1, 2. (a) Abalunga bahya-bahya bakabya n’amaha wahi? (b) Omo sura eno tukendisubirya oko mabulyo wahi?

TERILENGEKANIA obutseme obo omulume n’omukali bakabya nabo ekiro ky’endwa yabo. Batsemire busana n’engebe yabo ey’ebiro bikasa kandi bawite amaha n’erilengekania kutsibu oko biro ebyo. Bawite amaha ngoko endwa yabo ikendisyabugha ebiro bingyi kandi iyine m’obutseme.

² Esyondwa nyingyi sikanatsuka ndeke, aliwe omughulu abilaba emyatsi iyabinduka. Abatahenie bamanza bati endwa yabo ibughe biro bingyi ibane omo butseme, litolere ibakwama obusondoli bw’oMungu. Tulebaye ekyo eBiblia yikasubaya oko mabulyo ano: Endwa yiwite ndundi syahi? Wamanza er’itahya kutse eritahibwa, wangasombola ndeke wuti omwanzwa waghu? Wangabya iba kutse mukali mubuya wuti? Kandi ekyangawatikya endwa eribugha ebiro bingyi ni kyahi?​—Soma Emisyo 3:5, 6.

3. Ukalengekanaya uti omundu eribya n’obutseme atolere inyatahya kutse eritahibwa? Kanaya.

³ Abandi bakalengekanaya bati omundu syangabana obutseme amatendilunga. Aliwe ekyo si kwenene. Yesu  mwabugha ati obusimbi kyanganabya kihembo. (Matayo 19:11, 12) N’omukwenda Paulo mwabugha ati hane esyondundi sy’eribya musimbi. (1 Abanya Korinto 7:32-38) Kiri okw’iwe erisombola nga ukendisyatahya kutse eritahibwa kutse nga ukandisyabya musimbi. Isiwaligha abira baghu, abomo kihanda kyaghu, kutse emibere eyo w’akuliramo bikukune eritahya kutse eritahibwa.

4. Esyondundi silebe esy’endwa eyuwene ni syahi?

⁴ EBiblia yikabugha yiti endwa nayo ni kihembo ekikalua oko Mungu kandi ngoko yiwite esyondundi silebe. Yehova mwabugha oko mulume w’erimbere, yo Adamu ati: “Siryuwene omundu eribya iyuwene; ngendimukolera omuwatikya oyumutolere.” (Enzuko 2:18) Yehova mwahangika Eva abye mukali wa Adamu, neryo mobabya obunyumba bw’erimbere. Abatahenie bamabuta abana, litolere endwa yabo iyabya omo mibere eyuwene eyangabawatikya erikulya abana bo ndeke. Aliwe eributa abana, si ky’ekyo kisa ekyangaleka omundu inyatahya kutse eritahibwa.​—Esyonyimbo 127:3; Abanya Efeso 6:1-4.

5, 6. Endwa yangabya “ng’ekikoba ky’emihungyi isatu” yiti?

⁵ Omwami Solomona mwahandika ati: ‘Ababiri buwene kwilaba omughuma, kusangwa bawite oluhembo oluwene busana n’emibírí yabo. Kandi omughuma amayitinira, oghundi asyahangania mulikyabo, nikwa obulighe oko oyuli iyuwene omughulu akayitinira hate wundi w’erimuhangania . . . Olukoba lw’emihungyi isatu siluli twika luba.’​—Omugambuli 4:9-12.

⁶ Endwa eyuwene ni bwira obulumire omo kati-kati k’abandu babiri abakawatikayana, abakasubayana mutima omonda, n’eriteghania. Olwanzo lukaleka endwa iyawata. Aliwe yikawata kundu omulume n’omukali bamabya baramya ba Yehova. Neryo endwa yabo yanganabya “ng’ekikoba ky’emihungyi isatu,” ekikoba  ky’emihungyi isatu eyilukire ndeke. Ekikoba ng’eki kiwatire kutsibu kulenga eky’emihungyi ibiri. Abatahenie bamahira Yehova y’omo ndwa yabo iyikendiwata.

