1-2. Ni ‘mubiiri [wahi] owuwene’ ogho basyakulu b’endeko bakakola?

 WAMABYA ighuli mughombe muwatikya, kwa muhwa unemukola kutsibu utoke erikulya emibere eyisabirwe utoke eribya musyakulu w’endeko. Naghu unanzire erikola oko “mubiiri owuwene” ogho basyakulu b’endeko bakakola?—1 Tim. 3:1.

² Abasyakulu b’endeko bakakola emibiiri yahi? Bakatulira kutsibu haghuma n’endeko, bakakola kutsibu omo mubiiri w’obulisya n’ow’erikangirirya, kandi bakahimba endeko erilabira ebinywa byabo n’emikolere yabo eyuwene. Kyo kikaleka eBiblia iyahula abasyakulu mo “bihembo.”​—Efe. 4:8.

3. Wamabya iwanzire eribya musyakulu w’endeko, litolere iwakolaki? (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9)

³ Wangakolaki utoke eribya musyakulu w’endeko? Si b’obutoki busa obo omundu ali nabo bo bwangaleka iniabya musyakulu w’endeko. Kangyi-kangyi omundu amanza eribana omubiiri omo kihugho kino, litolere iniabya n’obutoki obo omupatro wiwe alaghireko. Aliwe, emyatsi siyiri yitya oko musyakulu w’endeko. Wamabya iwanzire eribya musyakulu w’endeko, eribya mutuliri mubuya kutse mukangirirya mubuya sibitosire. Aliwe litolere iwakulya emibere eyiri omo Biblia eyo abasyakulu batolere eribya nayo eyiri omo 1 Timoteo 3:1-7 na Tito 1:5-9. (Soma.) Tukendikania oko mibere milebe eyikanibweko omo milondo eyo. Tukendilangira ebyo mughala wetu angakola atoke eriminywa mo musyakulu oyuwene, ebyo angakola atoke eribya mutwe w’ekihanda oyuwene, n’ebyo angakola atoke eribya n’obutseme akakolera endeko.

EBYO WANGAKOLA UTOKE ERIMINYWA MO MUNDU OYUWENE

4. Ebinywa “syatolere akabyako ehinywa-hinywa” ni bugha ambu ki?

⁴ Omundu oyo wanzire eribya musyakulu w’endeko “syatolere akabyako ehinywa-hinywa,” ni bugha ambu abandu bosi b’omo ndeko ibabya ibanamwasi mo mundu oyuwene busana  n’emighendere yiwe eyuwene. Kandi kumbe iniabya “oyukabughawako ndeke n’abandu abate b’omo ndeko.” Abate Bimiri ba Yehova banganatubuwako muhanda busana n’ebyo twikirirye, aliwe kumbe isibabya n’ekyangaleka ibatika-tikira emighendere yetu kutse ibabula nga tune bandu b’ekwenene. (Dan. 6:4, 5) Yibulaye ghuti: ‘Abandu b’omo ndeko n’abehihya bananiasi mo mundu oyuwene?’

5. Omundu “oyo wanzire ekibuya” y’omundu oyuli ati?

⁵ Omundu “oyo wanzire ekibuya” akasonda ebyuwene omo bandi kandi akasimabo busana n’emibere yabo mibuya. Kandi akatsema erikolera abandi b’ebyuwene, nibya n’ebyo batalengekenie bati anganabakolera. (1 Tes. 2:8) Busanaki litolere abasyakulu ibabya n’omubere oyo? Litolere ibabya nagho kundi omubere oyo akendileka ibabya bakawatikya kutsibu abaghala n’abali babo n’erikola eyindi mibiiri y’omo ndeko. (1 Pet. 5:1-3) Nomo ekyo kyanganabasaba erikola emyatsi mingyi, aliwe bakabana obutseme bunene omw’iwatikya abandi.​—Emib. 20:35.

6. Twangakangania tuti ko tuli “n’omubere ow’erikokya abagheni”? (Abaebrania 13:2, 16; ulebaye n’epitsa.)

⁶ Ukakanganaya ngoko uli mundu ‘oyukakokaya abagheni’ omughulu ukakolera abandi b’ebyuwene nibya n’abate bira baghu kutsibu. (1 Pet. 4:9) Ekitabu kighuma ekikakanaya oko Biblia kikabugha kiti: “Omundu oyukakokaya abagheni akakokaya nibya n’abandu abo atasi kandi akatsema eribirikirabo eka wiwe.” Uyibulaye kino: ‘Ninasibwe mo mundu oyukakokaya abagheni?’ (Soma Abaebrania 13:2, 16.) Omundu oyukakokaya abagheni akakokaya emihanda yosi y’abandu. Ng’eky’erileberyako, akakokaya abera, iniakokya abakasyalabaya emikania omo ndeko yabo, nibya akakokaya n’abandi abakakola kutsibu bakasubya mutima abaghala n’abali babo, ng’abalebya b’emitimbo.​—Enz. 18:2-8; Misyo 3:27; Luka 14:13, 14; Emib. 16:15; Rom. 12:13.

