1-3. (a) Ekighuma ky’oko bihembo ebyuwene eby’oMungu atuha ni kyahi? Twanganakolesyakyo muhanda tuti? (b) Litolere itwakolesya ekihembo ky’eribugha tuti?

TATA mughuma amaha omughala wiwe mulere y’ekinga. Eriha mughala wiwe y’ekihembo kibuya ekyo kyamamutsemesya. Neryo tata oyo angayowa ati mughala wiwe amaghendya ekinga ekyo kyo kityakitya neryo iniahutalya omundu?

² Yehova yukatuha ‘obuli kihembo kibuya n’obuli kihembo ekihikahikene.’ (Yakobo 1:17, NWT) Ekighuma ky’oko bihembo bibuya ebyo atuha b’obutoki bw’eribugha. Ekihembo ekyo kikaleka itwatoka eribwira abandi b’amalengekania wetu n’erikangania ngoko tukayowa. Twanganabugha ebyangawatikya abandi n’ebyangaleka ibayowa ndeke. Aliwe tuminye ngoko ebyo tukabugha byanganahutalya abandi kutse ibayowa muhanda.

³ Ebinywa biwite obutoki bunene, kikaleka Yehova iniatukangirirya ngoko twangakolesya ndeke ekihembo kyetu ky’eribugha. Akatubwira ati: “Si mubughe ebinywa ebitisirire, nikwa mubughe ebinywa bibuya ebikawatikaya n’erihimba abandu, ebikaha endundi oko bandu abakowa.” (Abanya Efeso 4:29) Tulebaye ngoko  twangakolesya ekihembo ekikalua oko Mungu ekyo omo nzira eyikamutsemesaya n’eyikahimba abandi.

4, 5. Emisyo y’eBiblia yikatwighisayaki oko butoki bw’ebinywa?

⁴ Ebinywa biwite obutoki, neryo litolere itwayiteya okw’ebyo tukabugha kandi ngoko tukabibugha. Emisyo 15:4 yikabugha yiti: “Olulimi lw’erilamya ni muti w’engebe; nikwa oluhengemire lukabuna omutima.” Ngoko omuti mubuya akahumulikanaya n’erilamya, ebinywa ebyuwene bikahumulikanaya n’erilamya oyuk’owabyo. Aliwe, ebinywa ebituwene bikaghalaya abandi n’eribaluma oko mutima.​—Emisyo 18:21.

⁵ Emisyo 12:18 yikabugha yiti: “Eribugha butalengekania liri ng’eritsimita ly’omuyali”. Ebinywa ebituwene byanganaluma oko mutima n’eritsandya obwira. Kwamuhwa wam’ibuka omughulu omundu mulebe akubwira ebinywa ebituwene n’erikuhitania kutsibu. Aliwe, omusyo oyo akabugha kandi ati: ‘Olulimi lw’ab’amenge lukalamaya, NWT.’ Ebinywa ebyuwene byanganalamya omutima owabunikire n’erisubya obwira obulue ibwabiritsanda busana n’eritendihulikirirana. (Soma Emisyo 16:24.) Twam’ibuka ngoko ebinywa byetu byanganahutalya kutse ibyalamya abandi, itukendibya tukayiteya oko ebyo tukabugha.

6. Ekikaleka iryakala erikakirya ebyo tukabugha niki?

⁶ Eyindi nzumwa eyikaleka itwayiteya oko binywa byetu y’eno: Itwe bosi situhikahikene. “Amalengekania w’omutima w’omundu ni mabi,” kandi n’ebyo tukabugha bikakanganaya ebiri omo mitima yetu. (Enzuko 8:21; Luka 6:45) Erikakirya ebyo tukabugha lyanganakala. (Soma Yakobo 3:2-4.) Aliwe litolere itwalolya embere omw’iyikasa eryuwania emibere yetu y’erikania n’abandi.

7, 8. Busana naki ebyo tukabugha byanganuwania kutse eritsandya obwira bwetu na Yehova?

 ⁷ Kandi litolere itwateya ebyo tukabugha kundi tukendisyatonda embere sya Yehova busana n’ebyo tukabugha kandi ngoko tukabughabyo. Yakobo 1:26 yikabugha yiti: “Omundu amaghanirya ati akakwama ekisomo kyo ndeke, nikwa isialikunga olulimi lwiwe, akayiteba, n’ekisomo kiwe ni kya busa.” Ekinywa ky’eKigiriki ekyahindulawamo “busa” kyanganasyabindulwamo “buyira.” (1 Abanya Korinto 15:17) Neryo tutetayiteya oko ebyo tukabugha, itwanganatsandya kutse erisambula obwira bwetu na Yehova.​—Yakobo 3:8-10.