7, 8. Paulo mwaha aBakristo b’amahano wahi awalebirye endwa?

⁷ Omulume n’omukali bakabya babitahania, banganayitsemesya omwighutya esyongumbu syabo sy’emyatsi y’engyingo. (Emisyo 5:18) Aliwe omundu amatahya kutse eritahibwa busana n’eryughutya lisa esyongumbu siwe sy’emyatsi y’engyingo, inyanganasombola muhanda ow’omwiwe. Kyo kikaleka eBiblia iyabugha yiti omundu atolere inyalunga abilaba omo mughulu owo esyongumbu sy’emyatsi y’engyingo sikabya nyingyi kutsibu. (1 Abanya Korinto 7:36, NWT) Kyuwene erilunga esyongumbu esyo syabikeha. Neryo aho omundu inyanganalengekania ndeke n’erisombola ndeke.​—1 Abanya Korinto 7:9; Yakobo 1:15.

⁸ Wamabya iwunemulengekania eritahya kutse eritahibwa, litolere iwabya n’amalengekania awatolere, n’eriminya ngoko obuli ndwa yiwite amaligho wayo. Paulo mwabugha ati abatahenie “basyabana amalighe omo mubiri.” (1 Abanya Korinto 7:28) Nibya n’obunyumba obuwene nabo bukanabya n’emighulu eyikalire. Neryo wamasombola eritahya kutse eritahibwa, usombole ndeke omwanzwa waghu.

9, 10. Ni kyahi ekyangahikira omundu amatahya kutse eritahibwa n’oyutekolera Yehova?

⁹ Omughulu ukasombola ow’eritahya kutse ow’eritahibwa naye, litolere iw’ibuka akanuni k’eBiblia ak’omughaso kano: “Simumatikane eritatolere n’abat’ikirirye.” (2 Abanya Korinto 6:14, NWT) Eky’erileberyako ekyo kiluire oko mubere ow’abya akakolesibwa omo by’obulime.  Esyonyama ibiri syamabya isisiwite obunene kutse akaghala ebilingirirene, omulimi syangabohasyo haghuma sitoke erikola omw’irima. Ekyo sikyangatolera kundi esibiri syosi isikendighalwa. Kutya, oyukaramaya Yehova n’oyutemuramaya bamatahania, ibakendisyabana amaligho mangyi. Neryo eBiblia yikatuha erihano eryuwene yiti tutahaye kutse tutahibawe n’oyuli “Mukristo kwenene.”​—1 Abanya Korinto 7:39.

¹⁰ Oko sindi ndambi, aBakristo balebe bakalengekanaya bati omo mwanya w’erisighala ibobene kyanganuwana eritahya kutse eritahibwa n’oyuteramaya Yehova. Aliwe twamaghana erikwama erihano ly’eBiblia, kangyi kangyi tukaghalawa n’eribula obutseme. Okwitwe tukaramaya Yehova, ekindu ky’omughaso munene kutsibu omo ngebe yetu ly’erimukolera. Wangayowa wuti wamabya isiwangatoka erisangira omo kindu ky’omughaso munene kutsibu ekyo n’ow’omwaghu? Abandu bangyi babiriyisogha erisighala basimbi omo mwanya w’eritahya kutse eritahibwa n’oyutekolera Yehova.​—Soma Esyonyimbo 32:8.

