1, 2. Omughulu tukayikasa eribya b’ekwenene Yehova akayowa ati?

OMULWANA mughuma akalua ekalasi neryo amabughula akaghunza akoswire mw’esyofranga. Akendiyira ati? Anganimyako ati kamabya kiwe. Aliwe omo mwanya w’erimyako amakasubulirya omwinyeko. Mama w’omulwana oyo amabya owa ekyo omughala wiwe alyakola, amamutsemera kutsibu-tsibu.

² Ababuti bangyi bakatsema kutsibu omughulu abana babo bakakola ebikakangaya ko ni b’ekwenene. Yehova, Thatha wetu w’elubula, ni “Mungu w’ekwenene,” kandi twamabya b’ekwenene kikamutsemesaya. (Esyonyimbo 31:5) Twanzire erimutsemesya neryo ‘obuli mundu iniabugha eby’ekwenene oko mulikyabo.’ (Abanya Efeso 4:25) Tukanaye oko syonzira ini esyo likalire eribyamo b’ekwenene. Neryo tukendikania oko miyisa milebe eyo twangabana omughulu tukayikasa eribya b’ekwenene n’omo kyangakala.

3-5. (a) Twanganayiteba itwibene-bene tuti? (b) Ni kyahi ekyangatuwatikya eribya b’ekwenene okw’itwibene-bene?

³ Ekikawatikaya eritoka eribya w’ekwenene embere  sy’abandi, ry’eriyikasa eritsuka eribya w‘ekwenene okw’iwuwene-wene. Oyo si mubírí molo mughulu wosi. Omughulu w’abakwenda, abalikyetu b’omo ndeko eye Laodikia mubayiteba ibibene-bene omwilengekania bati banemutsemesya oMungu aliwe kwenene iko bite bitya. (Eribisulirwa 3:17) Netu kutya twanganayiteba tuti tunemutsemesya oMungu.

⁴ Omwigha Yakobo mwabugha ati: “Omundu amaganirya ati akakwama ekisomo kyo ndeke, nikwa isyalikunga olulimi luwe, akayiteba, n’ekisomo kyiwe, ni kya busa.” (Yakobo 1:26) Twanganayiteba twamalengekania tuti kundi tunemukola ebibuya bilebe, oMungu syangatsomana n’omo twangabya batakenga, eribya tukasekererya abandi, n’eribugha amabehi. Ni kyahi ekyangatuwatikya eritendiyiteba itwibene-bene?

⁵ Omughulu tukayileberaya omo kiyo, tukalangira ngoko tusosire oko mubiri kw’eyihya. Omughulu tukasoma eBiblia, tukalangira ngoko tusosire emwisi. EBiblia yanganatuwatikya eriminya emibere yetu eyuwene n’eyituwene. Yikatukanganaya ebyo litolere itwabindula omo malengekania, omo mikolere, n’omo mibughire yetu. (Soma Yakobo 1:23-25.) Aliwe twamalengekania tuti situwite obulema kutse emibere mibi yosi-yosi, isikyenditokekana erisuba oko mibere yetu. Busana n’ekyo litolere itwakolesya eBiblia yituwatikaye eriyilebya ngoko tuli kwenene. (Ekiriro 3:40; Hagai 1:5) Omusabe nagho akatuwatikaya eriyiminya ndeke. Twanganasaba Yehova tuti asondaye nga hane eriteba emwisi syetu n’erituwatikya erilangira obulema bwetu tutoke eribinduka. (Esyonyimbo 139:23, 24) Tuk’ibuka ngoko “abahengemire ni nye oko [Yehova]; nikwa obwira buwe buli haghuma n’abatunganene.”​—Emisyo 3:32.

6. Busana naki omulume n’omukali batolere ibabya b’ekwenene omughuma oko ghundi?

⁶ Eribya b’ekwenene ni ly’omughaso munene omo bunyumba. Omughulu omulume n’omukali wiwe bakabwirana ekwenene, bakayowa omo buholo kandi bakabya n’eriyiketera ly’ekwenene omughuma oko ghundi. Eritendibya b’ekwenene omo ndwa kyanganabya omo mibere mingyi. Eky’erileberyako, oyutahirye kutse oyutahibwe anganatsuka eribya akalendera n’oghundi mundu oyute w’omwiwe kutse erilebya epornografi, kutse eribya n’obwira bw’erianzana bubiso-biso n’oyute w’omwiwe. Lebaya ekyo omuhandiki w’esyonyimbo abugha: “Sindisiba n’abandu batya-batya, kandi sindiriga erigenda n’abatebya.”  (Esyonyimbo 26:4) Utetabya w’ekwenene embere sy’omwanzwa waghu nibya n’omo malengekania masa, emibere eyo iyikenditsandya endwa yaghu.

