1. Abalume balebe bakakolera abakali n’abana babo erikwamana naki?

EKINYWA “eribya mutwe” ukowakyo wuti? Abalume balebe bakakolera abakali n’abana babo erikwamana n’emitsye eyo bakuliramo. Yanita, mwali wetu oyo w’ikere e Ulaya akabugha ati: “Eyo n’ikere, abandu bangyi b’ikirirye ngoko omulume alengire omukali kandi omukali atolere inyalangirwa ng’omughombe.” Na mughala wetu oyukahulawa mo Luka, oyo w’ikere e Amerika akabugha ati: “Obo tata balebe bakakangiriraya abana babo b’obulwana bati omukali syangabugha omwatsi w’omughaso. Neryo omulume syatolere erihulikirira omukali.” Aliwe, Yehova iye syanzire abalume bakakolera batya abakali babo. (Linganisaya na Mariko 7:13.) Neryo omulume angigha eribya mutwe w’ekihanda oyuwene ati?

2. Omutwe w’ekihanda atolere inyaminyaki, kandi busanaki?

² Eribya omutwe w’ekihanda oyuwene, omulume atolere eriminya ekyo Yehova akamusaba erikola. Kandi atolere eriminya busanaki Yehova abiriha abandu balebe b’ehamuli oko bandi, kandi ngoko angigha eky’erileberyako kya Yehova na Yesu. Busanaki ni ky’omughaso omulume eriminya omwatsi oyo? Kusangwa Yehova abiriha emitwe y’ebihanda ehamuli nyilebe kandi anzire ibakolesyayo ndeke.​—Luka 12:48b.

3. Ekyo eBiblia yikabugha omo 1 Abanya Korinto 11:3 kyamatwighisyaki okwibya mutwe?

³ Soma 1 Abanya Korinto 11:3. Erisako eri likakanganaya ngoko Yehova abiritondeka emyatsi omo kihanda kiwe elubula n’oko kihugho. Kundi iye yo “mukulu” kutse mutwe, awite ehamuli yosi. (Rom. 14:10; Efe. 3:14, 15) Yehova abiriha abandu balebe b’ehamuli oko bandi, aliwe abandu abo bakendisyatonda embere siwe ngoko bakakolesaya ehamuli eyo. Yehova  abiriha Yesu y’ehamuli oko ndeko, aliwe naye akasyatonda ngoko akakolera endeko. (1 Kor. 15:27) Kandi Yehova abiriha omulume y’ehamuli oko mukali wiwe n’oko bana biwe, aliwe omulume akasyatonda embere sya Yehova na Yesu ngoko akakolera ekihanda kiwe.​—1 Pet. 3:7.

4. Yehova na Yesu bawite ehamuli yahi?

⁴ Kusangwa Yehova yo Mutwe w’abosi omo lubula n’oko kihugho, awite ehamuli ey’erituha emighambo itwe bana biwe n’erilangira nga tunemukwamayo. (Isa. 33:22) Yesu ni mutwe w’endeko y’eKikristo, neryo awite ehamuli y’eriha endeko y’emighambo, n’erilangira nga yinemukwamwa ndeke.​—Gal. 6:2; Kol. 1:18-20.

5. Omutwe w’ekihanda awite ehamuli yahi, n’ehamuli yiwe yitwirirye hayi?

⁵ Nga Yehova na Kristo, omutwe w’ekihanda y’uwite ehamuli y’erihamulira ekihanda kiwe. (Rom. 7:2; Efe. 6:4) Aliwe ehamuli yiwe yiwite emipaka. Ng’eky’erileberyako, litolere ebyalayiro biwe ibyaseghemera oko syokanuni esiri omo Kinywa ky’oMungu. (Emi. 3:5, 6) Kandi, omutwe w’ekihanda syawite ehamuli y’erihirira abandu abate b’omo kihanda kiwe b’ebyalayiro. (Rom. 14:4) Kandi, abana biwe ababirikula n’erilwa oho wiwe, bakalola embere erimukenga, aliwe syakiwite ehamuli kubo.​—Mat. 19:5.

6. Yehova mwaha abandu balebe b’ehamuli oko bandi busanaki?

⁶ Yehova mwaha abandu balebe b’ehamuli oko bandi kusangwa anzire ekihanda kiwe. Endegheka eyo ni kihembo erilua okw’iye. Endegheka eyo yikaleka ekihanda kya Yehova ikyakola omo buholo n’eriyitondeka. (1 Kor. 14:33, 40) Nga hatabya abawite ehamuli omo kihanda kya Yehova, ky’endibya kitya-kitya n’eribula obutseme. Eky’erileberyako, sitwangaminyire nga nindi y’uwite ehamuli y’eribugha eky’omwiso n’erikwamirira emyatsi.

