Ababuti baghe mubigha ekwenene omo 1920 isibebalunga. Nabutawa oko nzuko ye 1939. E Bungeresa inikine mulere, ingaghenda n’ababuti baghe oko mihindano y’eKikristo, n’enyuma syaho muningira omo Kalasi k’Omubírí w’eKiteokrasi. Erilua ekiro ekyo, nikinibukire ngoko nayowa ininahangene oko kasanduku nitoke erilangira, inine oko kinara, ababya bakahulikirira ngalabya ekipindi kyaghe ky’erimbere. Nabya niwite emyaka 6, kandi nabya n’engitsi nene ngalangira abandu abakulire ababya omo bahulikiriri.

Eriyatulira, tata waghe mwanihandikira oko kapapuro ebinywa ebyo nangatsukisyamo omukania. Nabya niwite emyaka munane omughulu nayatulira engendo y’erimbere oko nyumba nguma inine ingyuwene. Munatsema kutsibu omwinye nyumba abere asoma akapapuro kaghe n’eriligha bweghu-bweghu ekitabu “Que Dieu soit reconnu pour vrai!” Munayabwira baba. Omubírí w’eritulira n’emihindano mubyaniletera obutseme n’eriniwatikya eribya n’engumbu y’erikolera Yehova omo mubírí w’omughulu wosi.

Ekwenene y’eBiblia muyatsuka eritula oko mutima waghe ko kutsibu omughulu tata waghe aliha esyofranga sy’eriniwatikya eribya ngabana Akaleberyo k’Omuteya obuli mwisi. Ingasoma n’omuhwa obuli gazeti yabinahuluka. Eriyiketera ryaghe oko Yehova muryakula n’erinikuna eriyiherera okw’iye.

Omo 1950 ekihanda kyetu mukyasabwa eriya oko Muhindano Munene owabya omo New York owabya n’omutwe ‘Ongezeko la Kitheokrasi.’ Omo Pili, ekiro 3 Omwisi 8, omutwe w’ekiro ekyo abya “Omusibo wo mumisionere.” Ekiro ekyo, mughala wetu Carey Barber, oyo wakola omo Katunga Akakasondola, mwalabya omukania w’olubatiso. Enyuma syaho mwabulya abakendibatisibwa b’amabulyo abiri awakabulibawa abakendibatisibwa oko  mwiso w’omukania wiwe, munahangana n’eribugha nyiti, “inga!” Nabya niwite emyaka 11, aliwe munaminya ngoko nabiritwa ekika ky’omughaso. Aliwe, munasagha eringira omo maghetse kundi nabya isinasi erighoya kutse erinabira omo lusi. Muyomba waghe mwanikwamanisya eyiri amaghetse n’erinibwira ndeke-ndeke ngoko emyatsi yosi yikendilaba mbolere. Kwenene, emyatsi muyalaba luba-luba n’ebisando byaghe mubitahika oko kitaka kw’emwisi omo maghetse. Munalua omo byala by’omughala wetu mughuma n’amaya omo by’oghundi; omughuma mwanibatisya, n’oghundi amanilusya omo maghetse. Erilua ekiro ky’omughaso ekyo, Yehova abirilola embere eritunganania enzira yaghe.

Nabere nabugha akalasi, munanza eribya mupainia, aliwe abaghalima baghe mubanihana erisoma akalasi k’endata. Busana n’erihatikana lyabo, munayasoma akali k’endata; aliwe, munalunalangira ngoko sinangatoka erisika omo kwenene inine mukwamirira akalasi, neryo munayisogha erilekako. Munabwira Yehova y’omwatsi oyo omo musabe n’erihandikira abaghalima baghe b’ebaruha, n’eribakangania omw’isikya ngoko ngendileka akalasi oko mwiso w’omwaka w’erimbere oyo. Ininayiketere Yehova yo kundu, munalunatsuka omubírí w’obupainia.

Munatsuka omubírí waghe w’obupainia omo muyi we Wellingborough oko Mwisi 7 1957. Munabulya abaghala betu b’oko Beteli ye Londre nganangayighunga na mughala wetu wahi oyo wasi emyatsi mingyi. Mughala wetu Bert Vaisey mwabya mubegherya waghe, kandi mwangwatikya eribya n’eprograme y’omubírí w’eritulira eyuwene. Endeko yetu yabyamo abali betu 6 abakekeluhire, n’ingye na mughala wetu Vaisey. Eriteghekania emihindano yosi n’erisangira kuyo mukyaniha ehyanya hingyi hy’eribya n’eriyiketera eriwatire oko Yehova n’erikangania obwikirirya bwaghe.

