1, 2. Ni kihembo kyahi eky’obughuli bunene ekyo Yehova abirituha?

YEHOVA mwaha obuli mundu y’ekihembo eky’obughuli bunene. Ekihembo ekyo y’engebe. (Enzuko 1:27) Anzire itwabya n’engebe eyuwene. Neryo abirituha esyokanuni esikatukangiriraya ngoko twangabya tukasombola ebitolere. Litolere itwakolesya esyokanuni esikatuwatikaya “erisombola ekibuya n’ekibi.” (Abaebrania 5:14) Omughulu tukakola tutya, tukabya itwamaligha tuti Yehova atubegheraye tutoke eribya tukalengekania ndeke. Tukabya twabighendera oko syokanuni sy’oMungu n’erilangira ngoko sikuwanaya amaisa wetu, tukaminya ngoko ni sy’omughaso munene.

² Amaisa anganakala kutsibu. Hakanabya akatambi itwahindana n’omwatsi owo eBiblia siyihirireho ekyalayiro ekyo twangakwama omo mwatsi oyo. Eky’erileberyako, kyanganatuhikira erisombola nga tukendiligha kutse erighana obubalya obukakolesaya omusasi. Ekyangatuwatikya erisombola ndeke tutoke eritsemesya Yehova niki? EBiblia yiri mw’esyokanuni esikatukangiriraya ngoko Yehova akalangira engebe n’omusasi. Twamaminya esyokanuni esyo syo ndeke, isikendituwatikya  erisombola ndeke n’eribya n’obunya-mutima obuwene. (Emisyo 2:6-11) Hatya, tulebaye esyokanuni silebe sya kusyo.

3, 4. (a) OMungu mwakangania amalengekania wiwe oko musasi ati? (b) Omusasi ni kisosekanio kyaki?

³ EBiblia yikatubwira yiti omusasi abuyirire kundi ni kisosekanio ky’engebe. Kandi engebe ni y’obughuli bunene embere sya Yehova. Kaini abere abita mughala wabo, Yehova mwamubwira ati: ‘Omulenge w’omusasi wa mughala wenyu anemunyiririra erilua oko kitaka.’ (Enzuko 4:10) Omusasi wa Abeli kyabya kisosekanio ky’engebe yiwe; neryo Kaini abere abita Abeli, mwabya inyamamulusya mw’engebe.

⁴ Enyuma w’Erighunga ly’Amaghetse omo biro bya Noa, oMungu mwabwira abandu ati banganalya enyama. Aliwe mwakangania ndeke-ndeke ati: “Simusyerya enyama italuire mw’omusasi, kusangwa gho ngebe yayo.” (Enzuko 9:4) Abitsikulu ba Noa bosi babya batolere ibakwama ekyalayiro ekyo; netu kutya. Ahate eritika-tika, embere sya Yehova, omusasi ni kisosekanio ky’engebe. Netu tutolere itwalangira omusasi wo tutya.​—Esyonyimbo 36:9.

5, 6. Emighambo ya Musa muyakangania yiti ngoko Yehova akalangira engebe n’omusasi?

⁵ Omo Mighambo eyo Yehova aha Musa, mwabugha ati: ‘Kandi omundu wahi . . . oyukalya obuli musindo [muhanda] w’omusasi ngendisyahinia obusu bwaghe oko mundu oyukalya omusasi n’erimughaba oko bandu buwe. Kusangwa engebe y’omubiri yiri omo musasi.’​—Abalawi 17:10, 11.

⁶ Emighambo ya Musa moyabugha yiti omundu am’ita  enyama busana n’eriryayo, iniatolere eryuta omusasi wayo w’oko kitaka. Ekyo ikikakanganaya ngoko engebe y’enyama yamasuba oko Muhangiki wayo, Yehova. (Eryibuka Ebihano 12:16; Ezekieli 18:4) Aliwe Yehova mwatasaba Abaisraeli ati babye bakalusya omo nyama eyo bakakera mw’obuli katondi k’omusasi. Bamabya ibabirilusya omo nyama mw’omusasi oko lulengo olutolere, ibakalya enyama eyo n’obunya-mutima obuwene. Omw’isikya omusasi w’enyama, mobakangania ngoko basikirye Yehova, oyukaha engebe. Kandi eMighambo muyasaba Abaisraeli yiti baherere oMungu y’esyonyama mo buhere batoke erighanyirwa amalolo wabo.​—Lebaya Endomeko 19 na 20.