7. Ngoko kiri omo Abanya Efeso 5:25, 28, Yehova anzire abalume ibakolera abakali babo bati?

⁷ Endegheka y’oMungu y’eriha abandu balebe b’ehamuli oko bandi y’amabya iyuwene, busanaki munabwire abakali bangyi bakayilungumula bati babirinubibwa n’abalume babo? Ekyo ni busana abalume banene sibalikwama esyokanuni sya Yehova esilebirye ekihanda. Omo mwanya w’ekyo bakakwama emitsye n’emibere y’ewabo. Banganakolera n’abakali babo bo muhanda busana n’eriyitsemesya lisa. Eky’erileberyako, omulume angananubya omukali wiwe busana n’erisonda erikangania abandi ngoko iye sibangamughonera. Anganalengekania ati sinitsomene olwanzo olo omukali waghe anganikangania, aliwe litolere inyanisagha. Neryo busana n’omukali erimusagha, ekyo kyanganaleka omulume inyamughonera. * Abalume abakalengekanaya batya sibasingene n’ahake. Sibalisikaya abakali ngoko kitolere, n’ekyo bakakola sikihambene n’ahake n’amalengekania wa Yehova.​—Soma Abanya Efeso 5:25, 28.

8. Omulume angigha eribya mutwe w’ekihanda oyuwene ati?

⁸ Omulume anganabya mutwe oyuwene oko kihanda kiwe amabigha ngoko Yehova na Yesu bakakolesaya ehamuli yabo. Tulangire emibere ibiri eyo Yehova na Yesu bakakanganaya kandi tulangire ngoko omulume anganakangania emibere eyo akakolera omukali n’abana biwe.

9. Yehova akakanganaya eriyikehya ati?

 ⁹ Eriyikehya. Yehova yuwite amenge kulenga abandu bosi; aliwe akahulikirira amalengekania w’abaghombe biwe. (Enz. 18:23, 24, 32) Nomo anawite ehamuli oko bamalaika, mwasonda eriminya amalengekania wabo. (1 Bam. 22:19-22) Yehova ahika-hikene, aliwe syalitusaba erikola emyatsi omo nzira eyihika-hikane ng’iye. Akawatikaya abandu abatahika-hikene erimukolera. (Esy. 113:6, 7) Ng’eky’erileberyako, eBiblia ikahula Yehova mo “muwatikya.” (Esy. 27:9; Ebr. 13:6) Omwami Dawidi mwabugha ati mwatoka erikola omubírí munene owahabawa busana n’eriyikehya lya Yehova n’obuwatikya bwiwe.​—2 Sam. 22:36.

10. Yesu mwakangania ati omubere w’eriyikehya?

¹⁰ Tukanaye oko ky’erileberyako kya Yesu. Nomo anabya Mukama kandi Mughalima w’abigha biwe, mwanabyabo oko bisando. Enzumwa nguma eyaleka Yehova iniahandikisya omwatsi oyo w’omo Biblia ni yahi? Mwahandikisyagho abye eky’erileberyako ekyuwene okw’itwe bosi, kutsibu-tsibu oko mitwe y’ebihanda. Yesu iyuwene-wene mwabugha ati: “Kusangwa nabiribaha ekiminyisyo, imwakola ngoko nabiribakolera.” (Yoa. 13:12-17) Nomo Yesu anabya n’ehamuli oko bandi, mwatalindirira ati bamukolere. Aliwe mwakolera abandi.​—Mat. 20:28.

11. Omutwe w’ekihanda anganighaki oko mubere w’eriyikehya owo Yehova na Yesu bakakanganaya?

¹¹ Ebyo twangigha. Omutwe w’ekihanda anganakangania omubere w’eriyikehya omo myatsi mingyi. Ng’eky’erileberyako, syalirindirira erihika-kana oko mukali n’oko bana biwe. Akahulikirira amalengekania w’abandu ab’omo kihanda kiwe nomo anganabya inyasighene n’awiwe. Marley, owe Amerika, akabugha ati: “Hakanabya akatambi ingye n’omulume waghe itutabya n’amalengekania maghumerera. Aliwe, ngayowa ngoko akanilangira mo w’omughaso kundi akatsuka erinibulya amalengekania waghe, n’erilengekania kugho ko buli embere ayisoghe busana n’omwatsi mulebe.” N’ekindi, omulume oyukayikehaya akakola oko syokasi sy’omo nyumba, n’omo eyo ikere bakalangira esyokasi esyo nga ni sy’abakali. Ekyo kyanganakala. Busanaki? Mwali wetu oyukahulawamo Rachel akabugha ati: “Ewetu, omulume amabiwatikya omukali wiwe eryerya ebindu kutse erifula esyongyimba, abandu bangyi,  erihirako n’aboko kihanda kiwe, bakayibulaya nga nina mulume w’omo nyumba. Banganalengakania bati omukali wiwe abirimwikalako.” Eyo w’ikere bamabya ibakalangira emyatsi yo batya, w’ibuke ngoko Yesu mwanabya ebisando by’abigha biwe, nomo omubírí oyo inyakalangiraka ng’omubírí w’abaghombe. Omutwe w’ekihanda oyutolere, syalisonda erikangania abandi b’akaghala kiwe kutse erikangania ngoko ni w’omughaso, aliwe anzire omukali n’abana biwe ibabya n’obutseme. Ni ghundi mubere wahi owo omutwe w’ekihanda atolere inyabya nagho?