Nabere nabugha mughulu muke omo ngomo busana n’erighana erikola omubírí w’ebusuda, munahindana na mwali wetu Barbara, omupainia w’embaghane. Mutwalunga omo mwaka 1959, itunayiteghekire eriya ehosi-hosi eyo bangatutuma. Engendo y’erimbere, mutwatumwa e Lancashire ebwanga bw’endata omo kihugho ky’Obungeresa. Oko 1961, omo Mwisi w’erimbere, munabirikirwa oko Kalasi k’Omubírí w’Obwami ak’oMwisi mughuma oko Beteli ye Londre. Ekyaniswekaya, akalasi kabere kahwa, munatumwa omo mubírí w’erighenda-ghenda. Munabegheribwa omo mayenga abiri n’omulebererya w’omutimbo oyo wasi emyatsi mingyi omo muyi we Birmingham, na Barbara mwahamulirwa erinikwamirirayo. Neryo mutwasuba omo mubírí wetu-wetu omo biharo bye Lancashire na Cheshire.

Oko Mwisi 8, 1962 itunemuluhuka, mutwabana ebaruha erilua oko biro ye tawi. Ebaruha eyo yabyamo esyofomu sy’Akalasi ke Gileadi! Twabere twabisaba busana n’omwatsi oyo, ingye na Barbara mutusulya esyofomu esyo n’erisubyasyo luba oko biro ye tawi ngoko kyabya kisabirwe. Habere halaba emisi 5, mutwaya e Brooklyn, omo New York, oko kalasi k’eGileadi ake 38, akalasi k’ekiteokrasi akabya kakabugha emisi 10.

 Amakangirirya w’eGileadi mwatatwighisya oko Kinywa ky’oMungu n’oko ndondeko yiwe lisa, aliwe kandi mwatwighisya oko bughuma obuli omo kati-kati k’abaghala n’abali betu. Erihika omo kati-kati k’omwaka wetu we 20 itune omo mubírí, mutwigha bingyi oko bandi bakolo b’omo kalasi ketu. Lwabya lusunzo okw’ingye eribya n’omubírí w’erikola obuli kiro haghuma na mughala wetu Fred Rusk, omughuma w’oko bakangirirya betu. Esomo eyabya akahirako omuwato yabya omughaso w’eriteka mughulu wosi amahano omo ritunganene, ni bughambu, erilangira ndeke erihano nga rinaseghemere kundu oko Masako. Oko baghala betu ababya bakakola emikania omughulu twabya tukasoma, habya baghala betu abasi emyatsi mingyi nga Nathan Knorr, Frederick Franz, na Karl Klein. N’itwe bakolo mutwigha bingyi oko mughala wetu oyukayikehaya yo A. H. Macmillan, oyo omukania wiwe mwatukanganaya burora-rora ngoko Yehova asondola abandu biwe omo mughulu w’eriyiteghererya ehekalu eritsuka oko 1914 erihika oko nzuko ye 1919!

Akalasi kakasonda erihwa, mughala wetu Knorr mwatubwira ingye haghuma na Barbara ati tukenditumwa e Burundi omo Afrika. Mutwalutwaya omo kibikiro kye Beteli erilangira omo Kitabu ky’Omwaka nga habya batuliri bangahi ababya omo Burundi oko mughulu oyo. Eky’eriswekya, mutwatabana aho bakatubwira omo kihugho ekyo nga muli batuliri bangahi! Inga, twabya itukaya omo kiharo ekitekyatatulirwamo, ekiri omo Afrika, eyo tutasi ndeke. Mutwasagha! Omusabe owakalua oko mutima mwatutulerya.

Omo mubírí wetu muhya-muhya oyo, obuli kindu kyabya ikisighene kutsibu n’ebyosi ebyo twabirilabamo​—obutuku, emibere, n’omubughe. Oko ndambi eyo kyabya kitolere itwigha Ekifaranza. Kandi kyabya kitolere eribana ah’erikala. Muhabya habilaba biro bibiri, omughuma w’oko bakolo balikyetu b’eGileadi yo Harry Arnott, mwasyatubana akalaba erilua eyo bamutuma omo Zambi. Mwatuwatikya eribana enyumba eyabya bwikalo bwetu bw’erimbere bw’abamisionere. Aliwe, omo biro bike mutwatsuka eryendereribwa n’abakulu b’eleta ababya isibasi ekyosi-kyosi oko Bimiri ba Yehova. Tukatsuka eritsemera omubírí wetu, abakulu mubatubwira bati sitwangikala omo kihugho ekyo butsira bipapuro ebitolere ebikatuhamulira erikola omubírí oyo. Kitsumbukirania, mutwalua omo kihugho ekyo, n’eriya omo kihugho kihya-kihya, e Uganda.