7. Dawidi mwakangania kw’asikirye omusasi ati?

⁷ Ekyo Dawidi akola inyanemulwa n’aBafilisitini kyanganaleka itwalangira ngoko omusasi ni w’obughuli. Abalume ba Dawidi mobalangira ngoko abirikwa enyota nene, neryo mobahira esyongebe syabo sy’omo bwiko n’erighenda oko bulambo bw’esyonzighu syabo batoke erimutehera amaghetse. Aliwe babere baletera Dawidi y’amaghetse ayo, mwatanywagho, “mutuliragho embere sya [Yehova].” Dawidi mwabugha ati: “Kibye hali kw’ingye, uwe [Yehova] erikola eki; Nyipulaye omusasi w’abandu abatsama [abalyaherera] engebe yabo kwehi?” Dawidi abya inyanasi ngoko engebe n’omusasi ni by’obughuli bunene embere sy’oMungu.​—2 Samweli 23:15-17.

8, 9. Munabwire aBakristo batolere ibalangira omusasi wo bati?

⁸ Omo biro by’aBakristo b’erimbere, abandu b’oMungu habya isihakiri eriteka obuhere bw’esyonyama. Aliwe lyabya litolere ibabya ibakine n’amalengekania awuwene oko musasi. ‘Eriyiteya oko musasi’ kyabya kighuma ky’oko byalayiro bike eby’omo Mighambo ebyo  Yehova asaba aBakristo ati bakwame. Ekyo kyabya ky’omughaso ng’eriyihighula oko busingiri n’esyosanamu.​—Emibiri 15:28, 29, NWT.

⁹ Ko bine bitya na munabwire. Itwe Bakristo, tunasi ngoko Yehova yo Nzuko y’engebe kandi ngoko engebe yosi ni yiwe. Kandi tunasi ngoko omusasi abuyirire kandi ngoko ni kisosekanio ky’engebe. Busana n’ekyo tukalebaya ndeke-ndeke esyokanuni sy’eBiblia omughulu tusabirwe erisombola obubalya obukakolesaya omusasi.

10, 11. (a) Abimiri ba Yehova bakalangira bati erihirwa mw’omusasi kutse ebihande bikulu-bikulu bini by’omusasi? (b) Obuli Mukristo iyuwene-wene atolere inyasombolaki?

¹⁰ Abimiri ba Yehova basi ndeke ngoko ‘eriyiteya oko . . . musasi’ siry’erighana eriryagho kutse erinywagho lisa. Eriyiteya oko musasi ni bughambu eritendihirwa mw’omusasi, eritendihitya omusasi, kutse eritendibika omusasi waghu busana n’erisyakuhira w’omo oko yindi ndambi. Kandi likakanganaya eritendiligha erihirwa mw’akahande kosi-kosi ak’oko bihande bini eby’omusasi, ni bughambu, esyo globules blancs (ebihande byeru), esyo plaquettes (ebihande ebikawataya omusasi), esyo globules rouges (ebihande by’engula), ne plasma.

¹¹ Ebihande bikulu-bikulu bini by’omusasi ebyo byanganatasyalusibwa mw’ehindi hihande hike-hike hy’omusasi. Obuli Mukristo atolere inyasombola ng’akendiligha ehihande hike-hike ehyo kutse iyehe. Ko bine bitya n’oko bubalya obuli mw’erikolesya omusasi w’omundu oyulwere iyuwene-wene. Obuli mundu atolere inyasombola omusasi wiwe ng’akendikolesibwa ati amaya kw’emihamba, omughulu w’eripimwa, kutse omughulu abanganga bakamuha obubalya.​—Lebaya Endomeko 21.

12. (a) Busana naki erisombola lyetu omo myatsi eyilebirye obunya-mutima ni mwatsi ow’asikire embere sya Yehova? (b) Twangakolaki tutoke erisombola ndeke emyatsi y’obubalya?