7. ‘Eritendyanza esyofranga’ ni bugha ambu ki?

⁷ “Isyanza esyofranga.” Ekyo ni bugha ambu ngambe esyofranga kutse ebindu by’ekinya-mubiri isibyabya ibyo bindu by’omughaso munene omo ngebe yiwe. Nomo wangabya muteke kutse mwera, ngambe erikolera Yehova iniabya igho mwatsi w’omughaso munene omo ngebe yaghu. (Mat. 6:33) Ukolesaye endambi yaghu, akaghala kaghu, n’ebyosi ebyo uwiteko eriramya Yehova, erisulubirira ekihanda  kyaghu, n’erikolera abaghala n’abali benyu omo ndeko. (Mat. 6:24; 1 Yoh. 2:15-17) Uyibulaye kino: ‘Ngalangira niti esyofranga? Nganatsemera ebyo niwiteko? Kutse nganza eribya n’esyofranga nene n’ebindu binene?’​—1 Tim. 6:6, 17-19.

8. Eribya mundu oyuli “n’olulengo omo mibere” kandi “oyo wasi eriyikakirya” ni bugha ambu ki?

⁸ Omundu oyuli “n’olulengo omo mibere” yiwe kandi “oyo wasi eriyikakirya” akayihiriraho emipaka eyitolere omo myatsi yosi y’omo ngebe. Ekyo kihiriremo eritendilabyaho kateho omw’irya, omw’inywa, omo myatsi y’eryambala n’eriyipamba, n’omo myatsi y’eriyitsemesyamo. Syaliyiwata-wata ng’abandu abatekolera Yehova. (Luka 21:34; Yak. 4:4) Akatulera nibya n’omughulu abandi bakamukolera ebituwene. “Siritolere akabya mutamiri,” kutse eriminywa mo mundu oyukanywa bunene. Uyibulaye uti: ‘Engebe yaghe ikanakanganaya ngoko niwite olulengo omo mibere kandi ngoko niri mundu oyo wasi eriyikakirya?’

9. Eribya “n’obwenge” kandi “w’emitondekere” ni bugha ambu ki?

⁹ Eribya “n’obwenge” ry’eribya ukalengekania oko ebyo Biblia ikabugha omo myatsi yosi. Erilengekania kutsibu oko syokanuni sy’eBiblia esyo, kilaleka iwaminya emyatsi yo ndeke n’eribya ukayisogha ndeke. Omundu oyuli “n’obwenge” syaliyisogha luba-luba. Embere sy’eriyisogha oko mwatsi mulebe, akayikasa eriminya emyatsi yosi eyilebirye omwatsi oyo. (Misyo 18:13) Ekyo kikaleka iniabya akayisogha ndeke kundi inianasi amalengekania wa Yehova. Omundu “w’emitondekere” akatondeka emyatsi yo ndeke n’erisikya endambi. Asibwe mo mundu w’eriyiketerwa kandi oyukakwama obusondoli. Emibere mibuya eyo yikaleka iniaminywa mo mundu oyuwene. Tukanaye oko mibere eyo Biblia ikabugha yiti omusyakulu atolere erikangania atoke eribya eky’erileberyako kibuya omo kihanda kiwe.

UBYE MUTWE W’EKIHANDA OYUWENE

10. Omulume angakangania ati ngoko anemusondola “ab’omo nyumba yiwe bo ndeke”?

¹⁰ Wamabya ighuli mutwe w’ekihanda kandi iwanzire eribya musyakulu w’endeko, litolere n’ab’omo kihanda kyaghu ibabya n’emibere eyuwene. Busana n’ekyo, litolere iwabya ‘mundu oyukasondola ab’omo nyumba yaghu bo ndeke.’ Ekyo ni bugha ambu ngambe iwabya mundu oyukakolera ekihanda kyaghu omo lwanzo, kandi oyukasondolakyo ndeke omw’ibya ukasondola eriramya ry’eka, omw’iwatikya ab’omo kihanda kyaghu eribya bakahika oko mihindano, n’omw’ibawatikya eribya bakahubirya n’omuhwa. Busanaki ekyo ni ky’omughaso munene? Ni kundi omukwenda Paulo mwabulya ati: “Omundu amabya isyasi erisondola ab’omo nyumba yiwe, iniakenditoka ati eriteya endeko y’oMungu?”​—1 Tim. 3:5.