11. Wangasombola ndeke oweritahya kutse oweritahibwa naye yo wuti?

¹¹ Ekyo si bughambu obuli mundu oyukakolera Yehova anganabya mulume kutse mukali oyukutolere. Wamabya iwunemulengekania okw’itahya kutse okw’itahibwa, sondaya oyo wanzire erilua oko mutima n’oyo wangahulikirirana naye ndeke. Ulindirire omughulu ukendisyabana omundu oyw’anzire erikola ebiri ng’ebyo wanzire erikola n’oyukahira erikolera oMungu ly’embere omo ngebe yiwe. Ubye n’endambi y’erisoma n’erilengekania buli oko mahano mabuya awalebirye endwa omo bitabu by’omughombe oyuteleghula.​—Soma Esyonyimbo 119:105.

12. Oko mubere w’erisombolera omundu ow’eritahya kutse ow’eritahibwa naye, eBiblia yikatwighisayaki?

 ¹² Omo bindi bihanda, ababuti bo bakasombolera omwana wabo y’omundu w’eritahya kutse ow’eritahibwa naye. Omo bihanda ebyo, abandu bakalengekanaya bati ababuti bo basi ndeke oyutolere omwana wabo. Omubere oyu aby’akakolesibwa kutsibu omo biro bya kera omughulu w’eBiblia. Neryo abomo kihanda kyaghu bam’anza erikwama omubere oyo, eBiblia yanganawatikya ababuti eriminya emibere eyo batolere ibalangira oko oyukasyabya ow’omwaghu. Eky’erileberyako, Abrahamu abere akasombolera mughala wiwe  Isaka y’omukali, eky’omughaso okwiye sikyabya esyofranga kutse ekihanda ekiwite erina; mwasondya oyw’anzire Yehova.​—Enzuko 24:3, 67, lebaya Endomeko 25.

13-15. (a) Omulume angayiteghekania ati eribya iba mubuya? (b) Omukali angayiteghekania ati eribya mukali w’obunyumba mubuya?

¹³ Wamabya iwunemulengekania okw’itahya kutse okw’itahibwa, litolere iwayiteghekania ndeke. Wanganalengekania uti unayiteghekenie, aliwe tukanaye eriyiteghekania oko ndwa kwenene nga ni bughambuki. Eky’erisubirya kyanganakuswekya.

¹⁴ EBiblia yikakanganaya yiti abalume n’abakali abatahenie bawite esyokasi esisighene. Busana n’ekyo, ni ky’amenge eriminya ngoko eriyiteghekania oko ndwa kikaminyisaya eriminya akasi kaghu, iwe ng’omulume kutse ng’omukali. Omulume amabya inyanemulengekania okw’itahya, atolere inyayibulya ng’anayiteghekenie eribya mutwe w’obunyumba. Yehova anzire ati omulume oyuli omo bunyumba inyatsomana omukali wiwe n’abana biwe n’eribaha ebyo bayitaghire kinya-mubiri na kinya-mutima. Eky’omughaso kutsibu, omulume yutolere inyasondola ekihanda kiwe omw’iramya oMungu. EBiblia yikabugha yiti omulume oyutetsomana ab’omo nyumba yiwe ni “mubi kwilaba oyut’ikirirye.” (1 Timoteo 5:8) Neryo wamabya iwunemulengekania okw’itahya, lengekanaya nga wangakolesya wuti akanuni kano: “Ukokotaye emibiri yawu y’eyihya, uyikokoterayeyo omoli; n’enyuma uhimbe enyumba yawu.” Ni bughambu, embere sy’eritahya, litolere iwalangira nga wanganabya mulume mubuya oyo Yehova anzire iwabya.​—Emisyo 24:27.

 ¹⁵ Omukali oyukalengekanaya okw’itahibwa atolere inyayibulya ng’anayiteghekenie erimanira akasi k’omukali w’obunyumba kutse eribya mama. EBiblia yikahula esyonzira silebe esyo omukali akakanganayamo ngoko atsomene mwira wiwe n’abana biwe. (Emisyo 31:10-31) Munabwire, abalume n’abakali bangyi bakalengekanaya lisa oko ebyo oyukasyabya iba kutse mukali wabo angakolerabo. Aliwe, Yehova anzire itwalengekania oko ekyo twangakolera iba kutse mukali wetu.

