1, 2. Endwa eribya mw’amaligho ni bughambu yamatalukana kwehi? Kanaya.

ENDWA ni kihembo ekyo Yehova aha abandu. Yanganaletera omundu y’obutseme. Aliwe obuli ndwa yikabya n’amaligho wayo. Hakabya n’omughulu abatahenie ibalengekania amaligho wabo nga syendisyahwa n’ahake, kandi hakabya endambi omulume n’omukali ibayowa nga sibakiri n’obwira obuwene ngoko batsuka.

² Siritolere erisweka hamabya emighulu eyo twamabya n’amaligho omo ndwa yetu. N’ekindi ky’eriminya, endwa eribya mw’amaligho si bughambu endwa eyo yamataluka. Nibya hane n’abatahenie ababirilaba omo maligho awakalire ababiribana enzira y’erisubya obwira bwabo n’erisyawatya endwa yabo. Mobayira bati?

3, 4. Oko sindi ndambi omo ndwa mwanganabyaki?

³ Endwa yikahira abandu babiri abatasosene omo bughuma, obuli mughuma wa kubo awite eby’anzire n’eby’atanzire, amalengekania wiwe, n’emibere yiwe y’erikola mw’emyatsi. Kandi omulume n’omukali banganabya ibakulira omo bihanda n’omo mibere eyisighene. Abatahenie erihika okw’iminyana n’eribegheranako ndeke likasaba mughulu muli n’eriyikasa kutsibu.

 ⁴ Hakabya halaba biro, kyanganahikira omulume n’omukali ibatsuka eritsomana obuli mundu ebyakakola oko luhande lwiwe, ibahika oko lulengo lw’erighabana. Eyindi ndambi ikyalangirika obuli mundu ng’ali oko kiwe. Ekyangabawatikya erisubya obughuma bwabo niki?

5. (a) Ni kyahi ekyangawatikya oMukristo eriyitunda hakuhi n’ow’omwiwe? (b) Erikwamana n’Abaebrania 13:4, litolere itwalangira endwa yo tuti?

⁵ Yehova akaha omulume n’omukali abatahenie b’amahano awuwene awangabawatikya eriyitunda hakuhi na Yehova, n’obuli mughuma wa kubo eriyitunda hakuhi n’ow’omwiwe. (Esyonyimbo 25:4; Isaya 48:17, 18) Akatubwira ati: “Abandu bosi bakenge endwa.” (Abaebrania 13:4, NWT) Ekindu ekyo ukakenga kikabya ini ky’obughuli kandi ini ky’omughaso. Ukakiteghaya n’erikitsomana  kutsibu. Yehova anzire itwalangira endwa yo tutya.

6. Erikwamana n’ebiri omo Matayo 19:4-6, Yehova akalangira endwa yw’ati?

⁶ Yehova yo watsukisaya endwa y’erimbere. Mughala wiwe, Yesu, mwabugha ati: “Simwetasoma amasako aya kwehi? Ati, oyo wahangikabo erimbere mwahangikabo, omulume n’omukali, ati: ‘Busana n’omwatsi oyu omundu asyasigha ise wiwe na nyinya wiwe, inialanda oko mukali wiwe, na babiri basyabya mubiri mughuma. Neryo litya sibakiri babiri, nikwa mubiri mughuma.’ Neryo abo [Mungu] abirimatania haghuma, sihabye mundu oyukaghabulabo.” (Matayo 19:4-6) Erilua oko nzuko, Yehova mwalungisya endwa iniasondire ati omulume n’omukali wiwe bakasyabya haghuma omo ngebe yabo yosi. Abya anzire ati abandu b’omo kihanda ibabya n’obwira obuwene kandi ibatsemera engebe yo haghuma.

