1. Abaghala betu balwana bawite obutoki bw’erikola omo ndeko moki?

BAGHALA betu balwana, mwanganawatikya omo ndeko mo kutsibu. Abangyi b’okwinywe bawite akaghala n’emibiri eyikalire. (Emi. 20:29) Mukakola bingyi eriwatikya abaghala n’abali benyu b’omo ndeko. Mwanganabya imukayitsutsa eribya baghombe bawatikya. Aliwe, mwanganalengekania muti abandi bakabalangira nga mukine balere, kandi nga simwangahabwa emíbírí y’omughaso y’omo ndeko. N’omo wanganabya iwukine mulere, hane emyatsi eyo wangakola lino, utoke eribya mundu w’eriyiketerwa n’erikengwa n’abandi omo ndeko.

2. Tukendikania okuki omo mwatsi ono?

² Omo mwatsi ono, tukendikania oko ngebe y’oMwami Dawidi. Kandi tukendikania omo kikuhi oko myatsi eyahikira Asa na Yosafati abami babiri b’eYuda. Tukendikania oko maligho awo balume basatu abo balolako, n’erilangira nga mobakindagho bati, kandi tukendilangira abaghala betu balwana nga bangighaki omo eky’erileberyako ky’abalume basatu abo.

3. Enzira nguma eyo balwana bangawatikyamo abakekeluhire omo ndeko ni yahi?

³ Omughulu Dawidi abya mulwana, mwigha emyatsi mingyi eyo abandi bakalangira mo y’omughaso. Kilangirikire ngoko abya n’obwira obuwene haghuma na Yehova, kandi mwigha eriwata omuziki wo ndeke, neryo mwakolesya obutoki bwiwe obu omwiwatikya Sauli omwami oyo wasombolawa n’oMungu. (1 Sam. 16:16, 23) Naghu mughala wetu mulwana, unawite obutoki bulebe obo wangawatikyamo abaghala  n’abali betu omo ndeko? Abangyi b’okwinywe bawite obutoki bw’erikola emyatsi mingyi. Eky’erileberyako, abaghala n’abali betu abakekeluhire bakatsema kundu omughulu abaghala betu balwana bakabawatikaya eriminya erikolesya esyotablete syabo kutse eyindi myatsi y’ekielektronike batoke eriyifunza kutse eribikolesya oko mihindano. Wamabya iwunasi erikolesya ebindu by’ekielektronike byo ndeke, wanganawatikya abaghala n’abali betu abakekeluhire abo.

4. Nga Dawidi, abaghala betu balwana batolere erikulya emibere yahi? (Lebaya epitsa eyiri oko kijalada.)

⁴ Omo ngebe yiwe, Dawidi iniakakanganaya ngoko ni mundu w’eriyiketerwa. Eky’erileberyako, omughulu abya mulwana Dawidi mwayikasa kutsibu eriteya esyombuli sya tata wiwe. Oyo abya mubírí owangahira engebe y’omundu y’omo bwiko. Dawidi mwakanirya oMwami Saulo ati: “Omugombe wawe abere akalisya esyombuli syʼise wuwe, nʼomugulu endale kutse edubu syasa nʼeritsimba ekyana kyʼembuli omo kihyo, monakwamayo, monaswiryayo, nʼerinyegulyayo omo buno bwayo; nʼomugulu yanyigulukira, monabakula esyonzununu syayo, monaswiryayo monitayo.” (1 Sam. 17:34, 35) Dawidi mwaminya ngoko abya atolere eriteya esyombuli esyo, kandi mwayiherera kutsibu busana n’eriteyasyo. Abaghala betu balwana banganigha emibere ya Dawidi omwikola n’omuhwa obuli mubírí owo bakabaha.

5. Ngoko kihandikirwe omo Esyonyimbo 25:14, omwatsi w’omughaso munene owo balwana batolere erikola niki?

⁵ Omughulu Dawidi abya mulwana, mwabya n’obwira obuwatire haghuma na Yehova. Obwira obo bo bwabya kindu ky’omughaso oko Dawidi kulenga obutubaha bwiwe, kutse obutoki bwiwe obw’eriwata enanga. Yehova syabya Mungu wa Dawidi lisa, aliwe kandi abya mwira wiwe. (Soma Esyonyimbo 25:14.) Baghala betu balwana, omwatsi w’omughaso owo mwangakola ly’eribya n’obwira obuwatire na Tata wenyu w’elubula. Mwamakola mutya imukendihabwa emibírí y’omo ndeko.