12. Olwanzo lukakuna Yehova na Yesu erikolaki?

¹² Olwanzo. Obuli mwatsi owo Yehova akakola akakolagho busana n’olwanzo. (1 Yoa. 4:7, 8) Erilabira Ekinywa kiwe​—eBiblia n’endondeko yiwe, Yehova akatukanganaya ngoko atwanzire kandi ngoko anzire itwabya bira biwe. Kundi akakanganaya olwanzo, ekyo kikaleka itwayowa buholo. Tubughe tutiki oko biyitawa byetu by’ekinya-mubiri? Yehova ‘yukatuha ebindu byosi ebyo tukatsemera.’ (1 Tim. 6:17) Omughulu tukakola ebituwene, akatukunga, aliwe akalola embere eritwanza. Busana n’olwanzo, Yehova mwateghekania endegheka y’embanulo. Yesu naye atwanzire kutsibu. Kyo kyaleka inyaherera engebe yiwe busana netu. (Yoa. 3:16; 15:13) Sihali ekyangakakirya Yehova na Yesu eryanza abakabakolera butaleghula.​—Yoa. 13:1; Rom. 8:35, 38, 39.

13. Busanaki ni ky’omughaso oko mutwe w’ekihanda erikangania abandu b’omo kihanda kiwe b’olwanzo? (Lebaya akasanduku “ Omulunga muhya-muhya mulume angakolaki atoke erisikibwa n’omukali wiwe?”)

¹³ Ebyo twangigha. Obuli mwatsi owo omutwe w’ekihanda akakola atolere inyakolagho busana n’olwanzo. Busanaki ekyo ni ky’omughaso? Omukwenda Yoane akasubiraya ati: “Oyutanzire mulikyabo oyo abirilolako, siangatoka erianza oMungu oyo ate atalolako.” (1 Yoa. 4:11, 20) Amasonda erigha Yehova na Yesu, omulume oyo anzire ekihanda kiwe akawatikayakyo eribya n’obwira obunokire haghuma na Yehova, erileka ikyayowa buholo, n’eriwatikyakyo kinya-mubiri. (1 Tim. 5:8) Akakangiriraya n’erikunga abana biwe.  Akalola embere erigha eriyisogha erikaletera Yehova y’olukengerwa n’eryangaletera ekihanda kiwe ky’endundi. Tukanaye oko myatsi eyo, n’erilangira omutwe w’ekihanda ng’angakolaki atoke erigha Yehova na Yesu.

14. Omutwe w’ekihanda akawatikaya ekihanda kiwe eriyitunda hakuhi na Yehova ati?

¹⁴ Akalisaya ekihanda kiwe bunya-kirimu. Yesu alingene na Tata wiwe, kundi mwawatikya abakwenda biwe eribya n’obwikirirya obuwatire. (Mat. 5:3, 6; Mar. 6:34) Omwatsi w’omughaso owo omutwe w’ekihanda akakola ry’erilisya bunya-kirimu ab’omo kihanda kiwe. (Ebi. 6:6-9) Akakola atya omwisikya ab’omo kihanda kiwe erigha eKinywa ky’oMungu, eriya oko mihindano, eritula engulu mbuya n’eribya n’obwira obuwene haghuma na Yehova.

15. Omutwe w’ekihanda angakolaki atoke eriwatikya ab’omo kihanda kiwe eriyowa buholo?

¹⁵ Akawatikaya ab’omo kihanda kiwe eriyowa buholo. Yehova mwabwira Yesu burora-rora embere sy’abandu ngoko amwanzire. (Mat. 3:17) Yesu naye mwakangania abakwenda biwe ngoko abanzire omo binywa n’omo mikolere. N’abakwenda nabo mubamubwira ngoko bamwanzire. (Yoa. 15:9, 12, 13; 21:16) Omutwe w’ekihanda anganakangania omukali wiwe n’abana biwe ngoko abanzire erilabira ebyo akakola, ng’erigha nabo eBiblia. Kandi atolere inyabwirabo ngoko abanzire kandi ngoko ni b’omughaso okwiye; n’omughulu kitolere, inyabasima embere sy’abandu.​—Emi. 31:28, 29.