7. Abatahenie bangawatya endwa yabo yo bati?

⁷ Aliwe, munabwire ebikaletera abatahenie b’amaghaniryo n’amaligho ni bingyi kulenga kera. Hakanabya n’omughulu amaligho iniabya mangyi kutsibu, neryo abatahenie ibalangira endwa yabo nga siyangasyuwana, neryo ibaluha omo mutima. Aliwe eriminya ngoko Yehova akalangira endwa lyanganabawatikya.​—1 Yoane 5:3.

8, 9. (a) Litolere itwakwama obusondoli bwa Yehova obulebirye endwa b’omughulu wahi? (b) Twangakangania tuti ngoko tukalangira endwa yetu mo y’obughuli?

⁸ Obusondoli bwa Yehova bukatuletera endundi y’omughulu wosi. Ngoko tulyalangira, akatuhana ati:  ‘Endwa yikengawe.’ (Abaebrania 13:4; Omugambuli 5:4) Twamakwama ngoko Yehova akatusondola, nibya n’omughulu omwatsi akalire, ahate eritika-tika, itukendibana endundi.​—1 Abanya Tesalonika 1:3; Abaebrania 6:10.

⁹ Kundi endwa yetu ni y’obughuli omo meso wetu, tukayikakiraya isitwakola kutse eribugha ekyosi-kyosi ekyangatsandyayo. Aliwe, tukasonda erikola ebyanganokya obwira bwetu haghuma n’omwanzwa wetu. Ekyo twangakola niki?

10, 11. (a) Omo syondwa nyilebe muli amaligho wahi awakalire? (b) Busana naki emibere yetu y’erikania n’omwanzwa wetu ni y’omughaso?

¹⁰ Omundu anganaghalya mwira wiwe kutse mukali wiwe y’omo mutima omo nzira nyingyi. Tunasi ngoko oMukristo syatolere erihunza ow’omwiwe kutse erimwaghalya kinyamubiri kutse erimunubya. Aliwe, isitwibirirawa ngoko twanganaghalya owundi y’omo binywa byetu. Ebinywa byanganabya ng’amatumo awakatsimitanga. Omukali mughuma mwabugha ati: “Mwira waghe akanyihutalaya omo binywa. N’omo nyite kw’ebironda ebilangirikire, eribeghera erinyitsuma ati ‘Uli muheke!’ kandi ‘Siwuwite mughaso!’ Ebinywa ebyo byabirinyihutalya omo mutima.” Omulume mughuma naye mwabugha ati omukali wiwe akamwaghalaya omo binywa n’erimuluka-luka amena awatuwene. Akabugha ati: “Ebinywa eby’akanibwira sinangatoka erisuba mubyo ahali abandi. Ekyo kikaleka initakania naye n’erilua oko mubírí k’omo kiro. Ngayowa omo buholo kulenga eribya eka.” Eribugha amakaku, ebinywa bitsibu ebikaghalaya omo mutima, bikanyirire munabwire.

 ¹¹ Omulume n’omukali bamasubirania ebitsibu, bikabaletera ebironda by’omo mutima; ebironda ebitelama luba. Kwenene, Yehova sy’anzire omulume n’omukali ibakolerana batya. Aliwe oghundi mughulu wanganahitania mwira waghu kutse mukali waghu butaminya. Wanganalengekania uti unemukolera ow’omwawu yo ndeke, neryo ow’omwawu naye akayowa ati? Ekyo ulyabugha kyamabya imokikahitanaya ow’omwawu, wanganaligha erisuba oko mibere yaghu?​—Abanya Galatia 5:15; soma Abanya Efeso 4:31.

12. Ekyangaleka obwira bw’abatahenie haghuma na Yehova ibwatsanda kutse ibuwana niki?

¹² Yehova atsomene kutsibu emibere yetu y’erikania n’omwanzwa wetu, n’omo twangabya itw’ibene kutse  omo kati k’abandi bandu. (Soma 1 Petero 3:7.) Yakobo 1:26 yikatwibukaya yiti: “Omundu amaghanirya ati akakwama ekisomo kyo ndeke nikwa isyalikunga olulimi lwiwe, akayiteba, n’ekisomo kiwe ni kya busa.”

