1-2. Ni myatsi yahi eyangaleka itwatoghongya emisonia?

 ITWE bosi twabiritoghongya emisonia. Ndambi silebe twanganatoghongya emisonia y’obutseme. Kwa muhwa, muwalira omughulu wahikirawa n’omwatsi mulebe w’embaghane, ng’eributwa ry’omwana waghu, kutse omughulu wibuka omwatsi mulebe wa kera owakutsemesaya, kutse omughulu mwahindana n’omunywani waghu enyuma w’emyaka mingyi.

² Aliwe, kangyi-kangyi tukalira busana n’eriyowa muhanda tukaghalwa. Ng’eky’erileberyako, twanganalira kundi omundu mulebe oyo tulue tuyiketere amatubuna mutima. Twanganalira kundi obukoni bulebe bunemutwaghalya kutsibu, kutse kundi omundu oyo twanzire kutsibu abirihola. Omo mighulu eyiri ng’eyo, itwanganayowa nga Yeremia omughulu Abababiloni batsandaya e Yerusalema. Mwabugha ati: “Eriso lyage likasenda mwʼesyonyusi syʼamagetsi . . . Ameso wage akasendaya emisonia, butsira eriumbya.”​—Eki. 3:48, 49.

3. Yehova akayowa ati akalangira abaghombe biwe bakaghalwa? (Isaya 63:9)

³ Yehova anasi ndeke-ndeke emighulu yosi eyo twabirilira omo ngebe yetu busana n’emyatsi eyikalire eyikatuhikira. EBiblia ikatukanganaya ngoko anasi ndeke omughulu obuli mughuma w’okw’itwe akaghalawa, kandi akatwowa omughulu tukamulakira tukamusaba obuwatikya. (Esy. 34:15) Aliwe, Yehova akakola ebingyi kw’aho. Ng’omubuti w’olwanzo, akayowa muhanda kutsibu akalangira tukalira kandi akalw’inyanguha erituwatikya.​—Soma Isaya 63:9.

4. Tukendikania oko eby’erileberyako byahi eby’omo Biblia, kandi tukendighaki oko Yehova?

⁴ Omo Kinywa kiwe, Yehova akatukanganaya ngoko abya akayowa omughulu abaghombe biwe babya bakaghalwa kandi ngoko abya akawatikyabo. Twanganayilangirira ekyo omo  ebyahikira Hana, Daudi, n’Omwami Hezekia. Tukendilangira busanaki babya bakalira, ngoko Yehova awatikayabo, kandi tukendilangira ngoko Yehova akatukiranaya omughulu twamayowa muhanda, omughulu bamatuleghulako, kutse omughulu situkiwite amaha.

EMISONIA Y’OBULIGHE

5. Hana mwayowa ati?

⁵ Hana mwalola oko bitsibu bingyi ebyaleka inyayowa muhanda n’eritoghongya emisonia. Iba wiwe abya n’oghundi mukali oyukahulawa mo Penina. Inyaponire Hana yo kutsibu. Kandi Hana ini mughumba, aliwe Penina inyawite oko bana bangyi. (1 Sam. 1:1, 2) Penina mwataleka eribya akasekererya Hana busana n’eribya mughumba. Nga wabya Hana, wendiyowa ghuti? Hana mwayowa muhanda kutsibu, “iniakabera erilira. Isyangasyatoka n’erirya,” kandi “abya omo bulighe bunene.”​—1 Sam. 1:6, 7, 10.

6. Hana mwakolaki atoke erikiranibwa?

⁶ Hana mwakiranibwa ati? Omwatsi mughuma owamuwatikaya, ry’eriyaramya Yehova omo hema y’eriramiryamo. Eyo, alinga hakuhi n’ekingiriro ky’ekibugha kye hema y’eriramiryamo, “neryo mwasaba Yehova, kandi mwalira kutsibu.” Mwamulakira ati: ‘Langira ngoko ngaghalawa kutsibu. Kandi unibuke.’ (1 Sam. 1:10b, 11) Hana mwabwira Yehova ebyosi ebiri oko mutima wiwe. Abere abilangira Hana akalira kutsibu, Yehova naye mwaghalwa kutsibu. Abya amwanzire kutsibu neryo inyanzire erimukirania!