6. Abandu balebe mobabya n’amalengekania wahi awatuwene oko Dawidi?

⁶ Ekyangabunire Dawidi y’omutima, b’abandu balebe erilengekania bati akine mulere kandi syalyatsomana emyatsi. Eky’erileberyako, omughulu Dawidi ayiherera eriyalwa na Goliata, oMwami Sauli mwasonda erimubuna mutima erimubwira ati: “ukine mulere.”  (1 Sam. 17:31-33) Embere syaho, abaghala babo Dawidi mobamubwira bati ni mundu oyutatsomene emyatsi. (1 Sam. 17:26-30) Aliwe, Yehova iye syabya alangire Dawidi mo mulere kutse m’oyutatsomene emyatsi. Yehova abya asi Dawidi yo ndeke. Kandi kusangwa Dawidi mwayiketera Yehova omwira wiwe, ekyo mokyamuwatikya erikinda Goliata.​—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Eky’erileberyako kya Dawidi kyanganatwighisyaki?

⁷ Ebyahikira Dawidi byanganakwighisyaki? Ebyamuhikira bikatwighisaya eribya n’omutima w’erilindirira. Abandu ababya bakwasi iwukine mulere eriligha ngoko wamabikula, kikasaba mughulu muli. Aliwe tuminye ngoko Yehova iye syalilangira ebikalangirika omo meso bisa, akwasi ndeke kandi anasi emyatsi eyo wangatoka erikola. (1 Sam. 16:7) Uwataye obwira bwaghu haghuma n’oMungu. Dawidi mwakola atya omwitungerera ebindu ebyo Yehova ahangyika. Dawidi iniakalengekanaya kutsibu oko ebyo emyatsi eyo yikamwighisaya oko Muhangyiki. (Esy. 8:3, 4; 139:14; Rom. 1:20) Ekindi ekyo wangakola ly’erisaba Yehova akuhe akaghala ako ulaghireko. Eky’erileberyako, abandi bakolo ekalasi bakanakusekereraya kusangwa uli Mwimiri wa Yehova kwehi? Byamabya iko biri bitya ubye ukasaba Yehova akuwatikaye erikinda amaligho ayo. Kandi ukolesaye amahano awo tukabana omo Kinywa kiwe, ebitsapo ebikatuwatikaya erigha eBiblia, n’omo syovideo. Omughulu Yehova akakuwatikaya erikinda amaligho malebe, obwikirirya bwaghu okwiye bukawata. Kandi abandi bamabilangira ngoko ukayiketera Yehova ibakendikulangira m’omundu w’eriyiketerwa.

8-9. Ekyawatikaya Dawidi erilindirira erihika okwibya mwami niki, n’abaghala betu abalwana bangighaki oko ky’erileberyako kiwe?

⁸ Tulebaye owundi mwatsi owo Dawidi alolako omo ngebe yiwe. Abere abisombolwa eribya mwami, Dawidi mwalindirira myaka mingyi atoke erisingibwa mo mwami w’eYuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Ekyawatikaya Dawidi erikangania omutima w’erilindirira omo myaka yosi eyo niki? Omo mwanya w’eribunika mutima, Dawidi mwakolesya akanya ako erikola ebyangatoka. Eky’erileberyako, omughulu abya omo busayi omo kihugho ky’Abafilistini, Dawidi mwakolesya akanya ako erilwa n’esyonzighu esye Israeli. Erikola atya, mwateya emipaka y’ekiharo kye Yuda.​—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Baghala betu balwana, eky’erileberyako kya Dawidi kyanganabighisyaki? Uyikase ngoko wangatoka erikolera abaghala benyu. Terilengekania oko kyahikira mughala wetu Ricardo. * Omughulu atsuka eribya musuko, iniakayitsutsa erisyabya mupainia w’omughulu wosi. Aliwe abasyakulu b’endeko mobamubwira bati syalyatolera. Omo mwanya w’erihitana n’eribunika mutima, mughala wetu Ricardo mwalola embere omo mubírí w’eritulira. Akabugha ati: “Ngabya nalengekania oko mughulu owabirilaba, ngalangira ngoko kyabya kitolere inakola esyombinduka nyilebe. Monabya ngasubira obuli mundu oyo wabya akanzisibwa, kandi iningayiteghekanaya ndeke embere sy’erisubira obuli mundu. Monatsema ngasondola efunzo yaghe y’erimbere y’eBiblia. Erilola embere omo mubírí w’eritulira mokyaniwatikya erikinda obuba bwaghe.” Lino mughala wetu Ricardo ni mupainia w’omughulu wosi kandi mughombe muwatikya.

