1, 2. Busana naki eBiblia ni kihembo ekikatsemesaya ekikalwa ew’oMungu?

UKAYOWA uti wamabulikira omwira waghu akakuletera ekihembo? Ukalwa iwasengula kyo, kandi ukabya n’obutseme busana omwira waghu amakwibuka. Ukamusima kutsibu.

² EBiblia ni kihembo ekikalwa ew’oMungu. Kikatubwira emyatsi eyo tutetwangabana ehandi. Eky’erileberyako, yikatubwira yiti oMungu mwahangika olubula, ekihugho, n’omulume n’omukali ab’erimbere. EBiblia yiri mw’esyokanuni esyangatuwatikya omughulu tukabya n’amaligho. Omo Biblia, tukigha ngoko oMungu akasyaberereraya erisonda liwe ly’eryuwania ekihugho. Kwenene eBiblia ni kihembo ekikatsemesaya!

3. Ukendiminyaki omughulu ukigha eBiblia?

³ Omughulu ukendigha eBiblia, ukendiminya ngoko oMungu anzire iwabya mwira wiwe. Omughulu erimuminya lyaghu likakula, n’obwira bwaghu naye bukasika.

4. Busana naki eBiblia ni kitabu ekilengire ebindi bitabu byosi?

⁴ EBiblia yabiribindulwa omo mibughe eyilabire oko 2 800, kandi esyomiliyoni sy’esyokopi syayo syabirihandikwa. Abandu kulaba 90 oko 100 (90%) omo kihugho kyosi banganasoma eBiblia omo mubughe wabo. Kandi obuli yenga, abandu kulaba emiliyoni nguma bakabana eBiblia. Kwenene, sihali ekindi kitabu ekiri ng’eBiblia.

5. Busana naki twangabugha tuti eBiblia ‘yasondolibawa n’ekirimu ky’oMungu’?

⁵ EBiblia ‘yasondolibawa n’ekirimu ky’oMungu.’ (Soma 2 Timoteo 3:16, NWT.) Aliwe abandi banganayibulya  bati, ‘eBiblia yahandikawa n’abandu, neryo ikalwa ew’oMungu yo yiti?’ EBiblia ikasubiraya yiti: “Abandu mobabugha ebinywa eby’[oMungu] ahabo, ibakasondolibawa [n’ekirimu kibuyirire].” (2 Petero 1:21) Kyangasosekanibwa n’omukulu w’omubiri oyukabwira omukarani wiwe ati ahandike ebaruha. Ebaruha eyo ikabya ini yandi? Ni y’omukulu w’omubiri, si y’omukarani. Kobine bitya, eBiblia ni y’oMungu, si y’abandu ab’oMungu akolesaya erihandikayo. OMungu mwabasondolya batoke erihandika amalengekania wiwe. EBiblia kwenene ni ‘kinywa ky’oMungu.’​—1 Abanya Tesalonika 2:13; lebaya Endomeko 2.

6, 7. Busana naki twangabugha tuti emyatsi eyiri omo Biblia yiri omo bughuma?

⁶ Mohalaba emyaka kwilaba 1 600 eBiblia iyinemuhandikwa. Abahandiki bayo sibabyaho oko mughulu mughumerera. Abandi babya bandu abasomire n’abandi ini bandu abatasomire. Eky’erileberyako, omughuma abya munganga. Abandi babya balimi, babaliya, balisya, baminyereri, batsweri, n’abami. N’omo habya bahandiki mbiriri-mbiriri, ebihande byosi ebiri muyo biri omo bughuma. Siyiribugha omwatsi mughuma omo sura nguma n’eyindi sura iyasyaghanagho. *

⁷ Esyosura sy’erimbere sy’eBiblia sikasobolaya ebitsibu ebiri omo kihugho nga byatsuka biti, n’esyosura sy’enduli sikatubwira ngoko oMungu akendisyabughaho ebitsibu n’eriyira ekihugho mo paradiso. EBiblia yikakanaya omwatsi w’emyaka mingyi ey’eribyaho ly’abandu kandi yikakanganaya ngoko erisonda ly’oMungu likabererera mughulu wosi.