⁸ Kwenene, tuwite ebikaleka itwayiteya oko ebyo tukabugha kandi ngoko tukabibugha. Twamasonda erikolesya ndeke ekihembo ky’eribugha ngoko Yehova anzire, litolere itwaminya nga ni binywa bya muhanda wahi ebyo tutolere itwayihighulako.

9, 10. (a) Ni binywa bya muhanda wahi ebyo abandu bangyi bakabugha munabwire omo kihugho? (b) Busana naki tukaghana eribugha ebinywa ebikita esisoni?

⁹ Munabwire abandu bangyi bakabugha ebinywa ebitisirire (ebihondire), kutse ebik’ita esisoni. Abangyi bakalengekanaya bati batolere eritsuma n’eribugha amakaku imobowibwa. Ngendo nyingyi abakakola omubírí w’erisekya abandu bakakolesaya ebinywa ebikahemula n’eb’ikita esisoni omwisonda erisekya abandu. Aliwe, omukwenda Paulo mwabugha ati: ‘Nenyu mughane ebyosi ebi: erihitana, eriaghalirwa, ekinigha, eritsuma; kandi simubughe ebitisirire.’ (Abanya Kolosai 3:8) Kandi mwabugha ati ebinywa ebik’ita “esisoni” sibitolere “bikahulwa omo kati-kati” k’aBakristo b’ekwenene.​—Abanya Efeso 5:3, 4.

¹⁰ Ebinywa ebik’ita esisoni sibitsemesaya Yehova n’abamwanzire. Ni bindu ebitisirire. Omo Biblia, ekindu ‘ekitisirire’ ni kighuma ‘ky’okw’ikola ly’omubiri.’ (Abanya Galatia 5:19-21) Omo bindu ‘ebitisirire’ mwanganabya ebibi mbiriri-mbiriri, kandi emibere mighuma eyitisirire yanganakolya oko yindi. Omundu amabeghera eribugha ebinywa ebitisirire, ebinywa ebikita esisoni, neryo amaghana erileka emitsye mibi eyo, iniakakanganaya ngoko syatolere eribya omo ndeko.​—2 Abanya Korinto 12:21; Abanya Efeso 4:19; lebaya Endomeko 23.

11, 12. (a) Olutongo niki? (b) Busana naki litolere itwayihighula okw’ibugha amabehi w’oko bandi?

¹¹ Kandi litolere itwayikakirirya oko lutongo. Sihali bubi eritsemera abalikyetu n’erikanirania emyatsi eyilebirye abira betu n’abekihanda kyetu. Nibya n’omo biro by’omughulu w’abakwenda, aBakristo babya bakasonda eriminya abalikyabo nga bali bati kandi nga bangabawatikya bati. (Abanya Efeso 6:21, 22; Abanya Kolosai 4:8, 9)  Aliwe, tuminye ngoko ebyo tukakanaya oko bandi bandu byanganahinduka luba mw’eby’olutongo. Twamasonda erisihya omwatsi, itwanganabugha amabehi kutse itwakania oko bindu ebitatolere erikanibwako. Tutetayiteya, emikanirye mibi eyiri ng’eyo yanganasiramo erilegha abandi kutse eribabugha kw’amabehi awakalire. Abafarisayo mobabugha oko Yesu kw’amabehi, mobamulegha oko myatsi ey’atakola n’ahake. (Matayo 9:32-34; 12:22-24) Eribugha oko mundu kw’amabehi kikamutsandiraya erina, kikaleta amalwa n’obulumi, kandi kikatsandaya obwira.​—Emisyo 26:20.

¹² Yehova asondire ati itwakolesya ebinywa byetu omw’iwatikya n’erihimba abandi, butsira eribayira mo nzighu syetu. Yehova aponire oyukaleta “amalwa omo kati-kati k’abaghala babo.” (Emisyo 6:16-19) Omutsongeri w’erimbere ni Sitani Diabolo, oyo watsongera oMungu. (Eribisulirwa 12:9, 10) Omo kihugho kya munabwire, abandu bangyi bakabugha oko bandi kw’amabehi. Aliwe emibere eyo siyitolere yikabya omo ndeko y’eKikristo. (Abanya Galatia 5:19-21) Neryo litolere itwayiteya oko ebyo tukabugha, n’erilengekania embere sy’eribugha. Embere sy’eritula omwatsi mulebe w’oko mundu, yibulaye: ‘Ebyo ngasonda eribugha nina kwenene? Byanganatsemesya? Byanganawatikya? Nangaligha nyiti oyo ngakanayako owe ebyo ngamubughako? Nangayowa nyiti omundu amanyibughako ebiri ng’ebyo?’​—Soma 1 Abanya Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Ebitsumi byanganakolaki oko bandi bandu? (b) Eribugha amakaku niki? Busana naki aBakristo batolere ibayihighula okwibwira abandi b’amakaku?