16. Ni yindi myatsi yahi eyo omutwe w’ekihanda atolere inyakola, aliwe isyatoghera omo kitegho kyahi?

¹⁶ Akaha ab’omo kihanda kiwe ebyo balaghireko kinya-mubiri. Yehova mwawatikya Abaisraeli eribana ebyo balaghireko kinya-mubiri nibya n’omughulu babya bakasuyirwa busana n’eritendyowa lwabo. (Ebi. 2:7; 29:5) Na munabwire akatuha ebyo tulaghireko kinya-mubiri. (Mat. 6:31-33; 7:11) Yesu naye mwalisya abakwenda biwe. (Mat. 14:17-20) Kandi mwalamya abandu bangyi ababya balwere. (Mat. 4:24) Eritsemesya Yehova, omutwe w’ekihanda atolere inyaha ab’omo kihanda kiwe ebyo balaghireko kinya-mubiri. Aliwe, atolere inyayikasa eritenditoghera omo kitegho ky’erilabya endambi nene omo mubírí w’ekinya-mubiri, neryo inyatawatikya ekihanda kiwe eriyitunda hakuhi na Yehova n’eriyowa buholo.

17. Yehova na Yesu bakatuha eky’erileberyako kyahi omo nzira eyo bakatubegherayamo n’eritukunga?

¹⁷ Akabegheraya ab’omo kihanda kiwe. Yehova akatukunga kundi anzire erituwatikya. (Ebr. 12:7-9) Nga Tata wiwe, Yesu mwabegherya omo lwanzo abandu abo abya n’ehamuli okw’ibo. (Yoa. 15:14, 15) Mwabya akabaha amahano malito omo bolo. (Mat. 20:24-28) Anasi ngoko tuli bandu abatahika-hikene kandi tukakola amalolo wo kangyi-kangyi.​—Mat. 26:41.

18. Omutwe w’ekihanda oyuwene akibukaki?

 ¹⁸ Omutwe w’ekihanda oy’ukigha Yehova na Yesu akibuka ngoko omukali n’abana biwe sibahika-hikene. Syalighonera omukali n’abana biwe. (Kol. 3:19) Aliwe, akakolesaya ekanuni eyiri omo Abanya Galatia 6:1 n’erisonda eribawatikya “omo mutima molo,” inyanibukire ngoko naye syahika-hikene. Nga Yesu, omutwe w’ekihanda anasi ngoko enzira eyuwene ey’erikangirirya ry’eribya eky’erileberyako ekyuwene.​—1 Pet. 2:21.

19-20. Oko mwatsi w’eriyisogha, omutwe w’ekihanda angigha Yehova na Yesu ati?

¹⁹ Akayisogha ndeke. Yehova akayisogha omo nzira eyikendiletera abandi b’endundi. Ng’eky’erileberyako, mwayisogha eritsukisya engebe, si busana n’erisonda endundi yiwe, aliwe abya anzire netu itwatsemera engebe. Sihali omundu oyo akasa Yehova eriherera omwana wiwe atoke eriswika amalolo wetu. Mwakola ekyo omwanza liwe atoke erituwatikya. Yesu mwayisogha ndeke atoke eriwatikya abandi. (Rom. 15:3) Ng’omughulu abya inyabiriluha, mwakangirirya ekikumula ky’abandu omo mwanya w’eriluhuka.​—Mar. 6:31-34.

²⁰ Omutwe w’ekihanda mubuya asi ngoko omughuma w’oko myatsi eyikalire kutsibu ry’eriyisogha ndeke busana n’ekihanda kiwe, kandi akalangira omwatsi oyo mo w’omughaso. Akayikasa eritendiyisogha omo nzira eyitatolere kutse eriyisogha erikwamana ngoko akayowa oko mughulu mulebe. Omo mwanya w’erikola atya, akayiketera Yehova amuwatikaye eriyisogha ndeke. * (Emi. 2:6, 7) Omo nzira eyo, akendiyisogha omo nzira eyangaletera abandi b’endundi, butsira erirondya endundi yiwe.​—Flp. 2:4.

21. Tukendisubirya oko mabulyo wahi omo mwatsi owakwamire?

²¹ Yehova abiriha emitwe y’ebihanda omubírí owakalire, kandi emitwe y’ebihanda yikendisyatonda ngoko yikakola omubírí oyo. Aliwe, omulume amabiyikasa erikwama eky’erileberyako kya Yehova na Yesu, inyakendibya omutwe w’ekihanda oyuwene. Omukali naye amabikola omubírí wiwe wo ndeke, endwa yabo iyikendibya m’obutseme. Omukali atolere inyalangira ati omubiri w’omulume wiwe eribya mutwe w’ekihanda, kandi anganabana amaligho wahi? Omwatsi owakwamire akendisubirya oko mabulyo ayo.