 ¹² Kwenene Yehova anatsomene ebyo tukasombola erikwamana n’obunya-mutima bwetu? Inga. Yehova atsomene amalengekania wetu n’ebikatukuna erikola ekindu kilebe. (Soma Emisyo 17:3; 24:12.) Kundi ko biri bitya, omughulu tukasombola eky’erikola omo myatsi eyilebirye obubalya, litolere itwasaba Yehova y’obusondoli neryo itwakwesa omo bitabu mw’ebilebirye obubalya. Enyuma syaho, tukakolesaya obunya-mutima bwetu obubegheribwe n’eBiblia tutoke erisombola eky’erikola. Isitwabulaya abandi tuti nga bangakolaki bamabya omo mibere eyo tulimo, abandi nabo sibatolere erisombola omo mwanya wetu. Obuli Mukristo akendisyaheka “omuheke wiwe.”​—Abanya Galatia 6:5; Abanya Roma 14:12.

13. Ebyalayiro bya Yehova n’esyokanuni esilebirye omusasi bikatukangirirayaki okw’iye?

¹³ Obuli kindu ekyo Yehova akabugha ati tukole kikatuletera endundi kandi kikakanganaya kw’atwanzire. (Esyonyimbo 19:7-11) Aliwe situlimukenga busana n’ endundi eyo ebyalayiro biwe bikatuletera lisa. Tukamukenga kundi tumwanzire. Erianza Yehova likaleka itwaghana erihirwa mw’omusasi. (Emibiri 15:20) Na kandi, erisikya ebyalayiro likateghaya engebe yetu. Munabwire abandu bangyi banasi ebitsibu bilebe ebikahikira omundu amahirwa mw’omusasi, n’abanganga bangyi bakaligha ngoko omundu erihirwa kw’emihamba butsira erihirwa m’omusasi likawatikaya eryuwania engebe yiwe. Kwenene, esyokanuni sya Yehova ni sy’amenge kandi ni sy’olwanzo.​—Soma Isaya 55:9; Yoane 14:21, 23.

14, 15. (a) Ni byalayiro byahi ebyo Yehova aha abandu biwe busana n’eribateya? (b) Wangakolesya wuti esyokanuni esiri omo byalayiro ebyo?

 ¹⁴ Oko buli mughulu ebyalayiro by’oMungu biriho busana n’eriletera abandu biwe b’endundi. Yehova mwaha Abaisraeli ba kera b’ebyalayiro eribateya oko bisida ebikalire. Eky’erileberyako, ekyalayiro kighuma ikikabugha kiti omwenye-nyumba atolere inyatimbya oluhimbo lukuhi oko kihande ky’endata ky’enyumba yiwe ekiri omo mwanya omundu syatoghe. (Eryibuka Ebihano 22:8) Ekindi kyalayiro ikilebirye esyonyama. Omundu amabya n’ende y’obulume eyitsurumire, aby’atolere iniateyayo ndeke busana isiyalwa n’omundu kutse erimwita. (Eriluayo 21:28, 29) Omuisraeli iniakabya amatendikwama ebyalayiro ebyo, inyakabya k’olubanza ende eyo y’amita omundu.

¹⁵ Ebyalayiro ebyo bikaleka itwaminya ngoko engebe ni y’obughuli bunene embere sya Yehova. Eriminya ekyo likatuwatikaya liti? Litolere itwakangania ngoko tusikirye engebe omo mibere eyo tukasughamo enyumba kutse omutoka kutse epikipiki yetu, ngoko tukaghendayabyo, n’emibere eyo tukasombolera mw’eby’eriyitsemesyamo. Abandi bandu, ngendo nyingyi abalwana, bakalengekanaya bati ekitsibu kyosi-kyosi sikyangabahikira, neryo bakakola ebyangabahutalya n’eritenditsomana ebitsibu ebyangabahikira. Aliwe Yehova syanzire tukabya tutya. Anzire itwalangira engebe mo y’obughuli bunene​—engebe yetu n’ey’abandi.​—Omugambuli 11:9, 10.

16. Yehova akalangira ati eritwa obukule?

¹⁶ Engebe y’obuli mundu ni y’obughuli bunene embere sya Yehova. Nibya n’omwana oyutewabutwa ni w’obughuli embere siwe. Omo Mighambo ya Musa, omundu abya amahutalya omukule omw’itendikolerera, omukule oyo kutse omwana amahola, Yehova iniakabugha ati  omundu oyo amatwa olubanza lw’erita omundu. N’omo kyangabya ikyakoleka butsira eriyiririra, oyulyakola atya iniakabya iniabirita omundu, neryo engebe yiwe iyikabya ndihi y’omundu oyo alita. (Soma Eriluayo 21:22, 23.) Embere sy’oMungu, n’omwana oyutewabutwa ni mundu oyuliho. Busana n’ekyo, ukalengekanaya uti oMungu akalangira ati eritwa obukule? Ukalengekanaya uti akayowa ati omughulu akalangira abandu bak’ita esyomiliyoni sy’abana abate babutwa obuli mwaka?