8. Terileta eby’erileberyako ebikakanganaya ngoko eby’eBiblia yikabugha oko myatsi y’esiyase bikabya kwenene.

⁸ EBiblia si yahandikawa busana n’erikangirirya esiyase kutse eribya kitabu ky’akalasi, aliwe ebyo yikabugha oko myatsi y’esiyase bikabya by’ekwenene. Ekitabu ekikalwa ew’oMungu litolere ikyabya kitya. Eky’erileberyako, ekitabu ky’Abalawi kiri mw’obusondoli bw’oMungu ngoko Abaisraeli bangakakirirye erisighalirania amakoni. Omwatsi oyo ahandikawa kera abandu isibalibaminya obuhuka obukaleta amakoni nga bukaletagho buti. Kandi eBiblia yikakangiriraya ndeke-ndeke yiti ekihugho kihanikire ahate kindu. (Yobu 26:7) Kandi omughulu abandu bangyi babya bakalengekania bati ekihugho ni kibambali, eBiblia yabya iyabiribugha yiti ni kiringo.​—Isaya 40:22.

9. Abahandiki b’eBiblia eribya bandu abanzire eribugha ekwenene kikatuwatikaya eriminyaki?

 ⁹ Omughulu eBiblia ikakanaya oko bya kera, siyiribugha mabehi. Aliwe ebitabu bingyi ebikakanaya oko bya kera hakanayira ibyakania ebite by’ekwenene busana ababihandika si babya mw’ekwenene. Eky’erileberyako, emighulu ekihugho kyabo kikasíngawa omo malwa sibalikanaya oko mwatsi oyo. Aliwe, abahandiki b’eBiblia babya mw’ekwenene n’omughulu eIsraeli yabya yikasíngwa. Kandi mobahandika n’eritandalwa lyabo. Eky’elireberyako, omo kitabu ky’Emighanzo, Musa akatubwira ngoko mw’ahalya kutsibu kandi ngoko oMungu amusuyira. (Emiganzo 20:2-12) Abahandika eBiblia eribya bandu abanzire eribugha ekwenene rikakanganaya ngoko eBiblia yikalwa ew’oMungu. Ekyo kikakanganaya ngoko twanganayiketera eBiblia.

10. Busana naki amahano w’eBiblia akatuwatikaya munabwire?

¹⁰ EBiblia ‘yasondolibawa n’ekirimu ky’[oMungu] kandi yiri n’endundi busana n’erikangirirya omwatsi ow’ekwenene kandi busana n’erikunga erihaba, kandi busana n’erihabula.’ (2 Timoteo 3:16, NWT) Kwenene, amahano w’eBiblia ali n’omughaso okw’itwe munabwire. Yehova anasi ngoko tuhangikirwe, akaminya amalengekania wetu kandi nga tukayowa tuti omo mitima yetu. Atwasi ndeke kulenga ngoko tuyasi kandi anzire itwabya n’obutseme. Asi ebitolere okw’itwe n’ebitatolere okw’itwe.

11, 12. (a) Ni mahano mabuya wahi awo Yesu aleta omo Matayo sura 5 erihika oko 7? (b) Eyindi myatsi eyo twangigha omo Biblia ni yahi?

¹¹ Omo Matayo sura 5 erihika oko sura 7, tukabana mw’amahano awuwene awo Yesu atuha awakakanganaya ngoko twangabana obutseme, ngoko twangahulikirirana  n’abandi, ngoko twangasaba, kandi nga twangalangira tuti esyofranga. Amahano ayo mwangabya inialetawa hamabilaba emyaka 2 000, akine w’omughaso munabwire.

¹² Omo Biblia, Yehova akatukangiriraya esyokanuni esikatuwatikaya eribya n’obunyumba obuwene, eribya bakoli b’omubiri abatolere, n’erikâla omo buholo n’abandi. Esyokanuni sy’eBiblia syanganatuwatikya, n’omo twangabya bahi, twikere hayi, kutse tuwite maligho muhandaki.​—Soma Isaya 48:17; lebaya Endomeko 3.

13. Isaya mw’abugha ati niki kyo kikasyahikira omuyi w’eBabeli?

¹³ Amaminyereri mangyi w’eBiblia abiribererera. Eky’erileberyako, Isaya mwabugha embere ngoko eBabeli ikendisyatoghotibwa. (Isaya 13:19) Mwakangania ndeke-ndeke omuyi oyo ng’akendisyatoghotibwa ati. Omuyi oyo abya kw’esyonyuyi nene-nene n’olusi ebyabya bikateyagho. Aliwe Isaya mwabugha ati olusi lukendisyumibwa n’esyonyuyi sikasyabya isisikingire. Abasuda bangahambire omuyi isihatabya malwa. Kandi Isaya mwabugha embere ngoko omulume oyukahulawa mo Kiro (Koreshi) yukasyahamba eBabeli.​—Soma Isaya 44:27–45:2; lebaya Endomeko 4.

14, 15. Obuminyereri bwa Isaya mobwabererera buti?

