1. Omughulu omumbesa akalengekanaya okwitahibwa, atolere inyayibulya amabulyo wahi?

ABAKRISTO bosi batolere ibayikehya oko hamuli ya Kristo omusondoli oyuhika-hikene. Aliwe omukali oyulungire, akayikehaya oko hamuli y’omulume wiwe oyutahika-hikene. Ekyo si kyolobire mughulu wosi. Busana n’ekyo, omughulu akalengekanaya okwitahibwa, ni ky’omughaso inyayibulya amabulyo ng’ano: ‘Ni kyahi kyo kikanikanganaya ngoko omughala wetu oyu akendisyabya mutwe mubuya w’ekihanda? Nina mundu oyukahira omubírí wa Yehova w’embere omo ngebe yiwe? Byamabya ikobite bitya, ni kyahi kyo kyangaleka inikirirya ngoko akendisyaniwatikya eribya n’obwira obuwene haghuma na Yehova enyuma sy’endwa yetu?’ Nikwa, omumbesa naye atolere inyayibulya ati: ‘Niwite mibere yahi eyangawatikya endwa yetu? Ninawite omutima w’erilindirira n’omubere w’erihitya? Ninawite obwira obuwatire haghuma na Yehova?’ (Emi. 4:9, 12) Omumbesa amabiyisogha ndeke embere sy’endwa yiwe, ekyo kyanganawatikya endwa yiwe eribana ebighuma ebyuwene n’obutseme kutya.

2. Omo mwatsi ono tukendikania okuki?

² Amamiliyoni w’abakali Bakristo ni by’erileberyako ebyuwene omo mwatsi w’erisikya abalume babo. Tukabasima busana n’ekyo! Tukatsema erikolera Yehova yo haghuma n’abakali bataleghula abo! Omo mwatsi ono tukendisubirya oko mabulyo asatu: (1) Ni maligho wahi awo abakali bakahindana nagho? (2) Busanaki omukali atolere inyasikya omulume wiwe? (3) Ni kyahi ekyo balume na bakali Bakristo bangigha oko mubere w’erisikya erilabira Yesu, Abigaili, na Maria omukali wa Yozefu kandi mama wa Yesu?

3. Busanaki abatahenie bakabana amaligho?

³ Endwa ni kihembo ekihika-hikene erilua oko Mungu. (1 Yoa. 1:8) Aliwe abandu sibahika-hikene. Busana n’ekyo eKinywa ky’oMungu kikabugha kiti abatahenie bakabana “amaligo omo mubiri wabo.” (1 Kor. 7:28) Tukendikania oko maligho malebe awakalire awo omukali anganabana.

4. Busanaki omukali anganalengekania ati eriyikehya oko mulume wiwe akabya ng’amaghonerwa?

⁴ Kwa muhwa busana n’emibere eyakuliramo, omukali anganalengekania ati erisikya omulume wiwe akabya ng’amaghonerwa. Mwali wetu Marisol oyo w’ikere e Amerika akabugha ati: “Eyo nakulira kangyi-kangyi bakabwira abakali bati, batolere ibalingirirana n’abalume omo myatsi yosi.” Aliwe akabugha ati, ninasi ngoko Yehova mwaha abalume b’ehamuli, kandi mwabugha ati abakali ibasikya abalume, n’abakali nabo batolere erisikibwa. Aliwe si kyolo erisikya ehamuli y’omulume wayi kundi ekihugho kino kikanikuna eritendikola nitya.”

5. Abandu bawite amalengekania wahi awatahambene n’aMasako oko bakali?

⁵ Omukali anganabya n’omulume oyukalengekanaya ati: Abakali si b’omughaso ng’abalume. Mwali wetu Ivon owe Amerika y’Endina akabugha ati: “Ewetu omulume akalya w’erimbere n’omukali inyasubuka. Abambesa balere bakahuka n’eryera ebindu, aliwe abalwana balere bakawatikibawa na mama wabo n’abali babo kandi bakalangirawa mo bami omo nyumba.” Mwali wetu oyukahulawa mo Yingling, owe Azia, akabugha ati: “Omo mubughe wetu muli omusyo owakabugha ati, abakali sibatolere eribya n’obwenge kutse n’obutoki mbiriri-mbiriri. Omubírí wabo ry’erikola esyokasi sy’omo nyumba, aliwe sibahamulirwe eribugha ekinywa embere sy’abalume babo.” Omulume oyukakwama amalengekania awatahambene n’aMasako ng’ayo akakalaya engebe y’omukali wiwe, syaligha Yesu kandi akahitanaya Yehova.​—Efe. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.

