1. Litolere itwayira tuti tutoke eriminya eriramya lyetu nga linatsemesirye Yehova, kandi busana naki?

YESU mwabugha ati: “Abaramya b’ekwenene basyaramya Tata omo kirimu n’omo kwenene, kusangwa Tata akasondaya abandu abali batya eribya baramya biwe.” (Yoane 4:23; 6:44) Obuli mughuma w’okw’itwe atolere ‘in’igha eriminya ebikatsemesaya oMukama.’ (Abanya Efeso 5:10) Oyo si mwatsi molo mughulu wosi. Sitani akasondaya eritutebya tutoke erikola ebitetsemesaya Yehova.​—Eribisulirwa 12:9.

2. Kanaya ekyakoleka hakuhi n’eKitwa kye Sinai.

² Sitani akasondaya eritutebya omo nzira syahi? Enzira nguma ry’erituliba-libania omo malengekania situtoke eriminya ekyuwene n’ekituwene. Terilebya ekyahikira ekihanda kye Israeli omughulu babya hakuhi n’eKitwa kye Sinai. Musa abya iniabirihetukira oko kitwa, n’abandu ibanalindirire erisubula liwe ly’omo kambi. Neryo babere babiluha erimulindirira, mobabwira Haruni bati abakokoteraye omungu. Mwakokotya esanamu y’ehoro eyisosire ekyana ky’ende. Neryo mobakola ekisendebele. Mobasata bakatimba oko kyana ky’ende ekyo n’erikikukamira. Mobalengekania bati erikukamira ekyana ky’ende ekyo, bakaramaya Yehova. Abandu erilangira ekiro ekyo mo ‘kiro kikulu busana na Yehova,’ ekyo mukitaleka Yehova inyatsemerakyo. Yehova  mwalangira omwatsi oyo iniramya esanamu, neryo mwita abangyi b’okw’ibo. (Eriluayo 32:1-6, 10, 28) Omwatsi oyo akatwighisayaki? Isiwatebibawa. “Simutule oko kindu kitisirire,” kandi muleke Yehova abakangiriraye ekyuwene n’ekituwene.​—Isaya 52:11; Ezekieli 44:23; Abanya Galatia 5:9.

3, 4. Busana naki litolere erilebya ndeke enzuko y’ebiro bikulu bingyi ebyasibwe kutsibu?

³ Omughulu Yesu abya oko kihugho, mwakangirirya abigha biwe ngoko bangabya eky’erileberyako eky’eriramya ly’ekwenene. Abere abihola, abakwenda biwe mobalola embere erikangirirya abigha bahya-bahya esyokanuni sya Yehova. Aliwe abakwenda babere babihola, abakangirirya b’amabehi mobingirya amalengekania awatuwene omo ndeko, emitsye y’ekipakani n’ey’ebiro bikulu. Nibya ebindi biro bikulu kutse esyofete sy’ekipakani mobyahabwa amena mahya-mahya bitoke erilangirika nga ni by’eKikristo. (2 Abanya Tesalonika 2:7, 10; 2 Yoane 6, 7) Ebiro bikulu bingyi byakubyo bikinasikibwe n’abandu bangyi munabwire, kandi bikawatikaya esyonyikirirya sy’amabehi n’emyatsi y’erikania n’esyombinga erilolya embere. *​—Eribisulirwa 18:2-4, 23.

⁴ Munabwire omo kihugho kyosi, abandu bakalangira ebiro bikulu mo by’omughaso munene omo ngebe yabo. Aliwe, kusangwa unemw’igha eriminya amalengekania wa Yehova, hakasyabya omughulu ukasyalangira ngoko litolere iwabindula amalengekania waghu oko myatsi y’ebiro bikulu bilebe. N’omo kyanganakala, ubye n’eriyiketera ngoko Yehova akendisyakuwatikya. Tulebaye enzuko y’ebiro bikulu bilebe ebyasibwe kutsibu tutoke eriminya ndeke ngoko Yehova akalangirabyo.

