1, 2. Busana naki litolere itwayiteya omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo?

TERILENGEKANIA, ukasonda erilya ekighúma kutse eritunda, neryo iwalangira ikiriko ahahondire. Ukendikolaki? Ukendilyakyo utya? Ukendighusakyo? Kutse ukenditwa ahahondire neryo iwalya ahuwene?

² Omo nzira silebe, eby’eriyitsemesyamo biri ng’ekighúma ekyo. Eby’eriyitsemesyamo bighuma byuwene, aliwe ebingyi bihondire kundi biri mw’emyatsi y’obusingiri, ey’amalwa, kutse erikania n’esyombinga. Neryo,  omughulu ukasombola eby’eriyitsemesyamo, ukanabugha uti: “Kundi ni yisogha lyaghe, ngendisombola eby’eriyitsemesyamo ebyo nyanzire”? Kutse ukabugha uti: “Eby’eriyitsemesyamo byosi ni bibi”? Kutse ukasombola ndeke eby’eriyitsemesyamo, iwaghana ebituwene n’eritsemera ebyuwene?

3. Omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo tutolere itwayibulyaki?

³ Itwe bosi tuyitaghire eriyitsemesya, kandi twanzire erisombola ndeke eby’eriyitsemesyamo. Neryo tutolere itwayibulya tuti: “Eby’eriyitsemesyamo ebyo ngasombola byanganatsandya eriramya eryo ngaha Yehova?”

4. Ni kanuni kahi k’eBiblia akangatuwatikya omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo?

⁴ Omughulu tukayiherera oko Yehova, tukamulagha tuti tukendimukolera omo ngebe yetu yosi. (Soma Omugambuli 5:4.) Tukalagha tuti ‘tukendikola ebyosi busana n’eriha oMungu y’olukengerwa.’ (1 Abanya Korinto 10:31) Ekyo kikakanganaya ngoko eriyiherera lyetu oko Mungu lyangalangirika omughulu tukaluhuka kutse tukayitsemesaya, butsira omughulu tuli oko mihindano kutse tukatulira abandi b’engulu yuwene lisa.

5. Tutolere itwaha Yehova y’eriramya eriri liti?

⁵ Obuli kindu ekyo tukakola omo ngebe kihambene n’eriramya eryo tukaha Yehova. Paulo mwakania oko kinywa ekyo omughulu abugha ati: “Muyihe oko [Mungu] ng’obuhere obuliho, kandi obubuyirire, obukamutsemesaya.” (Abanya Roma 12:1) Yesu mwabugha ati: “Wanze [Yehova Mungu] wawu n’omutima wawu wosi, n’ekirimu kyawu kyosi, n’obulengekania bwawu bwosi, n’amaka wawu wosi.” (Mariko 12:30) Omughulu  wosi tukanza eriha Yehova y’ekibuya kundu. Omo Israeli ya kera, abandu ibakabya baherera Yehova y’enyama, kyabya kitolere ibamuherera enyama eyuwene kulenga esyosi. Enyama yamabya n’obulema, oMungu iniakaghanayo. (Abalawi 22:18-20) Netu kutya, kyanganatuhikira Yehova iniaghana eriramya lyetu. Busana naki?

6, 7. Eby’eriyitsemesyamo ebyo tukasombola byangatsandya biti eriramya eryo tukaha Yehova?

⁶ Yehova akatubwira ati: “Mwasyabya babuyirire, ngoko nage nyibuyirire.” (1 Petero 1:14-16; 2 Petero 3:11) Yehova akaligha eriramya lyetu lyamabya ribuyirire, kutse eryuwene. (Eryibuka Ebihano 15:21) Eriramya lyetu siryanguwana twamabya itunemukola ebindu ebyo Yehova aponire, ng’emyatsi y’obusingiri, ey’amalwa, kutse ey’erikania n’esyombinga. (Abanya Roma 6:12-14; 8:13) Kandi kyanganahitania Yehova twamayitsemesya omo bindu ebiri ng’ebyo. Ebyo byanganatsandya eriramya lyetu, neryo Yehova iniaghanalyo, kandi byanganatsandya obwira bwetu naye bo kutsibu.

⁷ Nikwa twangasombola ndeke tuti eby’eriyitsemesyamo? Ni syokanuni syahi esyangatuwatikya eriminya eby’eriyitsemesyamo ebyuwene n’ebituwene?

8, 9. Ni by’eriyitsemesyamo byahi ebyo tukayihighulako? Kandi busana naki?

⁸ Munabwire hali emyatsi mingyi ey’eriyitsemesyamo. Emighuma ya kuyo yinatolere oko Bakristo, aliwe emingyi ya kuyo siyitolere. Tutatsuka twalebya eby’eriyitsemesyamo ebyo tutolere itwaghana.

