirirene n’ebyo Yobu abya ikirirye busana n’ebiro biwe ebikasa. (Yobu 14:15) “Abali oko Kristo omugulu w’erihika liwe” bakasyabya elubula haghuma na Yesu omughulu akasyahwerekererya amatabali wosi n’obutoki bosi. Nibya “n’enzighu y’enyuma-nyuma, oluholo,” yikandisyahwerekereribwa. Kwenene, abakasyalubuka n’eriya elubula sibendisyasyahola. Neryo bikasyabya biti oko bandi?​—Soma 1 Abanya Korinto 15:24-26.

19. Abali n’eriyiketera ly’erisyabya oko kihugho bangalindiriraki?

¹⁹ Abali n’eriyiketera ly’engebe oko kihugho bangalindiriraki? Banganabya n’eriyiketera erikasungika omo binywa ebyo Paulo abugha ati: ‘Nyiwite amaha . . . ngoko hasyabya erilubuka ly’abatunganene n’abatatunganene’. (Emib. 24:15) Kusangwa sihali omundu oyutatunganene oyo wangingira omo lubula, nibughambu ebinywa ebyo bikakanaya okwilubuka erikasyakoleka oko kihugo omo biro bikasa.

20. Eriyiketera lyaghu ngoko hakasyabya erilubuka ry’amabisika riti?

²⁰ Ahate eritika-tika, “hasyabya erilubuka”! Abakasyasubibawa oko ngebe omo kihugho bakasyalindirira erikala omo kihugho kino mo kera na kera. Wanganahira eriyiketera lyaghu ry’omo mulaghe oyo. Eriyiketera eryo lyanganakukirania busana n’abanzwa baghu ababirihola. Banganasyalubuka erilua oko baholi omughulu Kristo n’abandi abahirirwe kw’amaghuta ‘bakasyatabala . . . emyaka 1 000.’ (Erib. 20:6) Naghu wanganayiketera uti, wamahola embere sya Kristo eritsuka eritabala omo myaka 1 000, iwukasyalubuka. Amaha wawu w’omo biro bikasa ni kwenene. “Amaha syalituteba.” (Rom. 5:5) Anganaleka iwabya iwune n’akaghala omo mubírí w’oMungu. Aliwe hane ebindi bingyi ebyo twangigha omo 1 Abanya Korinto esura 15, ngoko omwatsi owakwamire akendikangania.