 Mutwahangya-hangya busana n’eriya e Uganda isituwite oko bipapuro (e visa), aliwe mutwayiketera Yehova. Mughala wetu we Kanada oyo wabya akakolera eyiri obwagha bunene omo Uganda mwayabwira omwatsi wetu w’omukulu mughuma oyukakolera omo biro y’emyatsi eyilebirye abagheni, neryo mutwahabwa emisi milebe y’erikala omo kihugho ekyo itunemusondekania ebipapuro. Ekyo mukyakangania ngoko Yehova ane haghuma netu.

Omo Uganda emyatsi yabya iyisighene n’eye Burundi. Omubírí w’oBwami abya inyabiritsukisibwa omo Uganda, n’omo bine bitya, omo kihugho kyosi mwabya abatuliri 28 basa. Omo kihugho ekyo mutwabanamo abandu bangyi abakabugha e Kingereza. Aliwe, omo biro bike mutwalangira ngoko eriwatikya abanzisibwe, litolere itwigha pisi-pisi omubughe mughuma w’oko mibughe mingyi y’abakalani. Mutwatsuka eritulira omo kiharo kye Kampala, eyo babeghere omubughe wo Luganda, neryo mutwayisogha erigha omubughe oyo. Mukyatusaba myaka mingyi eritoka eribugha o Luganda lo ndeke, aliwe ekyo mukyatuwatikya eribana ebighuma bingyi ebyuwene omo mubírí w’eritulira! Mutwatsuka eriminya ndeke obwagha b’obunya-kirimu bw’abigha betu b’eBiblia. Nabo, mubatsuka eritukingulira emitima yabo, n’eritubwira ngoko bakayowa busana n’ebyo bakigha.

Mutwabya n’obutseme bunene kundu eriwatikya abandu bangyi eriminya ekwenene. Kandi nibya mutwabya n’obuseme bunene kutsibu omughulu twasabawa erikola omubírí w’erighenda-ghenda omo kihugho ekyo. Omo busondoli bwe Beteli ye Kenya, mutwatimba omo kihugho kyosi erisondya ebiharo eyo abapainia b’embaghane balaghirweko kutsibu. Ngendo nyingyi itukakokibawa n’abandu abatebatahindana n’Abimiri ba Yehova. Ibakaleka itwayowa mbolere, nibya ibakatuhukira n’akalyo.

Muhasyabya oghundi muhanda w’olughendo. Erilua e Kampala munabugha ebiro bibiri omo train ngaya e Kenya oko port ye Mombasa nitoke erimya obwato obukaya e Seychelles, ebisiwa ebiri omo Ngetse Nene eye India. Enyuma, eritsuka oko 1965 erihika oko 1972, Barbara inyakasyambana e Seychelles yo kangyi-kangyi. Oko nzuko, yabya abatuliri babiri basa, aliwe oho nyuma, mubabya kakuto n’oko nduli yamabya ndeko. Esindi “ngendo” syabya eriyabana abaghala betu omo Eritrea, Ethiopia, ne Sudani.

Omughulu nasuba e Uganda, emyatsi muyabinduka omughulu ekikuto ky’abasuda kimaya obusondoli. Emyatsi eyakwama yabya yikalire kutsibu kandi muyanikangirirya ngoko ni ky’amenge erikwama erihano ry’eBiblia ry’erisikya abatabali. (Mar. 12:17) Oko ndambi nyilebe, abandu bosi abate b’omo kihugho ekyo mubasabwa eriyayihandikisya oko biro ye polisi eyiri hakuhi n’aho bikere. Mutwalutwakola tutya. Habere halaba biro bilebe, ininemughendya omutoka omo Kampala, abakulu b’epolisi abakakola omo bubiso-biso mubahika aho niri haghuma n’oghundi mumisionere. Mutubaha kutsibu! Mubabugha bati tuli basosotya, neryo mubatutwala oko biro yabo ngulu eyo twabwirirabo ngoko tuli bamisionere abate n’olubanza n’omundu wosi-wosi. Mutwabwirabo ngoko twabiriyihandikisya oko polisi, aliwe mubatatuhulikirira. Mubatuboha n’eritutwala oko biro y’epolisi eyiri hakuhi n’obwikalo bw’abamisionere. Mutwayowa buholo tukaminywa n’omukulu oyo wabya akapokera abagheni oyo wabya asi ngoko twabiriyihandikisya, n’eribwira ababya bakatuheka ati batulwike!