16, 17. Wamabya iwunemulengekania okw’itahya kutse eritahibwa, ni kyahi ekyo utolere iwalengekaniako kutsibu?

¹⁶ Embere sy’eritahya kutse eritahibwa, ulengekanaye kutsibu oko ebyo Yehova akasonda oko mulume n’oko mukali. Eribya mutwe w’obunyumba si bughambu omulume atolere inyakolera abomo nyumba yiwe ng’endale, mo kyangabya kinya-mubiri kutse kinya-mutima. Omutwe w’obunyumba oyuwene akakwama emibere ya Yesu, oyukakanganaya mughulu wosi olwanzo n’olukogho oko bali omo buteya bwiwe. (Abanya Efeso 5:23) Omukali naye atolere inyalengekania nga kikaminyisayaki erimira mwira wiwe omo ebyo akayisogha n’erikola omo bughuma naye. (Abanya Roma 7:2) Atolere inyayibulya ng’anganatsemera erisikya omulume oyutahikahikene. Amalangira ati syangatoka, kyanganuwana inyayisogha eribya musimbi lino.

¹⁷ Abiba n’abakali batolere ibatsomana kutsibu eritsemesya abanzwa babo kwilaba eriyitsemesya ibibene. (Soma Abanya Filipi 2:4.) Paulo mwahandika ati: “Obuli mundu omo kati-kati kenyu anze mukali wiwe ngoko akayanza iyuwene, n’omukali naye akenge iba wiwe.” (Abanya Efeso 5:21-33) Abosi babiri omulume n’omukali batolere ibayowa ko b’anzirwe n’erisikibwa. Aliwe endwa eribya ndeke, omulume atolere inyaminya kwenene ngoko  omukali wiwe amusikirye, kandi n’omukali atolere inyaminya kwenene ngoko omwira wiwe amw’anzire.

18. Omulume n’omukali ababiritsukisya obwira bw’eritahania batolere ibayiteya busana naki?

¹⁸ Omulume n’omukali ababiritsukisha obwira bw’eritahania, litolere ibaminyana ndeke embere sy’endwa yabo. Kandi oyo w’omughulu w’erilangira emwatsi omo nzira eyitolere n’eribwirana ekwenene batoke eriyisogha nga ban’anzire oko kwenene eribya haghuma. Kandi omo mughulu oyo, omulume n’omukali bak’igha erikanirania n’eriyikasa eriminya ebiri omo mutima  w’oghundi. Omughulu obwira bwabo bukanoka, neryo bak’anzana kutsibu. Aliwe litolere ibayiteya omo mibere ey’erikangananiamo olwanzo embere sy’erilunga kusangwa batitayiteya ibanganakola ekibi. Olwanzo lw’ekwenene ilukendibawatikya eriyikakirya n’eribateya oko kindu ekyangatsandya obwira obuli omo kati kabo n’obwira bwabo na Yehova.​—1 Abanya Tesalonika 4:6.

19, 20. Abakristo bakalangira endwa yo bati?

¹⁹ Ebitabu n’esyofilme nyingyi bikabuyira okwikangania ekiro ky’endwa ekilumire kandi eky’obutseme. Aliwe omo kwenene, ekiro ky’endwa ni nzuko nyisa. Yehova atsukisaya endwa omukali n’omulume babye omo bughuma omo ngebe yabo yosi.​—Enzuko 2:24.

²⁰ Munabwire, abandu bangyi bakalangira endwa nga ni ndegheka y’omughulu muke. Ni kyolo eritahya kutse eritahibwa kandi ni kyolo eritwa endwa. Abandi bakalengekanaya bati amaligho amatsuka, yikabya ini ndambi y’erilekana n’eribugha endwa. Aliwe w’ibuke eky’erileberyako ky’eBiblia eky’ekikoba ekiwatire eky’emihungyi isatu eyilukire ndeke. Ekikoba ekiri ng’ekyo sikyangatwika n’omo hangabya ebitsibu. Twamasondya obuwatikya oko Yehova, endwa yetu iyikendikota. Yesu mwabugha ati: “Abo [Mungu] abirimatania haguma, sihabye mundu oyukagabulabo.”​—Matayo 19:6.