11-12. Busanaki litolere abana b’omughala wetu oyo wanzire eribya musyakulu ibabya n’emighendere eyuwene? (Ulebaye n’epitsa.)

¹¹ Wamabya ighulu mubuti, neryo ighuwite abana abatebayira emyaka 18 abikere oho waghu, ngambe ibabya “abakowa kandi abali n’emibere eyuwene.” Litolere iwabya ukakangiriryabo omo lwanzo. Ni kwenene wanzire ibatsema, ibabya bakaseka, n’eribya bakatsanga ng’abandi bana. Aliwe, litolere iwawatikyabyo eribya bakowa, eribya n’emibere eyuwene, n’erisikya abandi. Kandi litolere iwakola ngoko wangatoka eriwatikyabo babye n’obwira obuwene haghuma na Yehova, basikaye esyokanuni sy’eBiblia, n’erihikira okw’ibatisibwa.

¹² “Iniabya n’abana abikirirye, abate n’emighendere mitya-mitya, kandi sibabye abatekenga.” Omwana oyo wikere oho wa baba wiwe amabikola erilolo erikalire, baba wiwe anganasighala musyakulu? Baba wiwe amabya imwatayikasa erikangirirya abana biwe bo ndeke, n’erikungabo ekyo kyanganaleka iniatatolera eribya musyakulu. ​—Ulebaye Akaleberyo k’Omuteya k’ekiro 15, Omwisi 10, 1996, aka. 21, enu. 6-7.

UWATIKAYE ENDEKO

13. Wangakangania ghuti ngoko ‘sighulimakirira amalengekania waghu,’ kandi ngoko ‘sighulimo erighundu’?

¹³ Abaghala betu abakakanganaya emibere y’ekikristo bakawatikaya endeko yo kutsibu. Omundu ‘oyutemakirira amalengekania wiwe’ akaleka ihabya obuholo. Wamanza eriminywa mo mundu oyutemakirira amalengekania wiwe, ubye ukahulikirira abandi n’eriligha amalengekania wabo. Ng’eky’erileberyako, oko muhindano wabasyakulu abangyi bamabilighirana oko mwatsi mulebe owateketa esyokanuni sy’eBiblia, wanganalighirana nabo nomo wangabya ighunanzire uti kumbe emyatsi yiryakoleka omo yindi nzira? “Siritolere akabyamo erighundu” ekyo ni bugha ambu sighutolere erikasa abandi bakole emyatsi ngoko wanzire. Ngambe iwabya mundu oyukatsemera erihulikirira amalengekania w’abandi. (Enz. 13:8, 9; Misyo 15:22) “Isyabya w’omwagha” kutse “siritolere akabya mundu oyukahitana luba-luba.” Omo mwanya w’eribya mutsibu oko bandi, ngambe iwabya ukakolerabo omo bolo n’omo menge. Omundu oyukakwamirira obuholo akayikasa erihiraho obuholo nibya n’omo mibere eyikalire. (Yak. 3:17, 18) Wamabibya ukakania n’abandi ndeke, ekyo ikikendiwatikyabo eritendihitana luba, nibya ikikendiwatikya n’abateligha ebyo wikirirye.​—Abat. 8:1-3; Misyo 20:3; 25:15; Mat. 5:23, 24.

14. Ebinywa syatolere eribya “oyulikiriraya Kristo yo lino-lino” n’ebinywa “omutaleghula” bikamaanisayaki?

¹⁴ Omughala wetu oyutolere eribya musyakulu syabye mundu “oyulikiriraya Kristo yo lino-lino.” Ekyo si bugha ambu abye iniabiribugha emyaka mingyi iniabiribatisibwa, aliwe litolere iniabya iniabiribya Mukristo oyukulire, n’ekyo kikasaba endambi. Nga Yesu, litolere iniabya n’omubere w’eriyikehya n’erilindirira inyanatulere omughulu Yehova akendisyalangira ikyamatolera erimuha amadaraka omo ndeko. (Mat. 20:23; Filip. 2:5-8) Litolere iniakangania ngoko ni “mutaleghula” omw’ibya oko luhande  lwa Yehova n’erikwama esyokanuni siwe esitunganene, n’erikwama obusondoli obukalua oko ndondeka yiwe.​—1 Tim. 4:15.