⁹ Omo syofilme nyingyi, oko Internete, oko televizyo, omo bitsange by’evideo, n’omo syonyimbo muli  emyatsi y’obusingiri, ey’amalwa, n’ey’erikania n’esyombinga. Ngendo nyingyi ebindu ebituwene ebyo bikanakanganibawa nga sibyangayira omundu yo nabi kandi nga ni bitsange buyira. Aliwe litolere aBakristo ibayiteya batoke eriyihighula oko eby’eriyitsemesyamo ebitahambene n’esyokanuni esyuwene sya Yehova. (Emibiri 15:28, 29; 1 Abanya Korinto 6:9, 10) Omughulu tukaghana eby’eriyitsemesyamo ebiri ng’ebyo, tukakanganaya Yehova ngoko tuponire ekibi.​—Esyonyimbo 34:14; Abanya Roma 12:9.

10. Ni kyahi ekyangatuhikira twamasombola eby’eriyitsemesyamo ebituwene?

¹⁰ Abandi bandu bakalengekanaya bati eriyitsemesya omo myatsi y’amalwa, ey’obusingiri, kutse ey’esyombinga siriri m’obubi n’ahake. Bakayibwira bati: ‘Biri mo bubi bwahi? Sinangatakola n’ahake emyatsi eyiri omo eby’eriyitsemesyamo ebyo!’ Twamalengekania tutya, tukabya itwamayiteba itwibene-bene. EBiblia yikabugha yiti: “Omutima ni w’eriteba kwilaba emyatsi yosi, kandi alwere nabi.” (Yeremia 17:9) Twamayitsemesya omo bindu ebyo Yehova aponire, twangatoka tuti eribugha tuti tubeherwe ebindu ebyo? Twamalolya emuliro eriyitsemesya mubyo, itukenditsuka eribilangira nga byuwene. Obunya-mutima bwetu bwanganahika okwibula akaghala n’erileka eritukunga omughulu tukasonda erikola ekitatolere.​—Esyonyimbo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2.

11. Erisako ly’ Abanya Galatia 6:7 lyangatuwatikya liti erisombola ndeke emyatsi ey’eriyitsemesyamo?

¹¹ Ekinywa ky’oMungu kikatubwira kiti: ‘Ekyo mundu akahera, ky’anemwendisyasoloma.’ (Abanya Galatia 6:7) Ekyo ni kwenene: Twamabya tukayitsemesya omo bindu ebituwene, ihakasyabya ekiro kilebe netu  itwatsuka erikolabyo. Eky’erileberyako, busana n’eriyitsemesya omwilebya kutse omwisoma emyatsi y’obusingiri, abandi babirihika okw’ikola obusingiri. Aliwe Yehova akatuha obuwatikya obo tulaghireko tutoke erisombola ndeke emyatsi ey’eriyitsemesyamo.

12. Niki kyo kyangatuwatikya erisombola ndeke eby’eriyitsemesyamo?

¹² Eby’eriyitsemesyamo bilebe biminyikere ndeke ngoko Yehova aponirebyo, kandi twasi ngoko tutolere itwayihighula kubyo. Aliwe twangayira tuti oko bindi ebitaminyikere ndeke-ndeke? Yehova syalitutondogholera ebyalayiro ebilebirye ebyo tutolere erilebya n’ebyo tutatolere erilebya, ebyo tutolere erihulikirira, kutse erisoma. Anzire itwakolesya obunya-mutima bwetu obubegheribwe n’eBiblia. (Soma Abanya Galatia 6:5.) Yehova akatuha esyokanuni, ni bughambu, esyokwenene sy’eBiblia esikatubwira amalengekania wiwe oko myatsi. Esyokanuni esyo sikatuwatikaya eribegheria obunya-mutima bwetu. Sikatuwatikaya eriminya ‘ebyo Yehova anzire itwakola’ tutoke erisombola ndeke ebikamutsemesaya.​—Abanya Efeso 5:17.

13. Busana naki aBakristo sibalisombola eby’eriyitsemesyamo bighumerera? Aliwe aBakristo bosi batolere ibaghendera okoki?

¹³ Ngendo nyingyi, eby’eriyitsemesyamo ebyo Mukristo mulebe akasombola byanganaghana erisosana n’eby’oghundi. Busana naki? Kundi, situlitsemesibawa n’ebindu bighumerera. Kandi, ekyo omundu mulebe akaligha, oghundi anganaghanakyo. N’omo bine bitya, eritoka erisombola ndeke, aBakristo bosi batolere ibaghendera oko syokanuni sy’eBiblia. (Abanya Filipi 1:9) Esyokanuni esyo sikendikuwatikya  erisombola eby’eriyitsemesyamo eby’oMungu alighire.​—Esyonyimbo 119:11, 129; 1 Petero 2:16.