6. Litolere abakali ibakolaki batoke eriwatya obwira byabo haghuma na Yehova?

⁶ Ngoko tulyalangira omo mwatsi owalyatangirira, Yehova anzire abalume Bakristo ibatsomana ebiyitawa by’ekinya-mubiri n’eby’obunya-kirimu by’ekihanda kyabo, n’eribakolera ebikatsemesaya omutima. (1 Tim. 5:8) Aliwe, nomo abakali Bakristo bane n’emyatsi mingyi y’erikola, ni ky’omughaso ibasoma eKinywa ky’oMungu biro byosi n’erilengekania kukyo ko buli n’erisaba Yehova. Ekyo si kyolobire. Kundi abakali bawite bingyi by’erikola, banganayowa nga sibawite endambi n’akaghala k’erikola batya. Nikwa busanaki batolere eriyikasa erikola batya? Kundi Yehova anzire obuli mughuma w’okw’itwe iyawatya n’erikulya obwira obuwene haghuma naye.​—Emib. 17:27.

7. Ekyangaleka ikyoloba oko mukali erisikya omulume wiwe ni kyahi?

⁷ Oko kwenene litolere omukali inyayikasa kutsibu erikenga omulume wiwe n’omo syahika-hikene. Aliwe, kikendyoloba okwiye eriberererya omubírí owo Yehova abirimuha amabiminya n’eriligha ekikaleka Amasako inyamusaba erisikya omulume wiwe.

8. Ngoko kiri omo Abanya Efeso 5:22-24, busanaki omukali Mukristo akaligha erisikya omulume wiwe?

⁸ Omukali Mukristo akasombola erisikya omulume wiwe kundi Yehova akamusaba erikola atya. (Soma Abanya Efeso 5:22-24.) Akayiketera Tata wiwe w’elubula, kundi anasi  ndeke ngoko amwanzire kandi syangamusaba erikola ekindu ekite kyangamuletelera endundi.​—Ebi. 6:24; 1 Yoa. 5:3.

9. Bikabya biti omughulu omukali akasikaya ehamuli y’omulume wiwe?

⁹ Ekihugho kikatsotsaya abakali eritendisikya esyokanuni sya Yehova n’erilangira erisikya ehamuli y’abalume babo nga kikabakehaya. Kwenene abakatulughanaya amalengekania ng’ayo sibasi oMungu wetu w’olwanzo. Yehova syangaha abali biwe abo anzire ekyalayiro ekyangabakehya. Mwali wetu oyukayikasa erisikya omulume wiwe, akawatikaya ekihanda eribyamo obuholo, omulume wiwe akabana endundi, naye akabana endundi kutya n’abana biwe.​—Esy. 119:165.

10. Ebinywa bya mwali wetu Carol byamatwighisyaki?

¹⁰ Omukali oyukasikaya omulume wiwe, omundu oyutahika-hikene akakanganaya ngoko asikirye kandi anzire Yehova oyo wahiraho ekyalayiro ky’erisikya ehamuli. Mwali wetu Carol, owe Amerika y’Endina akabugha ati: “Ninasi ngoko omulume wayi angananikosera. Kandi ninasi ngoko enzira eyo ngasubirayamo omughulu akanikosera kikakanganaya nga nganalangira obwira bwaghe na Yehova mo b’obughuli kutse iyehe. Busana n’ekyo, mughulu wosi ngasikaya omulume waghe kundi nianzire eritsemesya Tata waghe w’elubula.”

11. Ni kyahi kyo kikawatikaya mwali wetu Aneese erighanyira omulume wiwe, kandi ebinywa biwe byamatwighisyaki?

¹¹ Kyanganakala oko mukali erisikya omulume wiwe amabilengekania ati alinga omulume wiwe syatsomene ngoko akayowa, kutse emyatsi eyikamuhanga-hangaya. Nikwa tulangire ekyo mwali wetu Aneese akakola omughulu ekyo kikabya. Akabugha ati: “Ngayikakiraya okwihitana. Ngibuka ngoko itwe bosi tukakola amalolo. Ekyo ngakola ry’erighanyira omulume waghe ngoko Yehova akatughanyira. Omughulu ngamughanyira ngatulera omo bwenge.” (Esy. 86:5) Kyanganolobera omukali oyukaghanyira erisikya omulume wiwe.

12. Omo Biblia muli ebyerileberyako byahi?

¹² Abandi banganalengekania bati erisikya ehamuli ni bukiru. Aliwe amalengekania ayo  syahambene n’ekwenene. EBiblia yoswiremo eby’erileberyako eby’abandu ababya n’obutoki n’akaghala, aliwe ibakasikaya ehamuli. Tulebaye ebyo twangigha oko Yesu, Abigaili, na Maria.