15. Wamabya ighukalabaya emikania eyuwene, ekyo kisa kyanganaleka iwatolera eribya musyakulu? Kanaya.

¹⁵ Amasako akakanganaya ndeke-ndeke ngoko abasyakulu b’endeko batolere ibabya ‘ibasi erikangirirya.’ Ekyo kinasondire eribugha kiti wamabya ighukalabaya emikania eyuwene kutsibu, aho imowamatolera eribya musyakulu? Iyehe. Si b’abasyakulu bosi bo basi erikangirirya. Aliwe litolere ibabya ibanganatoka erikolesya ndeke eBiblia omughulu bakahubiraya, erikangirirya, n’erisikya abaghala n’abali babo bo mutima. (Tasyalebya 1 Abanya Korinto 12:28, 29 na Abanya Efeso 4:11.) Nomo wangabya isighuli mukangirirya mubuya, litolere iwabya ighunemuyikasa utoke eryuwania enzira yaghu y’erikangirirya. Neryo wanganakolaki utoke eribya mukangirirya mubuya?

16. Wanganakolaki utoke eribya mukangirirya mubuya? (Ulebaye n’epitsa.)

¹⁶ “Oyukakwama ndeke-ndeke ekinywa ky’ekwenene.” Wamanza eribya mukangirya mubuya, litolere iwabya ukakangirirya n’eriha abandu b’amahano awakalua omo Kinywa ky’oMungu. Erihikira ekyo, litolere iwabya ukasoma Ekinywa kyo Mungu n’eribya ukasoma ndeke ebitsapo byetu. (Misyo 15:28; 16:23) Ukayighisya, ubye ukayiteghererya ndeke ngoko epitsapo byetu bikakanaya oko masako w’eBiblia ogho ukasoma utoke eriminya erikolesyagho ndeke. Kandi omughulu ukakangiriraya uyikase eritula oko mitima y’abahulikiriri baghu. Wanganakulya obutoki bwaghu bw’erikangirirya omw’ibya ukasaba amahano oko basyakulu b’endeko abakulire. (1 Tim. 5:17) Abasyakulu b’endeko batolere “erisikya . . . mutima” abaghala n’abali babo; aliwe ndambi silebe, kikanatolera abasyakulu ibaha abaghala n’abali babo b’amahano nibya n’eribakunga. Aliwe, ngambe abasyakulu ibakola ekyo omo bolo. Wamabibya n’olwanzo kandi molo kandi amakangirirya waghu amabya akaseghemera Ekinywa ky’oMungu, ighukendibya mukangirirya mubuya kundi aho ighukendibya ighukakola ng’Omukangirirya Mukulu, Yesu.​—Mat. 11:28-30; 2 Tim. 2:24.

 ULOLE EMBERE ERIYIKASA

17. (a) Niki kyo kyangawatikya abaghombe bawatikya erikulya emibere eyo batolere erikulya batoke eribya basyakulu b’endeko? (b) Abasyakulu batolere erilengekania oko myatsi yahi omughulu bakalebaya omughala wetu mulebe ng’anatolere eribya musyakulu? (Ulebaye akasanduku “ Mubye n’olulengo omughulu mukalebaya abandi nga banatolere eribya basyakulu.”)

¹⁷ Abaghombe bawatikya balebe banganalangira nga sibendisyabya basyakulu kundi banganalengekania nga hakine emibere mingyi eyo batolere erikulya. Aliwe, isiwabirirawa ngoko Yehova n’endondeka yiwe sibalibugha ambu ukanganaye emibere eyo omo nzira eyihika-hikene. (1 Pet. 2:21) Kandi ekirimu kya Yehova ekiwite akaghala kanene kyo kikendikuwatikya erikulya emibere eyo. (Filip. 2:13) Hane omubere mulebe ogho utolere iwakulya? Usabe Yehova akuwatikaye. Ukwese-kwese emyatsi eyikakanaya oko mubere oyo, kandi usabe omughuma w’oko basyakulu y’amahano awangakuwatikya erikulya omubere oyo.

18. Abaghombe bawatikya bosi batolere ibakolaki?

¹⁸ Itwe bosi, erihirako n’ababiribya basyakulu b’endeko, litolere itwalola embere erikulya emibere eyo twamabikaniako omo mwatsi ono. (Filip. 3:16) Une mughombe muwatikya? Ulole embere eriwatikya abaghala n’abali benyu! Usabe Yehova akuwatikaye erikulya emibere eyangaleka iwatasyakolesibwa kutsibu omo ndeko. (Isa. 64:8) Yehova atsumule ebyosi ebyo ukayikasa erikola utoke eribya musyakulu w’endeko.