14. (a) Ni mwatsi wahi w’omughaso ow’erilengekaniako omughulu tukakolesaya endambi yetu? (b) Paulo mwaha aBakristo b’erihano lyahi?

¹⁴ Ekindi eky’erilengekaniako y’endambi eyo tukalabaya omo eby’eriyitsemesyamo. Ekyo kyanganakangania eby’eriyitsemesyamo nga biwite mughaso wahi okwitwe. Eky’omughaso munene kutsibu omo ngebe yetu itwe Bakristo, ly’erikolera Yehova. (Soma Matayo 6:33.) Aliwe, butaminya eby’eriyitsemesyamo byanganatulira endambi nene. Paulo mwahana aBakristo ati: “Neryo muyitegaye ndeke simusibe ng’abandu bakiru,  nikwa ng’abandu b’amenge. Simulabaye ebiro ebi byo buyira.” (Abanya Efeso 5:15, 16) Neryo litolere endambi eyo tukalabaya omo by’eriyitsemesyamo isiyalabaya kateho, aliwe erikolera oMungu iryabya ly’erimbere omo ngebe yetu.​—Abanya Filipi 1:10.

15. Tukayiteghaya tuti oko eby’eriyitsemesyamo ebyangatsandya obwira bwetu na Yehova?

¹⁵ Butsira eritika-tika, tutolere itwaghana eby’eriyitsemesyamo ebyo Yehova aponire. Nikwa twangayira tuti omughulu sitwasi omwatsi mulebe w’eriyitsemesyamo ng’anuwene kutse iyehe? Linatolere itwayiteya kugho kwehi? Terilengekania oko kino. Wamabya iwunemughenda omo kayira akali oko kitwa, wanganalaba hakuhi-hakuhi n’engwangwa? Iyehe. Wamabya iwukanalangira engebe yaghu mo y’obughuli, siwangahika ahangahira engebe yaghu y’omo bwiko. Kobine bitya n’omo by’eriyitsemesyamo. Ekinywa ky’oMungu kikatubwira kiti: “Ulusaye ekisando kyawu ky’oko kibi.” (Emisyo 4:25-27) Busana n’ekyo, situliyihighula oko by’eriyitsemesyamo ebyo twasi ngoko sibyuwene bisa, aliwe tukayihighula n’oko ebyo tukalangira nga sibitolere kandi byanganatsandya obwira bwetu na Yehova.

16. (a) Emyatsi milebe eyo Yehova aponire ni yahi? (b) Tukakanganaya tuti ngoko tuponire ebyo Yehova aponire?

¹⁶ Omuhandiki w’esyonyimbo mwahandika ati: “[Yehova] anzire abandu abakakwa ebibi by’obusu.” (Esyonyimbo 97:10) EBiblia yikatukangiriraya amalengekania wa Yehova, kandi ngoko akayowa. Uyibulaye ebyo uk’igha nga byangakuwatikya biti erilangira emyatsi ngoko Yehova akalangirayo. Eky’erileberyako, tukigha  ngoko Yehova aponire ‘olulimi lw’eribiha, n’ebyala ebikuta omusasi owate kw’olubanza, omutima owakayiteghekanaya eriyikandayirira libi, n’ebisando ebyanguhire oko bibi.’ (Emisyo 6:16-19) Tukigha ngoko tutolere eriyihighula oko “erisingira, . . . erisaba esyosanamu, erilaghula, . . . obuha, erihitana, . . . eritsura, erikunda, n’emyatsi yosi eyiri ng’eyi.” (Abanya Galatia 5:19-21) Wanamalangira ngoko esyokanuni sy’eBiblia esi syanganakuwatikya erisombola eby’eriyitsemesyamo? Twanzire erighendera oko syokanuni sya Yehova omo ngebe yetu yosi, omughulu tuli n’abandi n’omughulu tuli itwibene. (2 Abanya Korinto 3:18) Kwenene, ebyo tukakola itune itwibene bikabisula nga tuli bandu ba muhanda wahi.​—Esyonyimbo 11:4; 16:8.

17. Embere sy’erisombola eby’eriyitsemesyamo, litolere itwayibulya amabulyo wahi?

¹⁷ Omughulu ukasombola eby’eriyitsemesyamo, yibulaye: ‘Ebyo ngasombola byanganatsandya obwira bwaghe na Yehova? Byanganatsandya obunya-mutima bwaghe?’ Tulebaye esindi kanuni esyangatuwatikya omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo.

18, 19. (a) Paulo mwaha aBakristo b’erihano lyahi? (b) Esyokanuni esyangatuwatikya erisombola ndeke emyatsi ey’eriyitsemesyamo ni syahi?