¹³ Hakanabya akatambi itwayikubya bwomo busana n’ebyo tulyabugha. Aliwe sitwanzire tukabya n’emitsye y’eribugha oko bandi ko muhanda kutse eribabugha kw’ebinywa ebituwene kutse ebitsibu. Ebitsumi  sibiwite omwanya w’omo ngebe yetu. Paulo mwabugha ati: “Mughuse hali erikaliha lyosi, n’eriaghalirwa lyosi, muleke olukanda, n’ebitsumi byosi.” (Abanya Efeso 4:31) Esindi Biblia sikahindula “ebitsumi” mo “ebinywa bibi,” “ebinywa ebikahutalaya,” na “ebinywa by’erihitania.” Ebinywa by’ebitsumi bikahitanaya abandu bo kutsibu n’erileka ibayowa nga ni bandu abate n’omughaso. Ebinywa byetu byanganabuna luba omutima w’abana, busana n’ekyo litolere itwayiteya kutsibu oko binywa ebyo tukababwira.​—Abanya Kolosai 3:21.

¹⁴ EBiblia yikatukunga oko ghundi muhanda mubi kutsibu w’ebinywa ebyangahutalya: eribwira omundu y’amakaku. Eribwira abandi b’amakaku ly’eribeghera eribatsuma ukasondya eribahutalya omo mitima. Kwenene ni mwatsi w’obulighe omundu erikolera ow’omwiwe kutse abana biwe atya! Omundu atetaleka eribwira abandi b’amakaku iniakendihiwa omo ndeko. (1 Abanya Korinto 5:11-13; 6:9, 10) Ngoko twamab’igha, twamabibugha ebinywa ebikita esisoni, eby’amabehi, kutse ebitetsemesaya, itukenditsandya obwira bwetu na Yehova n’obwira bwetu n’abandu.

15. Ni binywa ebiri biti byo bikawataya obwira?

¹⁵ Twangakolesya tuti ekihembo ky’eribugha omo nzira eyo Yehova anzire? N’omo eBiblia siyiritutondogholera ebyo tutolere kutse ebyo tutatolere eribugha, yikatubwira yiti ‘tubughe ebinywa ebyuwene ebikahimba.’ (Abanya Efeso 4:29) Ebinywa ebikahimba ni binywa ebyerire, ebyeritsemesya, kandi ni by’ekwenene. Yehova anzire itwakolesya ebinywa byetu by’omw’ihimba n’eriwatikya abandi. Aliwe, oyo si mwatsi molo-molo. Litolere itwayikasa kutsibu imo twatoka eribya tukabugha ebinywa ebikahimba omo mwanya w’eribugha  ebinywa ebituwene n’ebitetsemesaya. (Tito 2:8) Tukanaye oko nzira silebe esyo twangahimbamo abandi omo ebyo tukabugha.

16, 17. (a) Busana naki litolere itwabya tukasima abandi? (b) Ni bahi abo twangasima?

¹⁶ Yehova na Yesu babeghere erisima abandi. Twanzire itwakwama emibere yabo. (Matayo 3:17; 25:19-23; Yoane 1:47) Twamasonda erisima omundu busana n’ebibuya ebyakakola n’eribugha omo nzira eyangamuhimba kwenene, litolere erimutsomana n’erilengekania eby’erimubwira. Emisyo 15:23 yikabugha yiti: ‘Ekinywa omo mughulu owuwene ni kibuya kingahi!’ Omughulu omundu akatusima erilua oko mutima busana n’omubírí owo tukakola kutse erikangania kw’akasima busana n’ekyo twakola, kikatuhimba.​—Soma Matayo 7:12; lebaya Endomeko 27.

¹⁷ Wamabeghera erisondekania oko bandi kw’ebyuwene, irikendy’oloba okwiwe eribasima erilua oko mutima. Eky’erileberyako, kwamuhwa iwalangira omundu mulebe w’omo ndeko oyukateghekanaya ebipindi biwe byo ndeke kutse oyukayikasa erisubirya oko mabulyo omo mihindano. Omulwana kutse omumbesa oyukayikasa erikangania ngoko ni mwimiri wa Yehova ekalasi, kutse iwalangira omukekulu kutse omusyakulu oyukayikasa erihubirya obuli mwisi. Ebinywa byaghu eby’erisima kwenene byanganabahimba. Omulume eribwira mukali wiwe ati amw’anzire n’erimusima ni ry’omughaso munene. (Emisyo 31:10, 28) Ngoko omuti alaghire oko kyakakala n’oko maghetse imw’akula, abandu nabo balaghire okw’isimwa. Abana nabo balaghire kutsibu okw’isimwa. Neryo litolere iwabya ukasondekania ehyanya hy’eribasima busana n’emibere yabo eyuwene n’ebyo bakayikasa erikola. Eribasima lyanganaleka  ibabya n’omuhwa n’eriyiketera eryuwene, kandi lyanganabawatikya eriyikasa kutsibu erikola ebitolere.

