Munabutwa ekiro 22 Omwisi 12, 1929, omo Noville. Kabya kayi kake akabyamo esyoferme 9. Akayi ako kabya hakuhi ne Bastogne, omo misitu y’ebitwa omo Belgique. Itwikere oko ferme kughuma n’ababuti baghe. Initsemire omo bwana bwaghe. Ingye na mulere baghe ye Raymond itukakama esyonde syetu sy’obuli kiro kandi itukawatikaya ababuti eriyaghesa. Omo kalongo ketu abandu ibakawatikanaya kutsibu.

Baba waghe ye Emile na mama waghe ye Alice, ini Bakatoliki ghere-ghere. Ibakaya oko kisomo obuli kiro kye Yenga. Aliwe, oko 1939, abapainia bagheni erilua e Angletere mubahika omo kalongo ketu neryo mubahandikisya baba waghe oko bandu abendibya bakabana oko buli mwisi amagazeti we Consolation (lino yikahulawamo Amuka!). Baba waghe mwalwiniayilangirira ngoko ebyo amagazeti ayo akabugha ni kwenene, n’ekyo mukyaleka inyabya n’omuhwa w’eritsuka erisoma eBiblia. Abere abileka eribya akaya oko kisomo ky’Abakatoliki, abahimbani betu, abya bira betu, mubabinduka n’eritsuka eryendererya baba. Mubahatikana baba bati asighale omo Kitakoliki, neryo ibakakubanisanaya obuhaka busana n’omwatsi oyo.

Munabya mundu w’obulighe ngalangira ngoko banemwendererya baba waghe batya. Ekyo kyo kyanikuna erisaba oMungu omusabe owakalua oko mutima ogho nilyahula ngatsuka omwatsi ono. Lyolo-lyolo, abahimbani betu mubaleka eribya bakendererya baba, neryo munatsema kutsibu. Ekyo mukyanikangania ngoko Yehova ‘akasubiraya’ omusabe.

Ekiro 10 Omwisi 5, 1940, Abanazi be Alemanye mubabambira e Belgique, n’ekyo mukyaleka abandu banene ibatibitira omo bindi bihugho. N’ekihanda kyetu mukyatibitira omo luhande lw’endina ye  France. Tukatibita, itukanayeghaya omo kati-kati k’amalwa w’abasuda abe France n’abe Alemanye.

Enyuma, mutwasuba omo ferme yetu. Aliwe mutweya ibabiriba ebindu byetu binene. Embwa yetu nyisa, ey’abya ikahulwamo Bobbie, yo yasyatupokera. Ebyo nalolako ebyo mubyaleka inayibulya niti, ‘busanaki hali esyovita n’eryagalwa?’

Omo mughulu oyo, mutwasikibwa mutima kutsibu tukalendererwa na mughala wetu musyakulu w’endeko kandi mupainia ye Emile Schrantz. a Mwatukangania ndeke-ndeke erilabira eBiblia ebikaleka abandu ibaghalwa kandi mwasubirya oko wandi mabulyo waghe awalebirye engebe. Munatsuka eribya n’obwira obuwatire haghuma na Yehova n’erikirirya ngoko ni Mungu w’olwanzo.

Nibya embere amalwa ahwe, ekihanda kyetu ikibeghere oko Bimiri ba Yehova. Oko Mwisi 8, 1943, mughala wetu José-Nicolas Minet mwalenderera eferme yetu akasyatulabirya omukania. Mwabulya ati, “nindi yo wanzire eribatisibwa?” Baba waghe mwasumba ebyala, naghe kutya. Neryo mutwabatisibwa omo lusi luke hakuhi ne ferme yetu.