13. Omundu anganahitania ow’omwiwe omo yindi nzira yahi?

¹³ Hane eyindi myatsi eyo abatahenie bangakanganiamo ngoko obuli mughuma akatsomana ngoko oghundi akayowa. Eky’erileberyako, ow’omwawu angayowa ati wamatsuka erilabya endambi nyingyi yo haghuma n’omundu mulebe? N’omo hangabya ihane enzumwa eyuwene, ng’eritulaghania engulu mbuya yo haghuma kutse erimuwatikya oko kikamwaghalaya, nikwa ow’omwawu sy’angayowa muhanda? Omukali Mukristo mughuma mwabugha ati: “Ngapona erilangira mwira waghe akalabya endambi nyingyi n’oghundi mwali wetu omo ndeko n’erimutsomana kutsibu. Kikaleka inayilangiramo mundu oyute n’omughaso.”

14. (a) Omo Enzuko 2:24 tuk’ighamo ekwenene yahi? (b) Litolere itwayibulya amabulyo wahi?

¹⁴ Itwe Bakristo litolere itwatsomana ababuti betu n’abalikyetu ab’omo ndeko yetu. Aliwe, tukabya twabilunga, ow’erimbere ow’eritsomana kutsibu y’omulume kutse omukali wetu. Yehova mwabugha ati omulume “asyalanda oko mukali wiwe.” (Enzuko 2:24) Litolere itwatsomana kutsibu ngoko omwanzwa wetu akayowa. Teriyibulya: ‘Nganalabaya n’ow’omwaghe endambi eyo atolere? Ninamutsomene n’erimukangania olwanzo olw’alaghireko n’olw’atolere?’

15. Busana naki siritolere oMukristo oyutahirye kutse oyutahibwe eribeghera kutsibu oko mundu mulebe kulenga ow’omwiwe?

¹⁵ Twamabeghera kutsibu oko mundu mulebe kulenga omwanzwa wetu, ikikendihira endwa yetu y’omo lubanza. Itwanganatsuka erimwanza n’eribya n’engumbu nyibi oko mundu oyo. (Matayo 5:28) Eriyowa utya  lyanganakanyirira neryo iryaleka iwakola ekindu ekyangatsandya endwa yaghu.

16. EBiblia yikatuha ekyalayiro kyahi ekilebirye endwa?

¹⁶ EBiblia yikabya yabugha yiti: ‘Abandu bosi bakenge endwa,’ kandi iyasyabugha yiti: ‘Engyingo yabo yibye yabo ibibene-bene, kusangwa [oMungu] asyatswera abamaraghane n’abasingiri.’ (Abaebrania 13:4) Omo lisako lino, “engyingo yabo” y’emyatsi y’engyingo omo kati k’omulume n’omukali wiwe. (Emisyo 5:18) Twangasikya tuti “engyingo yabo” n’eritendikiniayo?

17. (a) Munabwire abandu bangyi bakalangira obusingiri bo bati? (b) Litolere aBakristo ibalangira obusingiri bo bati?

¹⁷ Abandu balebe munabwire bakalengekanaya bati sikibi oko mulume kutse oko mukali erileghula oko w’omwiwe. Sitwangaligha eribya n’amalengekania awali ng’ayo. Yehova akakanganaya ndeke-ndeke ngoko aponire kutsibu obusingiri. (Soma Abanya Roma 12:9; Abaebrania 10:31; 12:29) Wamakola emyatsi y’engyingo n’oyute ow’omwawu, iwamatsandya kutse erikinia endwa yaghu. Ukakanganaya ngoko siusikirye ebyalayiro bya Yehova, kandi ukendibya iwamatsandya obwira bwaghu naye. Busana n’ekyo, isiwatwa n’ahake ekika ky’erimbere ekyangakukolya oko busingiri. Ekyo kirimo eritendiligha eribya n’amalengekania mabi oko ghundi mundu.​—Yobu 31:1.