13. Busanaki Yesu akasikaya ehamuli ya Yehova? Kanaya.

¹³ Yesu akasikaya Yehova, aliwe si bughambu syawite obwenge kutse obutoki. Enzira ya Yesu y’erikangirirya yabya nyolo kandi eyowikire ndeke, neryo ekyo kikakanganaya ngoko abya n’obwenge bunene. (Yoa. 7:45, 46) Yehova abya inianasi ngoko Yesu awite obutoki bunene; ekyo mukyaleka Yehova inyaligha Yesu erikola haghuma naye omughulu ahangika ekihugho n’ekyanya kyosi. (Emi. 8:30; Ebr. 1:2-4) Kandi, enyuma sy’erilubukya Yesu, Yehova mwamuha ‘ehamuli yosi omo lubula n’oko kihugho.’ (Mat. 28:18) Nomo Yesu anawite obutoki, akayiketera obusondoli bwa Yehova. Busanaki? Kundi anzire Tata wiwe.​—Yoa. 14:31.

14. Abalume bangighaki erilabira (a) ngoko Yehova akalangira abakali? (b) Amalengekania awali omo Emisyo 31?

¹⁴ Ebyo abalume bangigha. Yehova syalibugha ati omukali inyasikya omulume wiwe kundi omulume ni w’omughaso kwilaba omukali wiwe. Yehova mwakangania ngoko omulume si w’omughaso kulenga mukali kundi mwasombola omukali n’omulume eriyatabala haghuma na Yesu. (Gal. 3:26-29) Yehova mwakangania ngoko akayiketera mughala wiwe omwimuha ehamuli. Kandi, omulume w’amenge anganaha omukali wiwe y’ehamuli omo lulengo lulebe. EBiblia ikakanaya oko myatsi milebe eyo omukali w’obutoki angakola. Eky’erileberyako, omukali anganimanira emíbírí y’omo nyumba, anganaghulya n’erighula ebitaka, kutse erikola e komerese. (Soma Emisyo 31:15, 16, 18.) Omukali syali ng’omughombe oyutawite ekinywa omo nyumba. Aliwe, omulume wiwe akayiketaraye n’erihulikirira amalengekania wiwe. (Soma Emisyo 31:11, 26, 27.) Omughulu omulume akakolera omukali wiwe omo nzira y’erisikya, ekyo kikaleka omukali iniamusikya kandi inyanatsemire.

15. Eky’erileberyako kya Yesu kyamighisya abakali boki?

¹⁵ Ekyo abakali bangigha. Nomo Yesu mwakola emyatsi eyikalire, mwatalangira erisikya ehamuli ya Yehova mo mwatsi owakamukehaya. (1 Kor. 15:28; Flp. 2:5, 6) Kutya, n’omukali w’obutoki oyukakwama eky’erileberyako kya Yesu syangalangira erisikya ehamuli y’omulume wiwe nga kyamamukehya. Omukali syalisikaya omulume wiwe kundi amwanzire lisa, kutsibu-tsibu akamusikaya kundi anzire kandi akasikaya Yehova.

16. Ngoko kiri omo 1 Samweli 25:3, 23-28, ni mwatsi wahi owakalire owo Abigaili alabamo? (Lebaya epitsa eyiri oko kijalada.)

¹⁶ Abigaili abya mukali w’omulume oyukahulawa mo Nabali. Nabali abya mulume oyuyitsomene kutsibu, ow’erighundu, kandi oyutesima. Abigaili ng’abya anzire endwa yiwe iyahwa, andileka Dawidi n’abalume biwe ibita mwira wiwe. Aliwe, mwayikasa eriteya engebe y’omwira wiwe n’abomo nyumba yiwe. Talengekania oko butubaha obo Abigaili akanganaya erihika embere sy’abalume 400 abali n’ebimano by’amalwa n’erikania na Dawidi omo nzira y’erisikya. Nibya Abigaili mwabasaba obughayiri busana n’amakosa w’omwira wiwe. (Soma 1 Samweli 25:3, 23-28.) Dawidi mwaminya ngoko Yehova mwakolesya omukali mutubaha oyo erimuha erihano n’erimukakirya okwikola erilolo erikalire.

17. Omwatsi wa Dawidi na Abigaili amighisya abalume boki?

¹⁷ Ekyo abalume bangigha. Abigaili abya mukali w’obyenge. Dawidi mwahulikirira erihano riwe. Ekyo mukyawatikya Dawidi eritendyuta  omusasi owatabya na lubanza. Kutya, omulume w’amenge akahulikirira amalengekania w’omukali wiwe omughulu kitolere eriyisogha omo mwatsi-mulito. Kwamuhwa amalengekania w’omukali wiwe anganamuwatikya eriyisogha ndeke.