Oko mwisi 12, 1944, abasuda be Alemanye mubatsukisya amalwa wabo manene aw’omwiso oko luhande lw’amatanga lyuba​—amalwayo asibwe omo kihugho kyosi. Akahulawamo Bataille des Ardennes. Itwikere hakuhi n’aho bakalwira, neryo mutwayikingira omwisi sy’ekitaka ky’enyumba yetu. Mutwabugha hakuhi mwisi mughuma itune eyo. Kiro kighuma munalua ehihya ngayaha esyonyama sy’akalyo, neryo esyobombe musyatsuka eritoghongera omo ferme yetu n’eritsandya olutwe lw’enyumba eyo twabya tukabikamo akalyo k’esyonyama. Omusuda mughuma we Amerika, oyo wabya hakuhi n’aho esyonyama syetu syabya sikaghotsera, mwalaka kutsibu ati, “ghotsera ahisi!” Neryo, munatibita ey’ali n’eriyaghotsera hakuhi naye, neryo mwimya ekikeke kiwe, amaswikakyo oko mutwe waghe eriniteya.

Amalwa abere abihwa, mutwayisogha eribya tukakanirania kangyi-kangyi n’abaghala n’abali betu ababya omo ndeko ye Liège, eyikabanika oko bilemetre 90 omo luhande lw’endata n’eyo twabya. Ebiro bikakya, mutwatsukisya akakuto kake  ak’erighiramo omo Bastogne. Munabana omubiiri omo myatsi y’ebitasi, neryo munatsuka erisoma emyatsi y’emighambo. Enyuma, munakola omubiiri we Leta. Munabya mundombe w’omo kiharo kyetu. Oko 1951, mutwakola omuhindano muke w’omutimbo omo Bastogne. Mutwabya bandu hakuhi 100, ikune na mwali wetu mupainia w’omuhwa munene ye Elly Reuter. Mwaghenda olughendo lwe bilometre 50 atoke erihindana netu. Mutwalwitwanzana n’eritsukisya obwira. Elly abya inyamabibirikirwa oko Kalasi ke Gileadi e Amerika. Mwahandikira obwikalo bukulu akabwirabo ekyamaleka inyalangira nga sy’endiyasoma oko Kalasi ako. Mughala wetu Knorr, oyo wabya akimanira omubiiri w’abandu ba Yehova oko mughulu oyo mwamusubirya omo bolo ati, ‘kwa muhwa ekiro kighuma wanganasyayasoma oko Kalasi ke Gileadi haghuma n’omwira waghu.’ Mutwalunga oko Mwisi 2, 1953.

Oko mwaka mughumerera oyo, ingye na Elly mutwaya oko muhindano munene owabya omo Yankee Stadium, e New York. Itune eyo, munahindana na mughala wetu mughuma. Mwamba omubiiri oghuwene n’erinisaba ati nihumire e Amerika. Twabere twasabira omwatsi oyo, ingye na Elly mutwayisogha erighana omubiiri oyo. Mutwasubula e Belgique eriyawatikya akakuto kake ak’abatuliri nga 10 omo Bastogne. Oko 1954, mutwatsema Elly akabuta akalwana. Mutwakaha erina lya Serge. Eky’obulighe, enyuma w’emisi 7, Serge mwalwala n’erihola. Mutwabwira Yehova y’obulighe bwetu omo musabe, naye mwatukirania omo maha w’erisyalubuka.

Oko Mwisi 10, 1961, munabana omubiiri owendinisighira akanya ak’eribya mupania. Aliwe, ekiro kighumerera ekyo, mughala wetu mughuma w’oko Beteli ye Belgique mwambirikira oko telefone. Mwanibulya nga nanganaligha eribya omughombe w’omutimbo (lino akahulawamo mulebya w’omutimbo). Munamubulya kino: “Si twangatsuka eribya ba painia embere y’eriya omo mutimbo kwe?” Mubatulighira. Mutwatsuka eribya bapainia omo misi 8, neryo oko Mwisi 9, 1962 mutwingira omo mubiiri w’omutimbo.