¹⁴ Habere habilaba myaka 200 obuminyereri ibwabirihandikwa, abasuda mobasa ibanayiteghekire erilwisya omuyi w’eBabeli. Oyo wabya mwimaniri w’abasuda nindi? Ngoko obuminyereri bwabya ibwabiribugha, abya ini Kiro, omwami we Persia. Ebyosi ebiri omo buminyereri byabya ibiri hakuhi n’eribererera.

¹⁵ Omo kiro eky’erilwisya omuyi, Abanya Babeli babya bawite erirya (karamu) linene. Mobayowa ibane omo  buholo busana n’oluhimbo lunene-nene n’olusi ebyabya bitimbire oko muyi. Eyihya y’omuyi, yo Kiro na basuda biwe mobatakula omughende erikehya amaghetse w’olusi. Amaghetse mwakeha ndeke neryo abasuda be Persia mobatoka erisoka. Ibwa abasuda bangalabire bati oko luhimbo lw’eBabeli? Ngoko obuminyereri bwabya ibwabiribugha, esyonyuyi sy’omuyi mositakingwa, neryo abasuda mobahamba omuyi isihatabya malwa.

16. (a) Isaya mwabugha embere ati ekyendihikira eBabeli omughulu owangasire enyuma niki? (b) Tukaminya tuti ngoko obuminyereri bwa Isaya mobwabererera?

 ¹⁶ Isaya mwakangania ati omughulu angahikire owo eBabeli siyendisyasikalwamo. Mwahandika ati: “Siyendisyabya mw’endulani [kutse, abakikalamo] kandi, kandi siyendisyaswikalwamo oko ndengo n’oko ndengo.” (Isaya 13:20) Ekyo mokyanabererera? Ahabya eBabeli, oko bilometere nga 80 erilola oko lutambi lw’eyikwa l’omuyi we Baghdad omo Irak, hali ebisambukalirya bisa. Erihika munabwire siyikere mundu. Yehova mwabirya eBabeli “omo lubiryo lw’eriherya [kutse, eritsandya].”​—Isaya 14:22, 23. *

17. Ekyangaleka itwikirirya emilaghe yosi y’oMungu niki?

¹⁷ Kundi amaminyereri mangyi w’eBiblia abiribererera, kikakanganaya ngoko tutolere itwikirirya ebyo eBiblia yikabugha oko biro ebikasa. Twanganayiketera ngoko Yehova akendisyaberererya omulaghe wiwe  ow’eriyira ekihugho mo paradiso. (Soma Emiganzo 23:19.) Kwenene, tuwite ‘amaha w’engebe y’erikota ey’[oMungu] oyutebiha atulagha oko mighulu ya kera na kera.’​—Tito 1:2. *

EBIBLIA YANGANABINDULA ENGEBE YAGHU

18. Paulo mwabugha atiki oko “kinywa ky’[oMungu]”?

¹⁸ Twabirigha ngoko sihali ekindi kitabu ekiri ng’eBiblia. Emyatsi eyiri omo Biblia yiri omo bughuma, kandi y’amakania oko by’esiyase kutse oko byabya kera, siyiribugha mabehi. Yikatuha amahano awuwene kandi muli amaminyereri mangyi awakabererera. Siby’ebyo bisa ebyo eBiblia yikakakola. Omukwenda Paulo mwahandika ati: ‘Ekinywa ky’[oMungu] kiriho, kandi kinemukola omubiri.’ Ekyo kikakanganayaki?​—Soma Abaebrania 4:12.

19, 20. (a) EBiblia yangakuwatikya yiti eriyiminya ngoko uli? (b) Wangakangania wuti ngoko ukasima oMungu busana n’ekihembo ky’eBiblia?

¹⁹ EBiblia yanganabindula engebe yaghu. Yanganakuwatikya eriyiminya ndeke, ngoko uli. Yanganakuwatikya eriminya ndeke amalengekania waghu na kandi ngoko ukayowa. Eky’erileberyako, twanganalengekania tuti twanzire oMungu. Aliwe erikangania ndeke ngoko tumwanzire, litolere itwakola eby’eBiblia yikabugha.

²⁰ EBiblia kwenene ni kitabu ekikalwa ew’oMungu. Anzire iwasoma eBiblia, iwighayo, n’eryanzayo. Usime oMungu busana n’ekihembo ekyo, kandi ulolaye embere erighakyo. Neryo ukendiminya ekyaleka oMungu iniahangika abandu. Omo sura eyikwamire, tukendiminya bingyi oko ekyaleka oMungu iniahangika abandu.