5. Ekikaleka itwaminya ngoko Yesu syabutawa kiro 25 oko Mwisi we 12 niki?

⁵ Omo biharo bingyi by’ekihugho, Enwili yikahika ekiro 25 oko Mwisi we 12, ekiro ekyo abandu bangyi bakalengekanaya bati ky’ekiro Yesu abutawa. EBiblia siyiritubwira ekiro kutse omwisi owo Yesu abutawamo, aliwe yikatukaniraya oko myatsi eyakoleka oko kirimo eky’omwaka owo Yesu abutawamo. Luka, mwahandika ati omughulu Yesu abutawa eBetelehemu, “habya abalisya ababya bakasiba [eyihya] omoli” ibanemuteya ebihangulo byabo. (Luka 2:8-11) Oko Mwisi we 12, eBetelehemu yikabya embeho eyikalire, yikabya embula, n’esyonzururu (neige), neryo abalisya sibangabere eyihya omo kiro haghuma n’ebihangulo byabo. Ekyo kikakanganayaki? Kikatukanganaya ngoko Yesu abutawa omo kirimo ekihehere ky’omwaka, butsira oko Mwisi we 12. EBiblia n’emyatsi eyikakanaya oko bya kera bikakanganaya ngoko anganabya imwabutwa kiro kilebe oko misi eyo tukahula lino mo Mwisi we 9 n’owe 10.

6, 7. (a) Emitsye mingyi ey’Enwili eyasibwe kutsibu yatsuka yiti? (b) Ekikaleka itwaha abandi b’ebihembo niki?

⁶ Nikwa Enwili yatsuka yiti? Yilwire omo biro bikulu by’ekipakani, ng’ekiro kikulu ky’Abanya Roma eky’eSaturnalia, efete eyabya yikakolwa busana na Saturne, omungu w’obulime. Ekitabu Encyclopedia Americana kikabugha kiti: “ESaturnalia, ni kiro kikulu ekyo Abanya Roma babya bakakola omo kati-kati k’oMwisi we 12. Yo y’asiramo eyindi mitsye mingyi eyikakolawa oko Nwili. Eky’erileberyako, m’omwasira eriteghekania ebyalya bingyi by’erirya n’amabu w’erinywa omo kiro ekyo, erihererania ebihembo, n’eryakya emisuma.” Kandi ekiro ky’eributwa ky’omungu-lyuba Mitra ow’Abapersia ikik’ibukawa kiro 25 oko Mwisi we 12.

⁷ Aliwe, munabwire abandu bangyi abakasikaya ekiro  ky’Enwili sibalilengekanaya oko nzuko yakyo ey’ekipakani. Ibo bakalindirira Enwili ng’ekiro ky’eribya haghuma n’abomo kihanda kyabo, erirya ebyalya ebyuwene, n’erihererania ebihembo. Ni kwenene, twanzire balikyetu n’abira betu, na Yehova anzire abaghombe biwe ibabya n’omutima w’erihitya. Ngoko 2 Abanya Korinto 9:7 yikatubwira, ‘oMungu anzire omundu oyukaha n’obutseme.’ Yehova syalibugha ati itwahitya omo kiro kikulu kilebe kisa. Abandu ba Yehova bakatsemera erihitya ebihembo n’erilabya endambi haghuma n’abira babo, n’abalikyabo omo mighulu  yosi y’omwaka. N’akandi sibalikola batya busana n’erisonda bati abandi nabo babahe ebihembo. Bakahitaya kusangwa banzire abandi.​—Luka 14:12-14.