Twabere twabibugha emyaka ibiri omo mutimbo, mutwabirikirwa eriyakolera oko Beteli ye Bruxelles. Neryo oko Mwisi 10, 1964 mutwatsuka erikolera oko Beteli. Omubiiri wetu muhya oyo mwatuletera emiyisa mingyi. Mughala wetu Knorr mwalenderera e Beteli yetu oko 1965, enyuma hake abighenda, munasweka eriyirwamo mwimaniri we Beteli. Enyuma, ingye na Elly mutwabirikirwa oko Kalasi ke Gileadi ake 41. Ebinywa ebyo Mughala wetu Knorr abugha mubyabererera enyuma w’emyaka 13. Twabere twabugha akalasi, mubatusubya oko Beteli ye Belgique.

Munabana akanya k’erikolesya ebyo nabya nasi oko myatsi y’emighambo erilwira oko syombangwa esy’Abimiri ba Yehova batoke eriramya omo bwiranda omo Bulaya n’ehandi. (Filip. 1:7) Ekyo mukyaleka inasungana n’abakulu b’ebihugho mbiriri-mbiriri 55 eyo omubiiri wetu abyako ebikakiryo  kutse inyabirighanisibwa. Omo mwanya w’eriyiminyisya mo omundu oywasi emyatsi y’emighambo, ingayiminyikalaya mo “Mundu w’oMungu.” Ingasondekanaya obusondoli bwa Yehova omo musabe kundi ininasi ngoko “Omutima wʼomwami [kutse omutsweri] ali omo byala [bya Yehova] ngʼesyonzira syʼamagetsi, akabindulirago eyo anzire.”​—Misyo 21:1.

Nikinibukire ebyo twakaniranaya n’omudepite mughuma w’omo Parlema ye Bulaya. Ngendo 7, munasaba akanya k’erisungana naye, n’oko ndulya mwaligha. Mwanibwira ati: “Ngakuha esyodakika 5 nyisa.” Mununamya omutwe waghe neryo munatsuka erisaba. Omo buli nga buhitane omulume oyo mwanibulya nga ng’unamaya omutwe busanaki. Neryo munahangania omutwe waghe n’erimusubirya niti: “Nilue ngasima oMungu kundi uli mughuma w’oko baghombe biwe.” Mwanibulya ati, “wamasonda eribugha utiki?” Munamukangania Abanya Roma 13:4. Kundi ini Muhorobe, abya inyanasi ndeke erisako eryo, n’ekyo mukyaleka inyasonda eriminya bingyi. Emyatsi muyaghenda yiti? Mutwabugha enusu ye saha tukakania n’omuhindano wetu oyo mwaluiramo ebighuma ebyuwene. Nibya mwabugha ati asikirye emibiiri ya Bimiri ba Yehova.

Omo myaka mingyi, omo Bulaya, abandu ba Yehova mubatonda embere sy’esyotribinali nyingyi busana n’eritendibya oko luhande lulebe omo myatsi ye politike, ehamuli y’eritsunga abana, emyatsi y’ebitasi n’ebindi. Mulwabya lusunzo lunene okw’ingye eriyilangirira ngoko Yehova mwatuwatikya n’eritwimanira. Erihika munabwire, Abimiri ba Yehova babirisinga esyombanza esilabire oko 140 oko Tribinali ngulu ye Bulaya ey’esyombangwa sy’abandu!

Omo myaka ye 1990, munakola kughuma na mughala wetu w’oko bwikalo bukulu ye Philip Brumley, kughuma na mughala wetu erilua e Itali ye Valter Farneti, eriwatikya abaghala n’abali betu be Cuba batoke eriramya Yehova y’omo bwiranda, kundi omubiiri wetu abya aghanisibwe omo Cuba. Munahandikira eambasade ye Cuba eyiri omo Belgique, neryo munahindana n’omukulu oyo wasombolawa erikania netu. Omo mihindano yetu y’erimbere, mututatoka ndeke eribughaho eritendihulikirirana eryaleka e Leta ye Cuba iyaghania omubiiri wetu.