18, 19. Busana naki litolere itwayikasa kutsibu erihimba n’erisubya abandi mutima omo nda? Twangakola tutya tuti?

¹⁸ Omughulu tukahira omo bandi mw’omuhwa n’eribasubya mutima omo nda, tukabya itwamakwama emibere ya Yehova. Atsomene kutsibu omundu “oyuli n’ekirimu kyolo-kyolo” n’omundu “oyukwire obulighe.” (Isaya 57:15) Yehova anzire ‘itwahimbana’ kandi ‘itwabya n’ebinywa by’erisubya mutima omo nda abakwire obulighe bunene.’ (1 Abanya Tesalonika 5:11, 14) Yehova akalangira omughulu tukayikasa erikola ‘tutya, neryo akatsema.

 ¹⁹ Wanganalangira omundu mulebe omo ndeko oyuli omo bulighe kutse oyubunikire mutima. Ekyo wangabugha erimuwatikya niki? Wanganabya isiwangatoka eribughaho ekikamukenderaya, aliwe wanganamukangania ngoko umutsomene. Eky’erileberyako, wanganayikasa erilabya endambi yo haghuma naye. Wanganamusomera erisako ly’eBiblia eryangamuhimba n’erisaba haghuma naye. (Esyonyimbo 34:18; Matayo 10:29-31) Ukanganaye abandu abo ngoko abalikyabo b’omo ndeko b’abanzire. (1 Abanya Korinto 12:12-26; Yakobo 5:14, 15) Kandi emibughire yaghu litolere iyakangania ngoko ebyo ukabugha bikalua omo mutima kandi ngoko w’ikiriryebyo.​—Soma Emisyo 12:25.

20, 21. Ni kyahi ekikawatikaya abandi eriligha erihano lyo bweghu-bweghu?

 ²⁰ Kandi tukahimba abandi omughulu tukabaha amahano awuwene. Kundi situhikahikene, ngendo nyingyi itwe bosi tukalagha oko mahano. Emisyo 19:20 yikabugha yiti: “Uhulikirire erihanwa, wangirire erikangiribwa; iwaminya eribya n’amenge oko biro byawu by’enduli.” Erihana si mubírí w’abasyakulu ibobene. Ababuti batolere ibasondola abana babo. (Abanya Efeso 6:4) N’omwali wetu naye anganahana oghundi mwali wetu. (Tito 2:3-5) Kundi twanzire abalikyetu, twanzire itwabahana omo nzira eyangaleka ibatayowa muhanda. Ekyangatuwatikya niki?

²¹ Kwa muhwa wam’ibuka ekiro omundu akuha erihano eryuwene, neryo mowalighalyo bweghu-bweghu. Ekyaleka iwalighalyo n’erikolesyalyo niki? Alinga mowalangira ngoko omundu oyo akutsomene kwenene. Kutse mwakania naghu omo nzira eyuwene n’ey’olwanzo. (Abanya Kolosai 4:6) Kwenene, anganabya inialusaya erihano eryo ly’omo Biblia. (2 Timoteo 3:16) Omughulu tukaha omundu y’erihano, litolere itwalusyalyo omo Masako, n’omo twangasoma erihano eryo ngoko line omo Biblia kutse erikania oko lisako rilebe. Isihabya omundu n’omughuma oyukakasa abandi erikwama amalengekania wiwe kutse erikolesya muhanda amasako kundi anzire ati amasako ayo akwame amalengekania wiwe. Eryibuka enzira eyo bakuhanamo kyanganakuwatikya omughulu ukahana abandi.

22. Wanzire iwakolesya ekihembo kyaghu ky’eribugha wuti?

²² Obutoki bw’eribugha ni kihembo erilua oko Mungu. Litolere olwanzo lwetu okw’iye ilwatukuna erikolesya ndeke obutoki obo. W’ibuke ngoko ebinywa byanganahimbula kutse ibyahimba. Busana n’ekyo, tuyikase kutsibu eribugha ebinywa ebikahimba abandi.