Oko biro ebyo, itukahikirawa kangyi-kangyi n’emighulu y’erihangya-hangya oko mikangyi y’abasuda, kutsibu-tsibu omughulu twabya tukimanibwa  n’abasuda ababiritamira. Aliwe, oko buli ndambi itukasaba, kandi itukayowa ndeke bakatulighira erilaba buholo. Eky’obulighe, omo 1973 abamisionere bosi abate b’omo Uganda, mubabwirwa ambu balwemo.

Kandi mutwatumwa omo kindi kihugho, e Côte d’Ivoire, omo Malengera Lyuba we Afrika. Eyo yabya mbinduka nene okw’itwe. Kyabya kitolere itwigha emibere mihya-mihya, n’eritasyabya tukabugha e Kifaranza oko buli ndambi, n’eribeghera erikala haghuma n’abamisionere abe mibere mbiriri-mbiriri! Kandi, mutwasyayilangirira obusondoli bwa Yehova, abandu b’emitima myolo abomo kiharo ekyo mubalubaligha engulu mbuya. Itwe bosi mutwalangira ngoko eriyiketera ryetu oko Yehova rikatungananaya esyonzira syetu.

Nikwa omw’itsumbukania Barbara mwabanikamo akasere. N’omo twanaghenda-ghenda kutsibu tukasondya obubalya obuwene, omo 1983 mutwalangira ngoko sitwendilola embere erikolera omo Afrika. Ekyo mukyatukenderya itwe bosi omo mutima!

Barbara mwatoha kutsibu n’obukoni bw’akasere itunemukolera omo Beteli ye Londre, n’oko nduli mwahola. Ekihanda kye Beteli mukyawatikya kutsibu. Kutsibu-tsibu mughala wetu mughuma n’omukali wiwe mubangwatikya erilwa n’omwatsi oyo n’erilola embere eriyiketera Yehova. Enyuma munahindana na mwali wetu oyo wabya akayiherera oko Beteli oyo wabya mupainia w’embaghane n’oyo olwanzo lwiwe oko Yehova lwabya lukakangania ngoko ni mundu oyo anzire Yehova yo kutsibu. Munalunga na Ann omo 1989, n’eritsuka omughulu oyo tunemukolera omo Beteli ye Londre.

Eritsuka oko 1995 erihika oko 2018, munatsemera olusunzo lw’eribya mutumwa w’obwikalo bukulu (oyo abya akahulwamo surveillant de zone); ingalenderera ebihugho hakuhi 60. Obuli ngendo ingayilangirira ngoko Yehova akatsomana abandu biwe n’omo bangabya omo mibere eyiri yiti.

Omo 2017 olughendo lughuma mulwanisubya omo Afrika. Munatsema kutsibu erikolya Ann ye Burundi, n’itwe bosi mutwasweka erilangira erikanyirira ry’abandu ababiriminya ekwenene! Omo mbalo nene nguma eyo nabya ngatuliramo nyumba oko nyumba omo 1964, habiribya eBeteli eyighambirenga, eyikawatikaya abatuliri abalabire oko 15 500 b’omo Burundi.

Munatsema kundu omughulu banikanganaya eyo ngendilenderera omo 2018. Omo bihugho ebyo nangalenderere habya e Côte d’Ivoire. Erihika ryetu e Abidjan, omuyi mukulu w’ekihugho ekyo, okw’ingye nabya nga ngasuba eka wetu. Oko syonimero sye telefone sy’abaghala betu ababya bakakolera oko Beteli munalangira ngoko mughala wetu oyuli omo kyumba ekisubukire ekyo twabyamo abya mughala wetu Sossou. Munibuka ngoko abya mulebererya w’omuyi (surveillant de ville) omughulu nabya e Abidjan. Aliwe nabya ingayiteba. Abya ini ghundi Sossou​—omughala wiwe.

Yehova mwaberererya endaghane yiwe. Erilabira emyatsi mingyi eyikalire eyo nabirilabamo nabirilangira ngoko omughulu tukayiketera Yehova, kwenene akatungananaya esyonzira syetu. Lino nanzire kundu erikwama enzira eyite n’omwiso, eyikasyalola embere erilangirika ndeke omo ngebe y’omo kihugho kihya-kihya.​—Emi. 4:18.