7, 8. Wangakolesya eBiblia yo wuti erikangirirya abana ngoko eribya b’ekwenene ni ky’omughaso?

⁷ Abana nabo litolere ibaminya ngoko eribya b’ekwenene ni ky’omughaso. Ababuti banganakolesya eBiblia eribakangirirya omwatsi oyo. EBiblia yiri mw’eby’erileberyako eby’abandu abatabya b’ekwenene: Akana, oyowabya mwibi; Gehazi, oyw’abiha busana n’erisondya esyofranga; na Yuda, oyw’iba n’enyuma syaho amitisya Yesu busana n’ebihande 30 by’esyofranga.​—Yosua 6:17-19; 7:11-25; 2 Abami 5:14-16, 20-27; Matayo 26:14, 15; Yoane 12:6.

⁸ N’akandi eBiblia yirimo eby’erileberyako bingyi ebyuwene eby’abandu ababya b’ekwenene: Yakobo, oyow’abwira abaghala biwe ati basubulaye esyofranga esyo basunga; Yefuta na mwali wiwe, abakola ekyo balagha oMungu; na Yesu, oyow’abya w’ekwenene n’omo mighulu eyikalire kutsibu. (Enzuko 43:12; Abatsweri 11:30-40; Yoane 18:3-11) Eby’erileberyako ebyo byanganawatikya abana erilangira ngoko eribya b’ekwenene ni ky’omughaso.

9. Ababuti bamabya b’ekwenene ibakendiwatikya abana babo bo bati?

⁹ Akanuni k’eBiblia kano ak’omughaso munene kanganawatikya ababuti: “Neryo iwe ukakangiriraya abandi, suliyikangiriraya kwehi? Iwe ukatulago uti, ‘omundu sy’ibe,’ nawe uk’iba kwehi?” (Abanya Roma 2:21) Ababuti batetabya bakakola ebyo bakabugha, abana bakaminya. Twamabwira abana betu tuti babye b’ekwenene neryo itwibene-bene isituli b’ekwenene, ibakendibula nga baghendere oko kyahi. Abana bamalangira ababuti babo bakabugha amabehi, nibya n’omo myatsi mike-mike, nabo banganatsuka erikola batya. (Soma Luka 16:10.) Aliwe, abana bamalangira  ababuti babo mo bandu b’ekwenene, ikikendibawatikya erisyabya babuti b’ekwenene omughulu nabo bakasyabya n’abana.​—Emisyo 22:6; Abanya Efeso 6:4.

10. Twangabya b’ekwenene tuti omo mukania wetu haghuma n’aBakristo balikyetu?

¹⁰ Netu litolere itwabya b’ekwenene oko Bakristo balikyetu. Omukania w’obuli kiro anganahinduka bweghu-bweghu mo lutongo kutse mabehi. Twamakania oko mwatsi owo tulyowa isitwasi nga nina wa kwenene, itwanganatulaghania omwatsi w’amabehi. “Erikakirya eminywa yetu” kyowene kutsibu (Emisyo 10:19) Eribya b’ekwenene sibughambu litolere iwabugha ekyosi-kyosi ekyo ukalengekanaya, ekyo wasi, kutse ekyo uliowa. Ekyo ukasonda erikaniako n’omo kyangabya kya kwenene, kyanganabya isikikulebirye kandi isi ky’omughaso kutse isikyuwene erikania kukyo. (1 Abanya Tesalonika 4:11) Omughulu abandu balebe bakakanganaya obutakenga bakayihambulisanaya bati: “Ngabisonda erimubwira ekwenene.” Aliwe itwe bandu ba Yehova, twanzire ebinywa byetu ibyabya mw’olukogho n’olwanzo mughulu wosi.​—Soma Abanya Kolosai 4:6.