7. Hana mwayowa ati abibwira Yehova ebiri oko mutima wiwe?

⁷ Hana abere abibwira Yehova ebiri oko mutima wiwe, Omuhereri Mukulu ye Eli mwamukangania ngoko Yehova akendisubirya oko musabe wiwe. Neryo Hana mwayowa ati enyuma sy’aho? EBiblia ikabugha yiti: “Omukali oyo mwayighendera, amalya, n’obusu bwiwe mubutasyabya omo bulighe.” (1 Sam. 1:17, 18) N’omo emibere eyo abyamo muyatabinduka, Hana mwatulera. Mwayiketera ngoko Yehova analangire amaligho wiwe kandi anasi ngoko akayowa, kandi ngoko akendimuwatikya. Yehova mwalangira amaligho wa Hana, mowa ekiriro kiwe, n’aho nyuma mwamuwatikya eriyira oko bana.​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

8-9. Ngoko kiri omo Abaebrania 10:24, 25, busanaki litolere itwayikasa eribya tukahika oko mihindano y’Ekikristo? (Ulebaye n’epitsa.)

⁸ Ebyo twamigha. Unemwaghalibwa n’eritoghongya emisonia busana n’emyatsi milebe eyo unemulabamo? Kwa muhwa, unemulira omutunga waghu kutse omunywani waghu oyulyahola. Omo mibere eyiri ng’eyo sikibi omundu eryanza eribya iyuwene. Aliwe naghu, nomo ukine omo bulighe, wanganakiranibwa omw’iya oko mihindano y’Ekikristo ngoko Hana akiranibawa akaya oko hema y’eriramiryamo. (Soma Abaebrania 10:24, 25.)  Oko mihindano, tukowa amasako mangyi w’omo Biblia awakatusikaya mutima. Eyo yo nzira eyo Yehova akatuwatikirayamo erileka eribya tukalengekania oko myatsi eyangaleka itwabya bandu b’obulighe. Ekyo kyanganatuwatikya eriyowa buholo, nibya n’emibere eyo tulimo isiyiriyabinduka.

⁹ Oko mihindano yetu, abaghala n’abali betu bakatusikaya mutima n’eritukangania olwanzo, neryo tukayowa ndeke omughulu tuli haghuma nabo. (1 Tes. 5:11, 14) Tukanaye oko ky’erileberyako kya mughala wetu mughuma mupainia w’embaghane oyo omukali wiwe mwahola. Mwabugha ati: “Nikinalira. Ndambi silebe nganayikutako n’eritsuka erilira. Aliwe, ngabya nabiya oko mihindano, inabanayo obwikirania obo nilaghireko. Ebinywa ebyuwene ebyo abaghala n’abali betu bakanibwira, n’ebisubiryo byabo oko mihindano bikanisikaya mutima ndeke. Nomo nangabya omo bulighe bungahi, kutse nangahangya-hangya kungahi, biro byosi ngatulera nabihika oko mihindano.” Omughulu tukahika oko mihindano, Yehova anganakolesya abaghala n’abali betu erituwatikya.

10. Twangakwama tuti eky’erileberyako kya Hana omughulu tuli n’obulighe bunene?

¹⁰ Kandi Hana mwakiranibwa abibwira Yehova ebyosi ebiri oko mutima wiwe. Nenyu mwanganaghusira “oMungu ebyosi ebikabahanga-hangaya,” imunayiketere ngoko akendibowa. (1 Pet. 5:7) Mwali wetu oyo abibi bita omwira wiwe akabugha ati: “Munayowa omutima waghe ng’abiritsutsangika mo hihande-hihande kandi nga syangasyalama. Aliwe, ingabya nasaba oko Tata waghe Yehova, oyunyanzire kutsibu, ingatulera. Ndambi silebe, ingataluka n’eribugha ngoko ngayowa, aliwe Yehova inyanasi ngoko ngayowa. Iningabya nakwa obulighe bunene n’erihangya-hangya, ingamusaba aniwatikaye eritulera. Neryo iningayowa inamatulera omo mutima n’omo malengekania n’emyatsi iyuwana ekiro ekyo.” Omughulu ukalakira Yehova n’erimubwira ebikaleka iwakwa obulighe, naye akayowa muhanda kandi anasi ndeke-ndeke ngoko ukayowa. Nomo emibere eyo ulimo yanganaghana eribinduka, Yehova anganakukirania n’erikuwatikya eritulera. (Esy. 94:19; Filip. 4:6, 7) Kandi asyakuhemba busana n’eriyiyinia butaleghula.​—Ebr. 11:6.

EMISONIA BUSANA N’ERITULEGHULAKO

11. Daudi mwayowa ati abandi bakamukolera muhanda?

¹¹ Omo ngebe yiwe, Daudi mwayiyinia oko myatsi mingyi eyikalire, eyabya ikaleka inyatoghongya emisonia. Inyaponirwe n’abandu bangyi. Nibya n’abandu balebe b’oko kihanda kiwe n’abira biwe mubaleghula okw’iye, n’erisonda erimwaghalya. (1 Sam. 19:10, 11; 2 Sam. 15:10-14, 30) Omo mughulu owakalire omo ngebe yiwe, mwahandika ati: “Nabirinogha busana n’erisimba lyaghe; omo kiro kyosi ngatsapaya engyingo yaghe omo misonia; ngatsapaya ekitumbi kyaghe omo kiriro.” Busanaki Daudi mwayowa atya? Akabugha ati, “Busana n’abosi abakanighendako mwagha.” (Esy. 6:6, 7) Omughulu abandi babya bakamukolera muhanda, mwayowa muhanda kutsibu n’eritoghongya emisonia mingyi.