8. Abalaghuli b’esyongununu mobanaletera Yesu y’ebihembo iniakine lumekeke kwehi? Kanaya.

⁸ Bakasonda erikangangania ngoko basingene oko mwatsi w’erihererania ebihembo by’ekiro ky’eNwili, abandu bangyi bakabugha bati abalume basatu ab’amenge mobaletera olumekeke Yesu y’ebihembo iniane omw’ituba, omo butara bw’esyonyama. Ni kwenene abalume balebe mobaletera Yesu y’ebihembo. Omo biro bya kera omughulu w’eBiblia, abandu babya ibabeghere eriletera omundu w’olukengerwa y’ebihembo. (1 Abami 10:1, 2, 10, 13) Aliwe, unasi ngoko eBiblia yikabugha yiti abalume b’amenge abo babya balaghuli b’esyongununu, ni bughambu babya bakakola emyatsi y’obulaghuli, kandi ngoko sibabya bandu abakaramaya Yehova? Na kandi, mobatayalebya Yesu iniakine lumekeke omwituba. Mobayamulebya ihabirilaba ebiro, iniabiribya “mwana,” isyakiri lumekeke kandi iniane omo nyumba.​—Matayo 2:1, 2, 11.

9. Ni biro byahi by’eributwa ebyo eBiblia yikakanayako?

⁹ Ekiro omwana akabutawa kikabya kiro ky’obutseme. (Esyonyimbo 127:3) Aliwe eryo si bughambu litolere itwasikya ebiro by’eributwa. Terilengekania oko kino: EBiblia yikakanaya oko biro bibiri bisa by’eributwa. Ekighuma kyabya kya Farao oMwami w’eMisiri, n’ekindi kyabya ky’oMwami Herode Antipa. (Soma Enzuko 40:20-22; Mariko 6:21-29.) Abatabali babiri abo sibabya bandu abakaramaya Yehova. Kwenene, siwangabana n’ahake omo Biblia mw’ahakabugha hati omughuma w’oko abakaramaya Yehova mwasikya ekiro kiwe ky’eributwa.

10. ABakristo b’erimbere ibakalangira bati erisikya ebiro by’eributwa?

 ¹⁰ Ekitabu The World Book Encyclopedia kikabugha kiti aBakristo b’erimbere “ibakalangira erisikya ekiro ky’eributwa mo mitsye y’ekipakani.” Emibere eyo yalua omo makangirirya w’amabehi. Eky’erileberyako, Abagiriki ba kera babya ib’ikirirye bati obuli mundu iniakateghibawa n’omulimu owakabyaho okw’ibutwa liwe. Kandi ibakalengekanaya bati omulimu oyo abya awite obwira n’omungu oyo wabutawa ekiro kighuma n’omundu oyo. Erisikya ebiro by’eributwa ryalua omo makangirirya w’ekipakani, n’emyatsi y’erilaghula ey’erikolesya esyongununu n’ebindi ebiri omo kyanya.

11. Yehova anzire itwabya bandu abali bati?

¹¹ Abandu bangyi bakalengekanaya bati ekiro kyabo ky’eributwa ni kiro kikulu, neryo bati omughulu ekiro ekyo kikahika litolere abandi ibabakangania olwanzo n’eribasima. Aliwe litolere itwakangania abalikyetu n’abira betu b’olwanzo obuli kiro omo mwaka, butsira erilindirira ekiro kilebe. Yehova anzire itwabya bandu abuwene kandi abakahitaya mughulu wosi. (Soma Emibiri 20:35.) Obuli kiro tukamusima busana n’erituha ekihembo ky’obughuli bunene, ni bughambu engebe, butsira omo kiro kyetu ky’eributwa kisa.​—Esyonyimbo 8:3, 4; 36:9.

12. Ekiro ky’erihola kyuwene kiti kwilaba ekiro ky’eributwa?

¹² Omugambuli 7:1 akabugha ati: “Erina libuya lyuwene kwilaba amaghuta w’obughuli bunene. N’ekiro ky’oluholo kwilaba ekiro ky’eributwa ly’omundu.” Ekiro ky’erihola kyuwene kwilaba ekiro ky’eributwa kiti? Ekiro tukabutawa, tukabya isitulitwakola ekibuya kutse ekibi kyosi-kyosi ky’omo ngebe yetu. Aliwe omughulu tukakolesaya engebe yetu y’omw’ikolera Yehova n’erikolera abandi b’ebibuya, tukayiha “erina libuya,” kutse eriminyikala ndeke, na Yehova naye akasyatw’ibuka, n’omo twangabya itwabirihola.  (Yobu 14:14, 15) Abandu ba Yehova sibalisikaya ekiro kyabo ky’eributwa kutse ekiro ky’eributwa kya Yesu. Aliwe, omwatsi mughuma owo Yesu alaghira ati tubye tukasikya ly’Eryibuka oluholo lwiwe.​—Luka 22:17-20; Abaebrania 1:3, 4.