18. Eky’erileberyako kya Abigaili kyamighisya abakali boki?

¹⁸ Ekyo abakali bangigha. Omukali oyo wanzire Yehova n’erimusikya anganawatikya ekihanda kiwe nomo omulume wiwe syalisikaya esyokanuni sya Yehova. Syangasonda eritwa endwa yiwe omo nzira eyitahambene n’aMasako. Aliwe, omwisikya mulume wiwe n’eriyikehya, ekyo kyanganamukuna naye asonde erigha oko Yehova. (1 Pet. 3:1, 2) Nomo omulume wiwe syalyayisogha erikolera Yehova, Yehova akatsema akalangira omukali akabya mutaleghula okw’iye omwisikya omulume wiwe.

19. Sikitolere omukali erisikya omulume wiwe mughulu wahi?

¹⁹ Omukali Mukristo oyukayikehaya syangaligha omughulu omulume wiwe akamusaba erikola omwatsi owatahambene n’esyokanuni sy’eBiblia. Eky’erileberyako, omulume oyute Mukristo anganabwira omukali wiwe ati abughe amabehi kutse akole owundi mwatsi owatetsemesaya oMungu. Abakristo bosi, erihirako n’abali betu abatahibwe, batolere ibaminya ngoko omundu w’eririmbere erisikibwa ni Yehova. Omulume amasaba mwali wetu erikola ekindu ekitahambene n’esyokanuni sy’eBiblia, omukali inyakendimubwira omo bolo aliwe burora-rora busanaki syangakola ekyo akamusaba erikola.​—Emib. 5:29.

20. Tukaminya tuti ngoko Maria abya n’obwira ubuwatire haghuma na Yehova?

²⁰ Maria abya n’obwira obuwene haghuma na Yehova. Abya asi ndeke aMasako. Omughulu abya akakania na Elizabeti, mama wa Yoane mubatisya, Maria mwasubirira omo Masako w’Ekiebrania mo ngendo 20. (Luka 1:46-55) Kandi, terilengekania oko kino: Nomo Maria abya iniabirisimolibwa na Yosefu, omumalaika wa Yehova mwatatsuka erihikira Yozefu, aliwe mwalunyahikira Maria n’erimubwira burora-rora ngoko akendibuta Omwana w’oMungu. (Luka 1:26-33) Yehova abya inyanasi  Maria yo ndeke, abya inyanasi ngoko Maria akendianza n’eritsunga Omwana wiwe yo ndeke. Kandi butsira eritika-tika, Yesu abere abihola n’erisuba elubula, Maria mwalola embere eriwatya obwira bwiwe haghuma na Yehova.​—Emib. 1:14.

21. Abalume bamighaki oko ky’erileberyako kya Maria ekiri omo Biblia?

²¹ Ekyo abalume bangigha. Kikatsemesaya omulume eribya n’omukali oyo wasi aMasako wo ndeke. Syangahangya-hangya n’erilengekania ati omukali wiwe akendimusaghula olusunzo lwiwe olweribya mutwe w’ekihanda. Anasi ngoko omukali wiwe amabiminya ndeke erikolesya esyokanuni sy’eBiblia iniakendiwatikya ekihanda. Nomo omukali anganabya iniasomire akalasi kanene kulenga omwira wiwe, aliwe ni lusunzo l’omulume eriwatikya ekihanda kiwe eriteghekania eriramia ry’eka, n’eyindi myatsi y’ekiteokrasi.​—Efe. 6:4.

22. Abakali bamighaki oko Maria?

²² Ekyo abakali bangigha. Litolere omukali inyayikehya oko mulume wiwe, aliwe omukali atolere iniawatya iyuwene-wene obwikirirya bwiwe. (Gal. 6:5) Okw’ekyo, atolere inyabya n’endambi y’eriyighisya n’erilengekania buli oko ebyo akigha. Ekyo kikendimuwatikya eribya iniananzire Yehova n’erimusikya, n’eritsemera eriyikehya oko mulume wiwe.

23. Abakali abakayikehaya bakabana ndundi yahi, kandi bakaletera ekihanda n’endeko endundi yahi?

²³ Abakali abakayikehaya oko balume babo busana n’olwanzo lwabo oko Yehova bakabana obutseme bunene kulenga abakali abatekwama endegheka ya Yehova ey’erisikya ehamuli. Bakabya eky’erileberyako kibuya oko balwana n’abambesa. Kandi bakaleka omo kihanda n’omo ndeko imwabya olwanzo n’obuholo. (Tito 2:3-5) Munabwire abaghombe ba Yehova bangyi bataleghula ni bakali. (Esy. 68:11) Itwe bosi, abalume n’abakali, twanganawatikya endeko eribyamo obutseme. Omo mwatsi owakwamire tukendigha ngoko obuli mundu angakola atya.