17. Ni kyahi ekyangawatikya omukali oyo w’atwa obukule embere sy’eriminya amalengekania wa Yehova erimusubya mutima omonda?

¹⁷ Nikwa bikabya biti omukali amabya imw’atwa obukule embere sy’eriminya amalengekania wa Yehova? Atolere inyaminya ngoko Yehova anganamughanyira busana n’endihi eyikabohola. (Luka 5:32; Abanya Efeso 1:7) Omukali oyo wakola erilolo eryo lyo kera syatolere eribya akayowa ng’akine n’olubanza amabya inyabiribindula omutima wiwe. “[Yehova] ni w’erighanyira n’ow’olwanzo . . . Ngoko endata yiri hali kw’eyikwa, abirilusya ebibi byetu byo hali kw’itwe atya.”​—Esyonyimbo 103:8-14.

18. Busana naki tutolere itwayikasa erilusya omo mutima wetu mw’amalengekania w’eripona abandi?

¹⁸ Erisikya ekihembo ky’oMungu ky’engebe litolere iryatsuka omo mitima yetu. Erisikya eryo lihulikirirene n’emibere yetu y’erilangira abandi. Omukwenda Yoane mwahandika ati: ‘Obuli mundu oyukapona kutse oyukakwa mulikyabo y’obusu ni mwiti.’ (1 Yoane 3:15) Eritendianza omundu twanganasisira iryabiryasiramo erimupona kutsibu. Eripona abandi lyanganaleka omundu inyatabasikya, inyababugha kw’amabehi, kutse inianza ati bahole. Yehova anasi amalengekania awo tuli nagho  oko bandi. (Abalawi 19:16; Eryibuka Ebihano 19:18-21; Matayo 5:22) Twamalangira ko tuponire omundu mulebe, litolere itwayikasa kutsibu erilusya amalengekania ayow’omo mutima wetu.​—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Twangakangania tuti ngoko tulighire amalengekania wa Yehova oko by’amalwa kutse olutsatsuho?

¹⁹ Hane eyindi nzira eyikatuwatikaya erikangania ngoko tusikirye engebe. Esyonyimbo 11:5, NWT, sikatubwira ngoko Yehova aponire omundu “oyo wanzire amalwa.” Twamasombola eby’eriyitsemesyamo ebiri mw’emyatsi y’amalwa, twanganabya itwamakangania ngoko twanzire amalwa. Sitwanganza erihira omo mutwe wetu mw’ebinywa, amalengekania, n’esyopitsa sy’amalwa. Aliwe, twanzire eryusulya omo mutwe wetu mw’amalengekania aw’erire n’aw’obuholo.​—Soma Abanya Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) Yehova akalangira ekihugho kya Sitani ky’ati? (b) Abandu b’oMungu bakakanganaya bati ngoko “si b’ekihugho”?

²⁰ Ekihugho kya Sitani sikisikirye engebe, kandi omo meso wa Yehova kyabiritwa olubanza lw’omusasi, ni bughambu, olubanza lw’obwiti. Erilua kera, amatabali w’ekipolitike abirileka abandu bangyi ibahola, erihira kw’abaghombe bangyi ba Yehova. Omo Biblia, amatabali ayo akasosekanibawa n’esyonyama esikalire kandi esitsatsuhire. (Danieli 8:3, 4, 20-22; Eribisulirwa 13:1, 2, 7, 8) Omo kihugho kya munabwire, erighulya esyombundu ni buteke bw’endundi nene kutsibu. Abandu bakabana esyofranga nene omw’ighulya esyombundu esikala-kalire. Ahate eritika-tika, “ekihugho kyosi kiri omo butoki bw’omubi.”​—1 Yoane 5:19.

²¹ Aliwe aBakristo b’ekwenene “si b’ekihugho.” Abandu ba Yehova sibaliyingiraya omo myatsi y’ekipolitike  n’omo malwa. Ibo sibal’ita, neryo sibalihambana buke bwa kuboko n’ekitunga kyosi-kyosi ekik’ita abandu. (Yoane 15:19; 17:16) Omughulu aBakristo bakaghalibawa, sibaliliha ekibi oko abakabakolera ekibi. Yesu mwakangirirya ati litolere itwanza n’esyonzighu syetu.​—Matayo 5:44; Abanya Roma 12:17-21.