11, 12. (a) Omundu amabikola erilolo erikalire neryo inyatabugha ekwenene, angakalya ati omwatsi wiwe? (b) Ni mabulyo wahi awo twangayibulya? (c) Twangabya tuti b’ekwenene oko ndondeko ya Yehova?

¹¹ Yehova abiriha abasyakulu b’omubírí w’eriwatikya endeko. Busana naki omughulu tukabwira abasyakulu b’ekwenene, kikoloberabo erituwatikya? Tubughe tuti wamalwala neryo wamayasungana n’omunganga, wanganaghana erimubwira ahosi ahakaluma kwehi? Wamakola utya, iniakendikuwatikya ati? Kutya, twamakola erilolo erikalire, situtolere eribugha amabehi. Litolere itwaya eyiri abasyakulu n’eribabwira ekwenene yosi. (Esyonyimbo 12:2; Emibiri 5:1-11) Terilengekania oko ghundi mwatsi ono:  Wangayira wuti wamaminya ngoko oMukristo mulikyaghu abirikola erilolo erikalire? (Abalawi 5:1) Wanganabugha uti: “Kundi nyiri mwira wiwe, ngendibisa omwatsi oyo”? Kutse iwunemwend’ibuka ngoko abasyakulu baliho busana n’erimuha obuwatikya obo ayitaghire atoke erisubya n’eriwatya obwira bwiwe na Yehova?​—Abaebrania 13:17; Yakobo 5:14, 15.

¹² Kandi litolere itwabya b’ekwenene oko ndondeko ya Yehova omughulu tukahandika esyoripoti, ng’omughulu tukahandika eripoti yetu y’omubírí w’eritulira. Kandi tukabya b’ekwenene omughulu tukasulaya efomu y’obupainiya kutse ey’erikola owundi mubírí wosi-wosi w’oBwami.​—Soma Emisyo 6:16-19.

13. Twangabya b’ekwenene tuti omughulu tukakola omubírí kutse ekomerese haghuma n’oMukristo mulikyetu?

¹³ Litolere aBakristo isibatulunganaya emyatsi y’ekomerese n’emyatsi eyilebirye eriramya oMungu. Eky’erileberyako, situlikola emyatsi y’ekomerese omughulu tuli oko Kisenge ky’oBwami kutse omo mubírí w’eritulaghania engulu yuwene. Situlirondaya endundi y’oko balikyetu omo myatsi y’esyofranga. Abalikyetu bamabya ibakakukolera omubírí, ubalihe oko ndambi eyitolere, ubahe esyofranga esyo mwalaghana nabo, n’eribakolera ngoko ebyalayiro by’eLeta bibughire. Ng’ebyalayiro ebilebirye erilihira omundu y’obubalya amalwala, n’erimuliha ebiro by’eriluhuka. (1 Timoteo 5:18; Yakobo 5:1-4) Kandi wamabya iwukakolera mulikyetu y’omubírí, isiwalengekanaya uti akendibya akakukolera omo nzira eyisighene n’ey’abandi abo ukakola nabo omubírí. (Abanya Efeso 6:5-8) Litolere iwasikya esyondambi syosi esy’omubírí esyo mwahulikiriranako n’erikola omubírí wosi owakaleka iwalihwa.​—2 Abanya Tesalonika 3:10.

14. Litolere aBakristo ibakolaki embere sy’eritsuka erikola omubírí w’esyofranga wo haghuma?

¹⁴ Byangabya biti twamanza eritsuka omubírí w’esyofranga  haghuma n’omughala wetu kutse mwali wetu? Hanganabya erihira omo mubírí oyo mw’esyofranga kutse eriyibweka. Omo Biblia mune akanuni akangatuwatikya omo mwatsi oyo: Muhandike obuli mwatsi! Omughulu omuminyereri Yeremia aghula eririma, mwahandika ehiratasi hibiri, akaghuma mukahirwa kw’ebikumo by’abimiri, n’eryo mwabika ndeke ehiratasi hibiri hyosi busana n’ebiro ebikasa. (Yeremia 32:9-12; lebaya n’Enzuko 23:16-20.) Abandi bakalengekanaya bati erihandika ebyo balyalighiranako kyanganakangania nga sihali eriyiketera omo kati kabo. Aliwe kwenene, erihandika ebyo mulyalighiranako kyanganaleka ihatabya eritendihulikirirana, eritebana, kutse n’erilwa. W’ibuke ngoko n’omo yangabya myatsi y’omubírí, obuholo bw’endeko ni b’omughaso munene kulenga omwatsi wosi-wosi w’esyofranga.​—1 Abanya Korinto 6:1-8; lebaya Endomeko 30.