13, 14. Erisikya ekiro ky’ePasika lihambene naki?

¹³ Omughulu bakasikaya ekiro ky’ePasika, abandu bangyi bakalengekanaya bati bak’ibuka erilubuka lya Yesu.  Aliwe kwenene, erisikya ekiro ky’ePasika lihambene na Eostre, omungu-mukali w’ekipakani ow’ekihanda ky’aba Anglo-Saxon ow’etututu n’ekirimo ekikalasa mw’ebiti. Ekitabu Dictionary of Mythology kikabugha kiti Eostre abya mungu-mukali w’ekipakani ow’olubuto. Emitsye milebe y’ePasika yikakanganaya omwatsi oyo. Eky’erileberyako, ekitabu Encyclopædia Britannica kikabugha kiti: Amaya “abya kisosekanio ky’engebe nyihya-nyihya n’erilubuka.” Kandi, erilua kera esungura yabya kisosekanio ky’olubuto omo makangirirya w’amabehi. Kwenene, ePasika siyihambene n’erilubuka lya Yesu.

¹⁴ Yehova anganatsema akalangira abandu bakatulungania emitsye y’ekipakani haghuma n’erilubuka lya Mughala wiwe kwehi? Iyehe. (2 Abanya Korinto 6:17, 18) Nibya Yehova syalyatabugha n’ekiro n’ekighuma ati tubye tuk’ibuka erilubuka lya Yesu.

15. Ekikaleka aBakristo b’ekwenene ibayihighula oko mibere milebe eyikakoleka omughulu w’ekiriro niki?

¹⁵ Hali emibere mingyi eyikakoleka omughulu w’ekiriro eyo aBakristo bate bangayingiryamo. Omughulu omundu akahola, hakakoleka emibere mingyi ng’erilolya omutwe w’omuholi w’eyo eryuba likalengera, eritwana ekiriko kutse eryakya emisuma, erilabya ekiro ky’eyihya. Emibere eyiri ng’eyo yilwire omo makangirirya wa mabehi aw’akabugha ati omundu syalihola olosi n’akandi anganawatikya kutse erikenderya abaliho. N’ekindi kiriho, bakabya babiyata omuholi, abandu bakakwama eyindi mibere milebe ey’ekisomo ekikakolawa busana n’omuholi. Hakabya halaba kiro abandu bakateka esyofranga. Emibere eyiri ng’eyo yikakoleka habilaba emisi isatu, kandi habilaba omwaka, kandi iyasubwamo obuli mwaka. Ekitabu People of Ceylon, kikabugha  kiti “ekirimu ky’omuholi kyanganayitagha erikolerwa kitya kitoke eribya n’obwiranda oko katambi kalebe, kitoke erilua omo maghali.” EBiblia yikabugha yiti abaholi ‘sibasi mwatsi wosi-wosi,’ abanzire eriyitsinga eribya omo lwanzo lw’oMungu bakayihighula oko mibere yosi-yosi eyikaleka abandu ibabya n’obuba, n’emibere y’erisikya kutse ey’eriwatikya abaholi.​​—Mugambuli 9:5, 10.

16, 17. Ni byahi ebyo tutolere itwalengekaniako omughulu tukateghekanaya endwa?