18. (a) Busana naki obusingiri bulingene n’eriramya emiungu y’amabehi? (b) Yehova akalangira obusingiri bw’ati?

¹⁸ Omo Israeli ya kera, omo Mighambo ya Musa, obusingiri lyabya rilolo linene erilingene n’eriramya emiungu y’amabehi. Omundu iniakabya amakola obusingiri kutse eriramya emiungu y’amabehi ibakamw’ita. (Abalawi 20:2, 10) Obusingiri bwabya bulingene buti  n’eriramya emiungu y’amabehi? Omuisraeli iniakabya amaramya emiungu y’amabehi, iniakabya iniamatwa eriyilagha liwe ly’eribya mutaleghula oko Yehova. Amasingira, iniakabya iniamabitwa eriyilagha liwe ery’eribya mutaleghula oko w’omwiwe. (Eriluayo 19:5, 6; Eryibuka Ebihano 5:9; soma Malaki 2:14.) Kwenene, kera, Yehova iniakalangira obusingiri mo rilolo linene kutsibu.

19. Ekyangatuwatikya eritendikola obusingiri niki?

¹⁹ Nikwa emyatsi yiri yiti munabwire? N’omo situkisondolibawa n’Emighambo ya Musa, amalengekania wa Yehova oko busingiri syalyabinduka. Ngoko sitwangaramya n’ahake emiungu y’amabehi, kutya siritolere n’ahake erileghula oko w’omwawu. (Esyonyimbo 51:1, 4; Abanya Kolosai 3:5) Twamaleghula oko w’omwetu, itwamaghana erisikya endwa yetu, n’oMungu wetu Yehova.​—Lebaya Endomeko 26.

20. Erikolesya amenge kyangawatikya kiti endwa yetu?

²⁰ Wangawatya endwa yaghu yo wuti? Ekinywa ky’oMungu kikabugha kiti: “Enyumba yikahimbawa omo menge, na busana n’eriminya yikasingikawa.” (Emisyo 24:3) Enyumba yanganahuhirira, iyabula mw’ebindu, kutse iyahuha n’eryuwana, n’eriletera abalimo b’obuteya; endwa nayo ko yine yitya. Omundu w’amenge akakola ekyosi ekyo angatoka endwa yiwe yitoke eribya mw’obuteya, y’uwane, n’eritsemesya.

21. Ebyo uk’igha omo Kinywa ky’oMungu byangakuwatikya biti eriwatya endwa yaghu?

²¹ Yikakania oko nyumba eyo, eBiblia yikabugha kandi yiti: “Na busana n’eriminya ebyumba bikusulibawa omo bindu by’obughuli n’ebikatsemesaya.” (Emisyo 24:4) Ebyo uk’igha omo Kinywa ky’oMungu byanganakuwatikya ery’uwania endwa yaghu. (Abanya Roma 12:2;  Abanya Filipi 1:9) Omughulu ukasoma eBiblia n’ebitabu byetu haghuma n’ow’omwawu, litolere imwakania ngoko mwangakolesya ebyo muk’igha. Musondekanaye esyonzira esyo mwangakanganiamo olwanzo oghundi oko ghundi, n’erisikania. Kandi musondekanaye esyonzira sy’erikanganiamo olukogho oghundi oko ghundi n’eritsomanana. Usabe Yehova akuwatikaye eribya n’emibere eyangawatya endwa yaghu, n’erikuwatikya erianza ow’omwawu yo kutsibu.​—Emisyo 15:16, 17; 1 Petero 1:7.

22. Busana naki litolere itwakangania abakali kutse abalume betu b’olwanzo n’eribasikya?

²² Litolere itwayikasa erikangania abalume betu kutse abakali betu b’olwanzo, n’eribasikya. Neryo endwa yetu iyikendyuwana n’eriwata. Kandi eky’omughaso kutsibu itukenditsemesya Yehova.​—Esyonyimbo 147:11; Abanya Roma 12:10.