¹⁸ Omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo, tukabya itwamasombola ebyo tukendyusulya omo malengekania wetu. Paulo mwahandika ati: “Musulaye omo malengekania wenyu mw’eby’ekwenene, eby’erisikibwa, ebitunganene, ebibuyirire, ebyanganzwa, n’eby’erisimwa.” (Abanya Filipi 4:8) Twamusulya omo malengekania wetu mw’ebibuya ebiri ng’ebi, itwanganabugha tuti: “Ebinywa byage n’amalengekania w’omutima waghe biligawe omo meso wawu, iwe [Yehova].”​—Esyonyimbo 19:14.

 ¹⁹ Yibulaye: “Ni bindu byahi ebyo ng’usulaya omo malengekania waghe? Ngabya nabilebya efilme nyilebe, nganabya n’amalengekania awuwene n’awakahimba? Nganayowa omo buholo, n’eribya n’obunya-mutima obuwene? (Abanya Efeso 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19) Nganabya n’obwiranda obwerisaba Yehova? Kutse ngayowa muhanda? Emyatsi eyo ngayitsemesayamo yikanaleka inayira amalengekania w’amalwa kutse aw’obusingiri? (Matayo 12:33; Mariko 7:20-23) Eby’eriyitsemesyamo ebyo ngasombola, bikanaleka ‘inasosekanibwa n’emyatsi ey’ekihugho kino?’” (Abanya Roma 12:2) Erisubirya lyetu erikalua oko mutima likendituwatikya eriminya ekyo tutolere itwakola obwira bwetu na Yehova bubye ibunawatire. Twanzire itwasaba ngoko omuhandiki w’esyonyimbo asaba: “Unyikakiraye okw’itendihira ameso oko bitawite mugaso.” *​—Esyonyimbo 119:37.

20, 21. Busana naki litolere itwalengekania okw’iyowa ly’abalikyetu omughulu tukasombola eby’eriyitsemesyamo?

²⁰ Akandi kanuni ak’omughaso ako twangalengekaniako kakano: ‘Emyatsi yosi yanganakolwa, nikwa emyatsi yosi siyiletera endundi. Emyatsi yosi yanganakolwa, nikwa emyatsi yosi siyirihimba. Omundu syasondaye endundi yiwe iyuwene-wene, nikwa asondaye endundi busana na mulikyabo.’ (1 Abanya Korinto 10:23, 24) Eribya itwanganakola ekindu kilebe, sibughambu tutolere itwakolakyo. Tutolere itwalengekania kutsibu erisombola lyetu nga likanditula oko balikyetu ko liti.

 ²¹ Tuwite obunya-mutima obutasosene. Eky’erileberyako, obunya-mutima bwaghu bwanganakulighira erilebya eprograme nyilebe y’oko televizyo. Aliwe wamowa ambu eprograme eyo yikakenderaya obunya-mutima bw’omulikyetu mulebe, iwukendiyira wuti? N’omo unawite ehamuli y’erilebyayo, wanganasombola eritendilebyayo. Busana naki? Kundi siwanzire ‘erikola mulikyenyu yo nabi’​—kutse nibya ‘erikola Kristo yo nabi.’ (1 Abanya Korinto 8:12) Sitwanzire erikola ekindu ekyangaleka oMukristo mulikyetu iniatwikala.​—Abanya Roma 14:1; 15:1; 1 Abanya Korinto 10:32.

22. Tukendikangania tuti ngoko tukasikaya abandi Bakristo omughulu bakasombola eby’eriyitsemesyamo?

²² Nikwa, wangayira wuti obunya-mutima bwaghu bwamakughania erilebya, erisoma, kutse erikola ekindu kilebe ekyo oghundi akalangira nga kyuwene? Kundi wanzire erisikya mulikyenyu siwendihatikana uti naye asombole ebiri ng’ebyaghu. Omusofere akabya inianasi ngoko abandi banganatibitya omutoka kutse ibaghendyagho bolo-bolo kumulenga, aliwe abosi ibane basofere abuwene. Kutya, iwe n’oghundi mulikyetu mwanganabya imunemughendera oko syokanuni sy’eBiblia aliwe inywe bosi imunawite amalengekania awasighene hake okwisombola eby’eriyitsemesyamo ebitolere.​—Omugambuli 7:16; Abanya Filipi 4:5.

23. Ni kyahi ekikendituwatikya erisombola ndeke eby’eriyitsemesyamo?

²³ Ni kyahi ekikendituwatikya erisombola ndeke eby’eriyitsemesyamo? Twamakolesya obunya-mutima bwetu obubegheribwe n’esyokanuni sy’eBiblia, n’eritsomana abalikyetu, itukendisombola ndeke. Kandi itukenditsema kundi tukakola ‘ebyosi busana n’eriha oMungu y’olukengerwa.’