10. Embere sy’eriyisogha omwatsi munene w’omughaso, Dawidi mwakolaki?

¹⁰ Tulengekanaye oko wundi mwatsi owahikira Dawidi omo ngebe yiwe. Omughulu  Dawidi atibita omo kihugho ky’Abafilistini, Dawidi n’abalume biwe mobasigha ebihanda byabo bakayalwa. Omo mughulu oyo, esyonzighu musyingira ewabo n’erinyegha ebihanda bwabo. Kundi Dawidi abya inyabiribegheribwa omo malwa erilua kera, anganayibwire ati, ngayasabula abanyewa b’omo maka waghe engyuwene-wene. Omo mwanya w’erikola atya, Dawidi mwasonda obusondoli bwa Yehova. Erilabira omuhereri Abiatari, Dawidi mwabulya Yehova ati: “Nyikwame omulondo oyu kwehi?” Yehova mwabwira Dawidi ati anganaghenda kandi ati akendinyeghula abandu abo. (1 Sam. 30:7-10) Omwatsi ono amatwighisyaki?

11. Ekyo wangakola niki embere sy’eriyisogha?

¹¹ Usondaye amahano w’oko bandi embere sy’eriyisogha. Ukanaye n’ababuti baghu. Wanganasunga n’awandi mahano awuwene w’oko basyakulu b’endeko. Yehova akayiketera abalume ab’abirisombola abo, naghu kutya wanganayiketerabo. Yehova akalangirabo mo ‘bihembo’ omo ndeko. (Efe. 4:8) Wamabigha obwikirirya bwabo, n’erihulikirira amahano awo balyakuha, iwanganayisogha ndeke. Tulebaye ekyo twangigha oko mwami Asa.

12. Ni mibere yahi eyo oMwami Asa abya nayo omughulu atsuka eritabala?

¹² Omughulu oMwami Asa abya iniakine mulwana, abya iniakayikehaya kandi ini mutubaha. Eky’erileberyako, tata wa Asa yo Abiya mwabya abihola, Asa mwimya obutabali bwa tata wiwe neryo mwalusya esyosanamu sy’ehosi omo Yuda. kandi mwahana Abayuda ati basonda-sondaye Yehova oMungu wʼabo tata wabo, nʼerisikya emigambo nʼebihano.” (2 Emy. 14:1-7) Kandi omughulu yo Zera omwami we Etiopia asyalwa ne Yuda n’omulondo w’abasuda 1 000 000 Asa mwasaba obuwatikya bwa Yehova. Mwabugha ati: “Yehova, sihali gundi nga we owʼeriwatikya, omo katikati kʼowʼamaka nʼoyutawite maka; uwe Yehova Mungu wetu, utuwatikaye; kusangwa tukayiketera we.” Ebinywa ebyuwene bya Asa ebyo mobyakangania ngoko abya n’obwikirirya omo butoki bwa Yehova obw’erisabula abandu biwe. Asa mwayiketera Tata wiwe w’elubula, kandi “Yehova mwita Abaetiopia.”​—2 Emy. 14:8-12.

13. Ekyatasyahikira Asa niki, kandi busanaki?

¹³ Erilwa n’omulondo owa basuda 1 000 000 syabya mwatsi molo, aliwe Asa mwatoka  kundi mwayiketera Yehova. Eky’obulighe, omughulu Asa ahindana n’olundi lubanza luke mwatayiketera Yehova. Omwami mubi Baasa owe Israeli abere abimusaghisya ati akasyalwa naye, Asa mwasondya obuwatikya oko mwami w’Abasuria. Eriyisogha eriri ng’eryo lyabya isirywuwene! Erilabira omuminyereri Hanani, Yehova mwabwira Asa ati: “Kusangwa wabiriyiketera omwami wʼeSuria, isulitayiketera Yehova oMungu wawe, busana nʼeki, omulondo wʼOmwami wʼeSuria amabala erilua omo byala byawe.” Eritsukira aho, Asa mwatsuka eribya omo malwa. (2 Emy. 16:7, 9; 1 Bam. 15:32) Ekyo kyamatwighisyaki?