¹⁶ Ekiro ky’endwa ni kiro ky’obutseme. Ekiro ekyo abandu bakakwama emibere mbiriri-mbiriri erikwamana n’ekihugho ekyo bikeremo. Ngendo nyingyi abandu sibalilengekanaya emibere eyo abandu bakakola ekiro ky’endwa nga yatsuka yiti, neryo banganabya isibasi ngoko eyindi mibere yiluire omo makangirirya w’ebisomo by’ekipakani. Aliwe, aBakristo abakateghekanaya ekiro kyabo eky’endwa litolere ibayiteya okw’iteghekania ekiro ky’endwa yabo kyo ndenge kitoke erisyatsemesya Yehova. Bamayikasa eriminya enzuko y’emitsye eyikakoleka ekiro ky’endwa, ibakenditoka erisombola ndeke.​—Mariko 10:6-9.

¹⁷ Eyindi mibere y’ekiro ky’endwa yasibwe ambu yikaletera abalunga “b’emiyisa.” (Isaya 65:11, NWT) Eky’erileberyako, omo bindi biharo abandu bakaghusanga oko balunga kw’omutsere kutse ebindi bindu ebiri ng’ebyo. Bakalengekanaya bati erikola batya kikendileka abalunga ibabuta abana, ibabana obutseme, n’eribya n’engebe nyiri n’eriteghibwa oko bitsibu omo ndwa yabo. Aliwe aBakristo bakayiteghaya okw’itendikwama emibere eyiluire omo bisomo by’amabehi.​—Soma 2 Abanya Korinto 6:14-18.

18. Esindi kanuni sy’eBiblia esilebirye emyatsi y’endwa ni syahi?

¹⁸ Abalunga Bakristo bakanza endwa yabo iyabya y’obutseme n’eyerisikibwa, kandi iyatsemesya obuli mundu  oyulyahika kuyo. Siritolere abalyakokibawa oko ndwa y’aBakristo eritsuka eribugha ebinywa bitya-bitya, ebilebirye emyatsi y’engyingo, kutse ebite byangasikya abalunga kutse abandi bandu. (Emisyo 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Siritolere endwa y’oMukristo erikangania “emiyiheko y’abandu” busana n’ebindu ebyo bawiteko. (1 Yoane 2:16) Wamabya iwunemuyiteghekania okw’ilunga, litolere iwayibulya nga unemwendisyabya ukatsema omughulu uk’ibuka ebyalaba ekiro ky’endwa yaghu.​—Lebaya Endomeko 28.

19, 20. Omubere w’erisumba n’erihindangania ebiraghuli atsuka ati?

¹⁹ Emibere y’erisumba n’erihindangania ebiraghuli yikanyirire oko mughulu w’esyondwa n’esindi fete. Omughulu w’erihindangania ebiraghuli, hakabya oyukasunzira abandi b’ebibuya, kutya n’abo ibasumbira ebiraghuli byabo by’endata n’erihindanganiabyo. ABakristo litolere ibalangira omubere oyo wo bati?

²⁰ Ekitabu International Handbook on Alcohol and Culture kikabugha kiti omubere w’erihindangania ebiraghuli anganabya inialuira omo mikolere ey’ekipakani; “yabya mw’eriherera esyomungu sy’eky’erinywa.” Babya bakakola batya “bakasunzirana ebibuya, omo musabe mukuhi omwibugha bati ‘ukote!’ kutse ‘ubyeho!’” Omughulu wa kera, abandu ibakasumba esyokopo bakasaba esyomungu syabo sy’emiyisa. Aliwe Yehova syaliha abandu b’emiyisa omo nzira eyo.​—Yoane 14:6; 16:23.

21. Ni fete sya muhanda wahi esyo litolere aBakristo ibayihighulako?

²¹ Embere sy’erisombola nga ukendiya oko fete nyilebe  kutse iyehe, litolere iwalengekania ngoko abandu bakayiwata n’emibere eyikabya omo fete eyo. Eky’erileberyako, esindi fete sikabya mw’amasata awatuwene, etamiro, nibya n’obusingiri. Esyofete esiri ng’esyo syanganabyamo eripipa emibere ey’abalume erighotsera n’abalume kutse abakali erighotsera n’abakali kutse omutima w’erianza ekihugho kyaghu kyo kundu. Twamaya omo syofete esiri ng’esyo, kwenene itwanganabugha tuti tubeherwe ebyo Yehova abeherwe?​—Esyonyimbo 1:1, 2; 119:37, Abanya Roma 12:9.