21. Ekyangawatikya omulume n’omukali wiwe erianzana niki?

²¹ Itwe bosi tunawite ebyo tukatoka n’ebyo tutetoka. Ky’olobire erihwerya amalengekania wetu w’okwitaluka ly’abandi, kutsibu-tsibu, okwitaluka ly’omwanzwa wetu. Twamakola ekyo, sitwangabya n’obutseme. Aliwe, twamahwerya amalengekania w’oko mibere mibuya y’abanzwa betu, itukendibya n’endwa ey’obutseme. Nina ky’amenge  eribya n’amalengekania ng’aya oko mwanzwa waghu oyutahikahikene? Inga! Yehova anasi ngoko situhikahikene, aliwe akalangira kutsibu-tsibu emibere yetu mibuya. Terilengekania amatendikola ekyo! Omuhandiki w’esyonyimbo mwabugha ati: “Wamaghanza ebibi byetu, [Yehova], nindi wangatoka erisingana kwehi?” (Esyonyimbo 130:3) Abiba n’abakali babo batolere ib’igha Yehova omw’isondekania ebibuya oko banzwa n’eribya abakaghanyira luba.​—Soma Abanya Kolosai 3:13.

22, 23. Abrahamu na Sara mobasigha eky’erileberyako kibuya oko bali omo bunyumba bo bati?

 ²² Emyaka yikalaba, endwa yanganawata. Abrahamu na Sara mobabugha omo ndwa mw’emyaka mingyi kandi ibanatsemire. Omughulu Yehova abwira Abrahamu ati alue omo muyi we Uri, alinga Sara abya n’emyaka eyilabire 60. Terilengekania nga mukyamukalako kungahi erisighania enyumba yabo eyuwene, n’eriyikala omo syohema. Aliwe Sara abya mwira mubuya kandi muwatikya w’iba wiwe, kandi kwenene aby’amusikirye. Neryo mwimira Abrahamu omwiyisogha liwe kandi mwamuwatikya ebyo akayisogha bibye n’endundi eyuwene.​—Enzuko 18:12; 1 Petero 3:6.

²³ Ni kwenene, eribya n’endwa eyuwene sikiriminyisaya kiti omulume n’omukali wiwe bakendibya bakalighirana oko buli mwatsi. Kiro kighuma, Abrahamu mwatalighirana na Sara, Yehova mwamubwira ati: “Uhulikirire omulenge wiwe.” Abrahamu mwamuhulikirira, neryo mobabana endundi. (Enzuko 21:9-13) Omughulu iwe n’ow’omwaghu simutalighirana oko mwatsi mulebe, isiwabunika mutima. Eky’omughaso, n’omo hangabya eritendilighirana, habye ihakine erikolerana n’olwanzo n’erisikania.

24. Endwa yetu yangaletera Yehova y’olukengerwa yiti?

²⁴ Omo ndeko y’eKikristo mune abatahenie bangyi abatsemire. W’amanza eritahya kutse eritahibwa, w’ibuke ngoko erisombola omwanzwa yo ndeke ni kighuma ky’okwiyisogha ly’omughaso eryo wangakola. Kikenditula oko ngebe yaghu yosi, neryo usondaye obusondoli bwa Yehova. Aho iwukenditoka erisombola ndeke omwanzwa waghu, iwayiteghekania ndeke oko ndwa yaghu, n’erikola kutsibu eribya n’endwa eyiwatire kandi eyiri m’olwanzo olukendiha Yehova y’olukengerwa.