14. Wangayiketera wuti Yehova, kandi wamakola utya iwukendibya wuti ngoko kihandikirwe omo 1 Timoteo 4:12?

¹⁴ Ulole embere eriyikehya n’eriyiketera Yehova. Omughulu wabatisibawa mowakangania obwikirirya obuwatire n’eriyiketera Yehova. Kandi Yehova mwatsema kundu erikukokya omo kihanda kiwe. Ekyo utolere erikola lino, ly’erilola embere omwiyiketera Yehova. Eriyiketera Yehova omughulu ukasonda eriyisogha omwatsi mulito lyanganalangirika nga lyolobire. Aliwe, wangakola wuti oko sindi ndambi? Kandi eriyiketera Yehova omughulu ukayisogha omo yindi mwatsi, ng’erisombola eby’eriyitsemesyamo, omubírí owo ukendikola, kutse ebyo ukendikwamirira omo ngebe yaghu ni ky’omughaso! Isiwayiketera amenge wawu. Omo mwanya w’erikola utya, usondaye esyokanuni sy’eBiblia esyangakuwatikya eriyisogha ndeke, neryo ukolesayesyo. (Emi. 3:5, 6) Wamabikola utya, iwukenditsemesya Yehova kandi iwukendisikibwa n’abandi omo ndeko.​—Soma 1 Timoteo 4:12.

15. Ngoko bihandikirwe omo 2 Emyatsi y’Emigulu 18:1-3; 19:2, oMwami Yehosafati mwakola amakosa wahi?

¹⁵ Kwenene, naghu siwuhika-hikene, kandi wanganakola amakosa ng’abandu bosi. Aliwe, ekyo sikyangakukakirya erikola ngoko wangatoka omo mubírí wa Yehova. Lengekanaya oko eky’erileberyako ky’oMwami Yehosafati. Abya n’emibere mingyi mibuya, omughulu abya mulwana “mwasondya-sondya oMungu wa tata wuwe, mwakwama ebihano biwe.” Kandi mwatuma abakulu abomo butabali bwiwe eriya omo miyi eye Yuda n’erikangirirya abandu b’ebilebirye Yehova. (2 Emy. 17:4, 7) Aliye, nomo anabya mundu mubuya, oko kandi katambi Yehosafati mwayisogha muhanda.  Abere abiyisogha muhanda, Yehova mwatuma omughombe wiwe erimuhana. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 18:1-3; 19:2.) Eky’erileberyako ekyo kyamatwighisyaki?

16. Eky’erileberyako kya mughala wetu Rajeev kyamakwighisyaki?

¹⁶ Ulighe n’erikolesya amahano. Alinga naghu ng’abandi balwana, kikakukalako erihira omubírí wa Yehova w’embere omo ngebe yaghu. Isiwabunika mutima. Terilengekania oko ekyahikira mughala wetu oyukahulawa mo Rajeev. Akakania oko bulwana bwiwe, akabugha ati: “Omughulu oyo nabya isinasi ekyo ngandisyakola omo ngebe yaghe. Ng’abandi balwana bangyi iningatsemera ebitsange, n’eriyitsemesya omo mwanya w’eriya oko mihindano kutse eriyatulira.” Ekyawatikaya Rajeev niki? Omusyakulu mughuma oyumutsomene mwamuha amahano. Rajeev akabugha ati: “Mwaniwatikya erilengekania oko kanuni eyiri omo 1 Timoteo 4:8.” Rajeev mwayikehya, mwakolesya erihano eryo, kandi mwalengekania oko by’omughaso munene omo ngebe. Akabugha ati: “Monayisogha erihira omubírí wa Yehova w’embere omo ngebe yaghe.” Erikola atya mokyamuleteraki? “Habere habilaba emyaka milebe nabibana erihano eryo, monabya mughombe muwatikya.”

17. Abakekeluhire, bakayowa bati bakalangira abalwana bakakolera Yehova?

¹⁷ Abakekeluhire bakabatsemera kutsibu inywe balwana mukakolera Yehova yo “haguma-guma” nabo! (Zef. 3:9) Bakatsemera omuhwa owo mukakanganaya mukakola omubírí owo mukahabawa. Bakabatsemera kutsibu.​—1 Yoa. 2:14.

18. Ngoko kihandikirwe omo Emisyo 27:11, Yehova akalangira ati abalwana abakamukolera?

¹⁸ Baghala betu balwana, isimwibirirawa nahake ngoko Yehova akayiketera inywe. Mwabugha embere ngoko omo biro by’enduli hakasyabya ekikumula ky’abalwana abakendisyayiherera erikola omubírí wiwe. (Esy. 110:1-3) Anasi ngoko mumwanzire, kandi ngoko mwanzire erimukolera ngoko mwangatoka. Ubye n’omutima w’erilindirira kandi ukanganayegho n’oko bandi. Omughulu ukakola amakosa, ulighe obuwatikya obo abandi bakakuha kandi ulangire obuwatikya obo nga bukalua ewa Yehova. (Ebr. 12:6) Ukole n’omuhwa obuli mubírí owo bakakuha. N’ekikulu oko byosi utsemesaye Tata wawu w’elubula omo myatsi yosi eyo ukakola.​—Soma Emisyo 27:11.