12. Ngoko kiri omo Esyonyimbo 56:8, Daudi abya ikiriryeki?

¹² Nomo engebe ya Daudi muyakala, abya inyanayiketere ngoko Yehova amwanzire. Mwahandika ati: “Yehova akendyowa erilira lyaghe.” (Esy. 6:8) Oko ghundi mughulu, Daudi mwahandika ebindi binywa ebyuwene ebikabanika omo Esyonyimbo 56:8. (Soma.) Omughulu tukasoma ebinywa ebyo, twanganalangira ngoko Yehova atwanzire kutsibu kandi atsomene ngoko tukayowa.  Daudi mwabugha ati kyabya Yehova ng’akakuma-kumira emisonia yiwe omo tsupa n’erihandikayo omo kitabu. Daudi abya ayiketere ngoko Yehova akalangira n’eryibuka amaligho wiwe. Daudi abya ikirirye kundu ngoko Tata wiwe w’elubula w’olwanzo abya asi amaligho wiwe kandi abya asi ngoko amaligho ayo akaghalaya Daudi.

13. Omughulu abandi bamatubuna mutima kutse bamatuleghulako, litolere itwibukaki? (Ulebaye n’epitsa.)

¹³ Ebyo twamigha. Unemwaghalwa kundi omundu mulebe oyo ulue uyiketere abirikuteba? Kwa muhwa, wanganabya ighunemwaghalwa omo mutima kundi oyo mulue mukasonda erilunga naye abirikughana kutse omulume kutse omukali waghu abirikusighania. Mughala wetu mughuma oyo omukali wiwe mwasingira n’erimusigha akabugha ati: “Munitaligha ngoko ebitsibu ebiri ng’ebyo byangananihikira. Munabya mundu w’obulighe, munahitana n’eriyilangira mo mundu bule.” Hamabya ihane omundu oyulyakuteba kutse oyo abirikubuna mutima kutsibu, ukiranibawe omw’iminya ngoko Yehova syangakulekerania n’ahake. Mughala wetu oyo mwabugha ati: “Nabiriminya ngoko obwira bw’abandu bwanganahwa, aliwe Yehova iye mughulu wosi ni Lubwe lwetu. Nomo twangahikirwa naki, mughulu wosi akendisyabya kughuma netu. Yehova syendisyasighania abataleghula biwe.” (Esy. 37:28) Kandi wibuke ngoko, Yehova akwanzire kutsibu kulenga oghundi mundu wosi-wosi. Kikaghalaya kutsibu omughulu omundu oyo uyiketere amakuleghulako, aliwe ngambe iwaminya ngoko Yehova iye akinakutsomene. (Rom. 8:38, 39) Eky’eryibuka kya kino: Nomo omundu mulebe anganakukolera ati, Tata waghu w’elubula iye akwanzire.

14. Esyonyimbo 34:18 sikatuha eriyiketera lyahi?

¹⁴ Omughulu omundu amatuleghulako, ebinywa bya Daudi bino byanganatusikya mutima. Bikabanika omo Esyonyimbo 34:18. (Soma.) Ekitabu kighuma ekikakanaya oko myatsi y’eBiblia kikabugha kiti “ab’emitima eyibunikire” banganalengekania bati “sibawite ekindu ekyo banganayiketera.” Yehova akawatikaya ati abakayowa batya? Yehova “ali hakuhi” netu. Ali ng’omubuti oyukakiranaya omwana wiwe akalira. Omughulu tukaghalawa busana n’omundu mulebe eritusighania kutse erituleghulako, Yehova akatukwira obulighe, neryo akalw’inyanguha erituwatikya. Anayiteghekire eritukirania omughulu twamabunika mutima kutse twamayowa mo bandu bule. Kandi akatuha emyatsi mingyi ey’eriyiketera eyangatuwatikya eriyiyinia omo maligho wetu wa munabwire.​—Isa. 65:17.

