OKO Baebrania ababya omo kihugho ekyalaghawa, omwaka iniakatsuka omughulu w’erilima n’erihera; ebyo babya bakakola omo Mwisi 9 n’owe 10 ya lino.

Abandu ibakaminya obuli bw’oMwisi erikwamana n’omutimbo w’omughenda owakabugha ebiro 29 kutse 30. Eryuba iryorikabawatikaya eriminya obuli bw’omwaka. Aliwe omwaka owo babya bakaminya omw’ikwama omutimbo w’omughenda, iniakabya mukuhi kulenga owo babya bakaminya omw’ikwama eryuba. Neryo lyabya litolere ibabana amayele w’erihira esyonzira ibiri sy’erighanza esyo syo haghuma. Ibakakola batya omw’itomeka ebindi biro kutse ibatomeka oghundi Mwisi omo mighulu milebe alinga embere omwaka owasubukire atsuke. Omo nzira eyo akalendari kakalingana n’emighulu y’erihera n’erihulula.

Aliwe, omo biro bya Musa, oMungu mwabwira abandu biwe ati omwaka w’ekisomo angabere akatsuka oko Mwisi we Abibu, kutse Nisani, owalingene n’omwisi 3 kutse owe 4 eya munabwire. (Eri. 12:2; 13:4) Ekiro kikulu ekyabya kikabya omo Mwisi oyo ekihiriremo erighesa ekisusu.​—Eri. 23:15, 16.

Omo kitabu kiwe The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) omusomi Emil Schürer akabugha ati: “Eriyisogha nga banemwenditomeka ebiro kutse emisi kyabya kyolobire.” Akatomekako ati: “Ekiro kikulu ky’erikyiruka ekyabya kikakolwa omo Mwisi we Nisani (14) omughulu omughenda ni kighoma, ikitolere ikyabya omughulu omusibo n’ekiro bilingene . . . Neryo, omwaka akasondihwa, ibakabya bamalebya ngoko ekiro kikulu ky’erikyiruka kikendihika embere omughulu omusibo n’ekiro bilingene, ibakatomeka oMwisi we 13 embere eNisani yihike.”

Abimiri ba Yehova bakakwama enzira eyo bakasoha ekiro ekitolere ky’erikolamo Akalyo k’Erigholo k’oMukama, ekikahika omughulu omusibo n’ekiro bilingene, n’ekyo kihambene n’ekiro 14 oMwisi we Nisani oko kalendari k’Abaebrania. Esyondeko sy’omo kihugho kyosi sikabwirawa ekiro ekyo embere sy’endambi. *

Aliwe Abaebrania ibakaminya bati ngoko oMwisi akendihwa kandi ngoko oMwisi muhya-muhya akenditsuka? Munabwire wanganalw’iwalebya oko kalendari akabiritsapisibwa kutse ak’omo kyamano kyaghu ky’ekielektronike. Aliwe, omo mughulu wa kera, si kyabya kyolo.

Oko mughulu w’erighunga ry’amaghatsi, oMwisi iniakabugha ebiro 30. (Enz. 7:11, 24; 8:3, 4) Enyuma syaho, oko kalendari k’Abaebrania oMwisi mwatabya akabugha ebiro 30. Oko kalendari k’Abaebrania, oMwisi iniakatsuka omughulu omughenda muhya-muhya akalangirika. Oghundi mughenda muhya-muhya iniakalangirika habikya ebiro 29 kutse 30.

Kiro kighuma, Yonatana na Dawidi bakakania okw’itsuka ry’omwisi muhya-muhya, mubabugha bati: “Omungya n’itwa ly’omughenda.” (1 Sam. 20:5, 18) Neryo kilangirikire ngoko omo karne 11 E.M.W., emisi iyikaghanzawa embere sy’endambi. Aliwe ibwa, oMuisraeli wa kawaida iniakaminya ati ngoko oMwisi muhya-muhya abiritsuka? Ekitabu ekirimo emighambo n’emitsye y’Abayahudi ekikahulawa mo Mishnah, kikatubwira omwatsi mulebe okw’ekyo. Kikakanganaya ngoko Abayahudi babere babilua omo bunyewa mw’eBabeli, eSanedrini (ni bughambu etribinale ngulu y’Abayahudi) iyo yikawatikaya abandu eriminya enzuko y’omwisi muhya-muhya. Omo Misi irinda eyabya ikabyamo ebiro bikulu, etribinale iyikikala oko kiro kya 30 ky’oMwisi. Abalume abo ibo bakasoha omwisi muhya-muhya ng’akenditsuka kiro kyahi. Niki kyo kyabya kikabawatikya erisoha batya?

Abalume ababya bakahirwa oko myanya eyiyisumbire omo Yerusalema ibakalebaya omo kiro omughenda muhya-muhya nga syalyanahuluka. Ibakalw’ibabwira eSanedrini. Abalume abo ibakabya babibana obwimiri obutosire ngoko omukera muhya-muhya abirilangirwa, ibakalw’ibatulagho ngoko oMwisi muhya-muhya abiritsuka. Aliwe, ibikabya  biti abalume abakalebaya abo bamatendilangira omukera muhya-muhya busana n’ebitu kutse ekihohe? Aho oMwisi owo baliko iniakabugha ebiro 30, neryo oMwisi muhya-muhya iniatsuka.

Eritulagho ngoko oMwisi muhya-muhya abiritsuka, ibak’akaya omuliro oko kitwa ky’eMizeituni ekyabya hakuhi n’eYerusalema. Eritsatsanga engulu eyo, ibak’akaya omuliro omo yindi myanya eyiyisumbire ey’omo Israeli. Emighulu eyakwama, mubabya bakatuma abandu eriyatula engulu eyo. Ekyo ikikaleka Abayahudi abali omo Yerusalema, n’omo bindi biharo, ibaminya ngoko oMwisi muhya-muhya abiritsuka. Neryo abosi ibakakola ebiro bikulu omo mughulu mughumerera.

Akarte akali omo mwatsi ono kanganakuwatikya eriminya emisi, ebiro bikulu n’ebirimo by’oko kalendari k’Abaebrania.