15. Yehova akayowa ati omundu amatendibya w’ekwenene omo myatsi y’esyofranga?

¹⁵ Litolere itwabya b’ekwenene embere sy’obuli mundu, nibya n’embere sy’abate Bimiri ba Yehova. Ni ky’omughaso embere sya Yehova eribya b’ekwenene. “Olulengo lw’obutebya ni nye oko [Yehova], nikwa ekirengi kihikene kikamutsemesaya.” (Emisyo 11:1; 20:10, 23) Omo biro bya kera by’eBiblia, abandu ibakakolesaya ebilo n’ehirengi omo myatsi y’erighula n’erighulya. Aliwe abandu balebe ababya bakaghulya ibak’iba abakaghula omw’ibaha bike oko bitolere kutse omw’ibatswera esyofranga nyingyi kulenga esyo batolere eriliha. Na munabwire, abandu bangyi si b’ekwenene omo myatsi y’esyofranga. Kandi ngoko Yehova abya aponire eritendibya b’ekwenene kera, na munabwire ko bine bitya.

16, 17. Litolere itwayihighula oko mibere yahi ey’eritendibya b’ekwenene?

 ¹⁶ Itwe bosi tukahindana n’emibere eyangaleka itutabya b’ekwenene​—ng’omughulu tukaronda omubírí, omughulu w’erisulya ebiratasi bilebe by’eLeta, kutse omughulu w’erikola ekinzame ekalasi. Abandu bangyi bakalengekanaya bati sihali bubi eriteba abandi, erisihya omwatsi, kutse eritendibugha ekwenene yosi. Ekyo sikirituswekaya. EBiblia moyabugha yiti omo biro by’enduli by’ekihugho kino, abandu bangabere ‘abakayanza, n’erianza esyofranga, . . . abatanzire kibuya.’​—2 Timoteo 3:1-5.

¹⁷ Oko kandi katambi, omo kihugho kya munabwire abate b’ekwenene banganalangirika nga batsemire. (Esyonyimbo 73:1-8) Busana n’eribya w’ekwenene oMukristo anganaherya omubírí, banganamulimya kw’esyofranga, kutse banganamuwata nabi eyo akakolera omubírí. Aliwe eribya b’ekwenene rilengire ekyosi-kyosi ekyo twangaherya. Busana naki?

18. Busana naki ni ky’omughaso eriminyikala m’omundu w’ekwenene?

¹⁸ Eriminyikala m’omundu w’ekwenene, oyo angayiketerwa, ni mibere eyanzirwe, aliwe omo kihugho kino, abandu abali n’emibere eyo ni bake. Obuli mughuma w’okw’itwe anganatoka eribya n’emibere eyo. (Mika 7:2) Ni kwenene, abandi banganakusekererya busana n’eribya w’ekwenene n’erikulangiramo mukiru. Aliwe hane n’abandi abanganakusima busana n’emibere eyo n’eriyiketera iwe. Omo kihugho kyosi, Abimiri ba Yehova basibwe mo bandu b’ekwenene. Hane abandi bakulu b’emibírí abakanza eriha Abimiri ba Yehova b’emibírí kundi basi ngoko bakendikola omubírí omo kwenene. Kandi omughulu abandi bakoli bakahighawa oko mubírí busana n’eritendibya b’ekwenene,  ngendo nyingyi Abimiri ba Yehova bakasighala omo mubírí.

19. Eribya w’ekwenene kyanganaleka obwira bwaghu na Yehova ibwabya buti?

¹⁹ Eribya w’ekwenene omo myatsi yosi kikendileka iwabya n’obunya-mutima obuwene n’eritekana omo malengekania. Neryo iwanganabya nga Paulo, oyo wahandika ati: “Tunasi tuwite obunya-mutima obuwene.” (Abaebrania 13:18) Kandi eky’omughaso kutsibu, Thatha waghu w’olwanzo, Yehova, akendilangira ngoko ukayikasa eribya w’ekwenene omo myatsi yosi neryo ukendimutsemesya.​—Soma Esyonyimbo 15:1, 2; Emisyo 22:1.