 EMISONIA BUSANA N’ERIHERYA AMAHA

15. Ekyaleka Hezekia inyayowa muhanda n’erilira niki?

¹⁵ Inyane n’emyaka 39, Omwami Hezekia we Yuda mwalwala kutsibu. Omuminyereri Isaya mwamubwira ngoko obukoni bwiwe bukendimwita. (2 Abam. 20:1) Habya isihakiri maha oko Hezekia. Abere abyowa omwatsi oyo, Hezekia mwayowa muhanda kutsibu n’erilira kutsibu. Mwasaba Yehova butsir’ileka.​—2 Abam. 20:2, 3.

16. Yehova mwakolera Hezekia yo ki?

¹⁶ Yehova abere abyowa omusabe wa Hezekia n’erilangira emisonia yiwe, mwamukwira obulighe neryo mwamubwira ati: “Nabiryowa omusabe waghu. Mongalangira emisonia yaghu, ngendikulamia.” Erilabira Isaya, Yehova omo lukogho lwiwe mwalagha eryongerya oko ngebe ya Hezekia, n’erisabula e Yerusalema omo byala by’Abasiria.​—2 Abam. 20:4-6.

17. Yehova akatuwatikaya ati omughulu tulwere kutsibu? (Esyonyimbo 41:3) (Ulebaye n’epitsa.)

¹⁷ Ebyo twamigha. Wangakolaki wamabya n’obukoni obutelama? Ubwire Yehova ngoko ukayowa. Inyakendikowa nomo wangakola ghutya ukalira. EBiblia ikatukanganaya ndeke-ndeke ngoko “ni Tata oyukaghanyira kutsibu, kandi ni Mungu oyukatukiranaya omo byosi.” Akenditukirania omo maligho wetu wosi. (2 Kor. 1:3, 4) Munabwire sitwangalindirira tuti Yehova akendibughaho amaligho wetu wosi, aliwe twanganayiketera ngoko mughulu wosi akendituwatikya. (Soma Esyonyimbo 41:3.) Erilabira ekirimu kiwe kibuyirire, Yehova akatuha akaghala, amenge n’obuholo b’omo mutima tutoke eriyiyinia. (Misyo 18:14; Filip. 4:13) Kandi akatukiranaya omw’ituha amaha ngoko omo biro ebikasa sihendisyabya oyulwere.​—Isa. 33:24.

18. Ni risako lyahi ryo likakukiranaya omughulu ukalaba omo myatsi eyikalire? (Ulebaye akasanduku “ Amasako malebe aw’eritukirania omughulu tukalira.”)

¹⁸ Ebyo Yehova abwira Hezekia mubyamukirania. Netu twanganabana obukirania omw’ihulikirira ebyo Yehova akatubwira omo Kinywa kiwe. Omughulu tukalaba omo maligho, ebinywa bya Yehova ebiri omo Biblia byanganatukirania n’eritutulerya. (Rom. 15:4) Mwali wetu mughuma w’omo Afrika y’Amalengera ryuba abere abikwa obukoni bw’akasere, inyakasiba akalira. Akabugha ati: “Erisako ery’anikiranaya lye rye Isaya 26:3. Nomo kangyi-kangyi sitwangatoka eribughaho ebikatwaghalaya, erisako eryo rikatulagha liti Yehova anganatutulerya n’erituwatikya eriyiyinia omo maligho wosi-wosi.” Omughulu kyabirilangirika nga sihakiri amaha wosi-wosi, ni risako ryahi lyo likakukiranaya kutsibu ukalaba omo myatsi eyikalire kutsibu?

19. Tukalindiriraki omo biro ebikasa?

¹⁹ Endulya y’ekihugho kino yiri hakuhi, neryo tunayilindirire okw’ihikirwa n’emyatsi  mingyi mibi eyangaleka itwaghalwa n’erilira. Aliwe ngoko mutukalangira omo ky’erileberyako kya Hana, Daudi, n’Omwami Hezekia, Yehova akabya inyanalangire emisonia eyo tukatoghongaya kandi akayowa muhanda. Atwanzire kundi tunemusighala bataleghula okw’iye nomo tunemughalibwa, kandi akibuka emisonia yetu. Neryo kwesi, omughulu tukalaba omo myatsi eyikalire, ngambe itwamubwira ebyosi ebiri oko mutima wetu. Abaghala n’abali betu b’omo ndeko batwanzire, neryo kumbe isitwayihighula kubo. Kandi tukendikiranibwa na Yehova omw’isoma eBiblia. Twanganayiketera ngoko twamabilola embere eriyiyinia butaleghula, Yehova inyakendisyatuhemba. Ebihembo ebyo bihiriremo n’omulaghe oghuwene nga ow’erisangula emisonia yosi eyo tukatoghongaya busana n’obulighe, busana n’erileghulwako, na busana n’eriherya amaha. (Erib. 21:4) Neryo twamabisyatoghongya emisonia, iyikendisyabya misonia y’obutseme lisa.