22. Ni kyahi ekyangawatikya oMukristo erisombola ng’anganaghenda kutse iyehe oko fete nyilebe?

²² Litolere aBakristo ibayiteya kutsibu isibahika oko fete yosi-yosi eyiteha oMungu y’olukengerwa. Omukwenda Paulo mwahandika ati: ‘Wamalya akalyo kutse ukapulya, kutse wamakola ekinduki ukole ebyosi busana n’eriha [oMungu] y’olukengerwa.’ (1 Abanya Korinto 10:31; lebaya Endomeko 29.) Ni kwenene, si bughambu esyofete syosi siri mw’emyatsi y’obusingiri, ey’ebisomo by’amabehi, kutse ey’erianza ekihugho kyaghu kyo kundu. Hamabya isihali esyokanuni sy’eBiblia esyo efete yikabuna, tuli n’obwiranda bw’erisombola nga tukendiya kuyo kutse iyehe. Kandi litolere itwayibulya abandi nga bakendilangira erisombola lyetu lyo bati.

23, 24. Twangabwira tuti abomo kihanda kyetu abate Bimiri ba Yehova erisombola lyetu erilebirye esyofete nyilebe?

²³ Wanganabya iwabirileka eriya oko syofete esiteha Yehova y’olukengerwa. Aliwe hanganabya abandi b’omo kihanda kyenyu abate Bimiri ba Yehova abangalengekania bati siwukibanzire kutse siwukyanzire erilabya endambi yo haghuma nabo. Banganalengekania bati ebiro bikulu byo  bikaha ekihanda ky’akanya k’eritasyalabya endambi yo haghuma. Neryo, wangakolaki? Hali nzira nyingyi esy’eribakanganiryamo ngoko ubanzire kandi ngoko ni b’omughaso okwiwe. (Emisyo 11:25; Omugambuli 3:12, 13) Wanganabakokya erilabya endambi yo haghuma nabo omo bindi biro.

²⁴ Ab’omo kihanda kyaghu bamanza eriminya ekikaleka iwaghana erisikya ebiro bikulu bilebe, wanganasondya omo bitabu byetu n’oko jw.org kw’emyatsi eyangakuwatikya eribabwira ekikaleka iwaghana erisikya ebiro ebyo. Aliwe isikyalangirika nga ukasonda erisingana nabo omo binywa kutse nga wanzire eribakasa uti babye n’amalengekania awali nga waghu. Uwatikaye ab’omo kihanda kyaghu eriminya ngoko mowalengekania buli oko nzumwa nyingyi neryo mowahika okw’isombola utya iwuwene-wene. Omughulu ukakanaya nabo, ubye iwunatekene, kandi ‘erikania lyawu libye omo lukogho kandi ribye ryowene.’​—Abanya Kolosai 4:6.

25, 26. Ababuti bangawatikya bati abana babo erianza esyokanuni sya Yehova?

²⁵ Ni ky’omughaso itwe bosi eribya itunasi ndeke-ndeke ekikaleka itutaya oko fete nyilebe. (Abaebrania 5:14) Eky’omughaso okw’itwe ly’eritsemesya Yehova. Kandi twamabya ituli babuti, litolere itwahiraho endambi y’eriwatikya abana betu eriminya n’erianza esyokanuni sy’eBiblia. Bamaminya Yehova yo ndeke, nabo ibakendianza erimutsemesya.​—Isaya 48:17, 18; 1 Petero 3:15.

²⁶ Yehova akatsema akalangira itwe bosi tukayikasa erimuramya omo mibere eyuwene n’ey’ekwenene. (Yoane 4:23) Aliwe abandu bangyi bakalengakanaya bati omundu syangabya w’ekwenene omo kihugho kino ekite mw’ekwenene. Ekyo nina kwenene? Tukendikania oko mwatsi oyo omo sura eyikwamire.