Twabere twasaba Yehova y’obusondoli omo musabe, mubatulighira eringirya omo Cuba mw’esyo Biblia 500. Musyahika mbolere n’erihabirwa oko baghala betu. Mutwalw’itwalangira ngoko Yehova anemutsumula omubiiri wetu. Neryo mutwalw’itwasaba ehamuli y’erituma esindi Biblia 27 500. E Leta muyatulighira. Munatsema kutsibu ngalangira ngoko twamabiwatikya abaghala n’abali betu be Cuba eribana obuli mundu eBiblia yiwe-yiwe.

 Munahika omo kihugho kye Cuba mo ngendo nyingyi eriyalwira oko mubiiri wetu. Ekyo mukyaleka inabana ehyanya hingyi hy’eriminya abakulu bangyi be Leta.

Omo 1994 abandu banene oko 800 000 mubitibwa omo malwa w’ebihanda owabya akalire omo kihugho kye Rwanda. N’ekyo bulighe abaghuma b’oko baghala n’abali betu nabo mubitibwa. Aho n’aho mubalw’ibahiraho, akatunga ak’akeriwatikya abaghala n’abali betu b’omo kihugho ekyo.

Twabere twahika e Kigali, omuyi mukulu we Rwanda, mutweyayo ebiro y’abatafsiri n’edepo y’ebitsapo. Edepo eyo yabya iyabiritobongolwa-tobongolwa omo masasi. Mutowa ngoko abaghala n’abali betu mubakerwa omo mipanga. Aliwe kandi mutowa ngoko Abakristo balikyetu mubakanganania olwanzo. Ng’eky’erileberyako, mutwahindana na mughala wetu Omutusi oywateghibawa omo biro 28 n’ekihanda kighuma ekya Bahutu ababya Bimiri ba Yehova. Mutwayikasa erisikya mutima n’erikirania abaghala n’abali betu abalengire oko 900 omo muhindano mughuma e Kigali.

Enyuma mutwasokera omo Zaire (lino République Démocratique du Congo) eriyabana abaghala n’abali betu bangyi abe Rwanda ababya ibabiritibitira omo syokambi hakuhi n’omuyi we Goma. Mutwabulabo, neryo mutwasaba Yehova atusondole tutoke eribanabo. Neryo mutwalangira omundu mulebe akasa eyo tuli, neryo mutwamubulya ng’anganaminya Omwimiri wa Yehova wosi-wosi. Neryo naye mwatusubirya ati, “nili Mwimiri wa Yehova. Ng’endibatwala eyiri akatunga k’obuwatikya.” Twabere twasungana n’ab’omo katunga k’obuwatikya, mutwasungana n’abasaghi 1 600 tutoke eribakirania n’eribasikya mutima. Kandi mutwasomerabo ebaruha eyalua oko Kyaghanda Ekikasondola. Abaghala n’abali betu mubatsema kutsibu eryowa ebinywa bino: “Tukabya itune mubasa busana nenyu kangyi-kangyi. Tunasi ngoko Yehova syendisyabalekerania n’ahake.” Ebinywa ebyo ebye Kyaghanda Ekikasondola mubyahikerera. Munabwire, Abimiri ba Yehova abalengire oko 30 000 banemukolera Yehova n’obutseme omo Rwanda!

Oko 2011, omukali waghe mwanzwa ye Elly mwahola, itwamabibugha emyaka 58 omo ndwa. Omo musabe, munabwira Yehova ngoko nabya ngayowa omo mutima, naye mwanikirania. Kandi eritulaghania engulu mbuya y’Obwami oko bandi ky’abya kikanikirania kutsibu.

Nomo ninawite emyaka 90, nikinaya omo mahubiri oko buli yenga. Ni lusunzo lunene okw’ingye erikolera omo Biro eyikalebaya eby’emighambo oko Beteli, n’eriwatikya oko mubiiri w’erisikya mutima abaghala n’abali betu b’oko Beteli.

Hamabila emyaka 84, erilua omughulu nakola omusabe w’erimbere oko Yehova ogho nilyatsukako mwatsi ono. Kyo kiro natsuka olughendo lwaghe haghuma na Yehova. Ngasima kutsibu kundi omo ngebe yaghe yosi Yehova mwahulikirira emisabe yaghe.​—Esy. 66:19. b