²² Ebisomo nabyo byabir’itisya abandu bangyi kutsibu. EBiblia yikabya yikakania oko Babeli Mukulu, ebisomo byosi by’amabehi, yikabugha yiti: “Omusasi w’abaminyereri, n’omusasi w’abandu [b’oMungu], n’omusasi w’abosi abitawa omo kihugho, mwabanika omo muyi oyo.” Wanamalangira ekikaleka Yehova inyatubwira ati: “Abandu baghe, mulue mugho”? Abakaramaya Yehova si b’oko bisomo by’amabehi.​—Eribisulirwa 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Tutolere itwakolaki tutoke “erilua” kwenene omo Babeli Mukulu?

²³ “Erilua” omo Babeli Mukulu litolere itwakangania ndeke-ndeke ngoko situkiri b’oko kisomo kyosi-kyosi ky’amabehi. Eky’erileberyako, litolere itwaminya kwenene amena wetu ng’abirilusibwa omo kitabu ekiri mw’amena w’abali omo kisomo ekyo. Aliwe si byebyo bisa. Kandi tutolere itwapona n’erighana ebindu bibi ebikakolawa omo bisomo by’amabehi. Ebisomo by’amabehi bikalekeranaya n’erikanyirirya obusingiri, epolitike, n’omururu. (Soma Esyonyimbo 97:10; Eribisulirwa 18:7, 9, 11-17) Busana n’ebyosi ebyo, erilua kera, esyomiliyoni sy’abandu syabirihola.

24, 25. Eriminya Yehova lyangatuletera liti obuholo n’obunya-mutima obuwene?

²⁴ Obuli mughuma w’okw’itwe embere sy’eriminya Yehova, mwanasangira omo nzira nyilebe oko myatsi mibi eyikakolawa omo kihugho kya Sitani. Aliwe twabiribinduka. Twabiriligha endihi eyikabohola  n’eriyiherera oko Mungu. Tunemutsemera “emighulu y’eriyisyandira . . . ikalua embere sy’oMukama” Yehova. Tuwite obuholo n’obunya-mutima obuwene, busana n’eriminya ngoko tunemutsemesya oMungu.​—Emibiri 3:19, 20; Isaya 1:18.

²⁵ N’omo twangabya itwabya omo kitunga ekitesikaya engebe, Yehova anganatughanyira busana n’endihi eyikabohola. Tukasima kutsibu busana n’ekihembo kya Yehova eky’engebe. Tukakanganaya erisima lyetu omw’ikola ekyosi-kyosi ekyo twangatoka eriwatikya abandi erigha eriminya Yehova, erilua omo kihugho kya Sitani, n’eribya bira ba Yehova.​—2 Abanya Korinto 6:1, 2.

26-28. (a) Yehova mwaha Ezekieli y’omubírí wahi? (b) Yehova abirituha mubiri wahi w’erikola munabwire?

²⁶ Omo Israeli, Yehova mwabwira omuminyereri Ezekieli ati abwire abandu ngoko eYerusalemu yikenditoghotibwa n’eribakangirirya eky’erikola batoke erilama. Ezekieli ng’aghana eribwira abandu, Yehova angamuhirireko olubanza lw’esyongebe syabo. (Ezekieli 33:7-9) Ezekieli mwakangania ngoko asikirye engebe omw’ikola ekyosi ekyo angatoka eritula omwatsi w’omughaso oyo.

²⁷ Yehova abirituha omubírí w’eribwira abandu ngoko ekihugho kya Sitani kikenditoghotibwa n’eribawatikya eriminya Yehova batoke eringira omo kihugho kihya. (Isaya 61:2; Matayo 24:14) Twanzire eriyikasa ngoko twangatoka eribwira abandi b’omwatsi oyo. Twanzire eribugha nga Paulo tuti: “Sindiko lubanza lw’omundu n’omuguma. Kusangwa mondasagha eribatulira eriyisunza ly’[oMungu].”​—Emibiri 20:26, 27.

²⁸ Hane ebindi by’erikola ebyo Yehova akatusaba omo ngebe eribya ab’erire. Tulebayeebighuma bya kubyo by’omo sura eyikwamire.