1.  Ebikaminyikalaya Babeli Mukulu

2.  Masiya Angahikire Mughulu Wahi?

3.  Obubalya obukakolesaya omusasi

4.  Erighabana omo ndwa

5.  Ebiro Bikulu

6.  Amakoni Awakasighalira

7.  Emyatsi y’ekomerese n’ebilebirye emighambo eye Leta

 1. Ebikaminyikalaya Babeli Mukulu

Tukaminya tuti ngoko “Babeli Mukulu” akimanira esyodini sy’amabehi syosi? (Eribisulirwa 17:5) Tulengekanaye oko myatsi eno:

• Akakolera ehosi omo kihugho. EBiblia ikabugha yiti Babeli Mukulu ikere oko “syondeko n’ebihanda.” Babeli Mukulu “akatabala oko bami b’ekihugho.”​—Eribisulirwa 17:15, 18.

• Syangabya kitunga ky’ekipolitike kutse eky’ekomerese. “Abami b’ekihugho” na “batundi b’ebindu” sibatatsandibwa haghuma naye.​—Eribisulirwa 18:9, 15.

• Akakola emyatsi eyituwene omo rina ly’oMungu. Akahulawamo mumalaya kusangwa akakola n’amatabali atoke eribana esyofranga kutse esindi ndundi. (Eribisulirwa 17:1, 2) Akatebaya abandu ab’ebihanda byosi. Kandi n’iye yukaleka abandu bangyi ibahola.​—Eribisulirwa 18:23, 24.

Usube oko somo 13 ekitswe 6

 2. Masiya Angahikire Mughulu Wahi?

EBiblia moyabugha kera ngoko hakendisyabya amayenga 69 embere sya Masiya erihika.​—Soma Danieli 9:25.

• Amayenga 69 atsuka mughulu wahi? Oko mwaka 455 M.M.W. Oko mughulu oyo, Nehemia mwahika e Yerusalema atoke “erisubya n’eritasyahimba” omuyi.​—Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.

• Amayenga 69 angabughire ebiro bingahi? Omo maminyereri malebe w’eBiblia, ekiro kikanamanyisaya omwaka. (Emiganzo 14:34; Ezekieli 4:6) Kwesi, obuli yenga ni myaka 7. Omo buminyereri obu, amayenga 69 abighanzwa tukasunga emyaka 483 (amayenga 69 ngendo biro 7).

• Amayenga 69 ahwa omughulu wahi? Twamaghanza emyaka 483 eritsuka oko mwaka 455 M.M.W. kikatukolaya oko mwaka 29 M.W. a Ono w’omwaka owo Yesu abatisibawako n’eribya Masiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Usube oko somo 15 ekitswe 5

 3. Obubalya obukakolesaya omusasi

Hane obubalya kutse emitunzire eyikasaba erikolesya omusasi w’omukoni iyuwene. Ng’omundu​—erihitya omusasi wiwe kutse eribikagho oko mayenga malebe embere sy’eribana obupesasyo. Omukristo syangaligha erikola omwatsi oyo.​—Eryibuka Ebihano 15:23.

Nomo bine bitya, si y’emitunzire yosi eyikakolesaya omusasi eyighanisibwe oko Mukristo. Omo mitunzire eyo mo muli erilusya omusasi omo mubiri bakakola ekipimo, e hemodialyse, e hemodilution, kutse heart-lung bypass machine (erilabya omusasi omo kyuma kandi iniatasyasuba omo mubiri omughulu w’obuparasyo). Kiri oko buli Mukristo erisombola omusasi wiwe ng’akendikolesibwa ati omughulu akatunzawa, omughulu akakola ebipimo kutse omughulu akabana obuparasyo. Obuli munganga anganayira ngoko akakolesaya emitunzire eno, iyasighana hake erikwamana n’obuli munganga. Neryo embere sy’eriligha ekighuma ky’oko mitunzire eyi utolere iwaminya omunganga kutse omudoktere ng’akendikolesya omusasi wawu w’ati. Lengekanaya oko mabulyo awakwamire ano:

• Neryo omusasi waghe amabya iniakendilua omo mubiri waghe n’eribya inianganaleka eritimba oko mughulu mulebe? Obunyamutima bwaghe bwanamanilighira eritasyalangira omusasi mo kitswe ky’omubiri waghe, kutse namayowa atolere “eryutwa oko kitaka?”​—Eryibuka Ebihano 12:23, 24.

• Neryo omughulu ngabana obubalya, omusasi waghe amabya iniakendilua omo mubiri inialaba omo byuma kandi inianemutasyasuba omo mubiri waghe? Obunya-mutima bwaghe obubegheribwe n’eBiblia bwanamanikenderya, kutse nanganaligha enzira eyo ey’eritunzwa?

Usube oko somo 39 ekitswe 3

 4. Erighabana omo ndwa

EBiblia ikabugha yiti omulume isyasigha mukali wiwe n’omukali isyalua oko mwira wiwe kandi yiti bamabighabana omulume isyatahaya owundi mukali n’omukali isyaghenda oko ghundi mulume. (1 Abanya Korinto 7:10, 11) Aliwe, hane emibere eyangaleka Abakristo abatahenie ibalengekania ekwighabana.

• Eritendiha ab’ekihanda kiwe ebyo bakayitagha omwiyiririra: Omulume eritendiha ab’ekihanda kiwe ebyo balaghireko kinyamubiri, erihika oko kika ekihanda ekyatabya n’ebindu by’omughaso ebyo kilaghireko omo ngebe.​—1 Timoteo 5:8.

• Erihunzwa n’ow’omwaghu: Eribera erihunzwa lyanganahira engebe y’ahabi, ilyaleka nibya engebe y’omundu iyabya omo bwiko.​—Abanya Galatia 5:19-21.

• Omundu erikakirya ow’omwiwe eribya n’obwira obuwene na Yehova: Omulume kutse omukali iniakakirya ow’omwiwe erikolera Yehova.​—Emibiri 5:29.

Usube oko somo 42 ekitswe 3

  5. Ebiro Bikulu

Abakristo sibalisangira oko biro bikulu ebitetsemesaya Yehova. Aliwe obuli Mukristo atolere iniakolesya obunya-mutima bwiwe obubegheribwe n’eBiblia erisombola ekyo angakola omughulu abandi bakasangira ekiro kikulu kilebe. Tulebaye eby’erileberyako bilebe.

• Omundu amakusunzira kiro kikulu kibuya. Wanganabugha uti “Wasingya.” Neryo omundu oyo amasonda eriminya bingyi, wanganamukanirya nga ni busanaki siwulisangira oko kiro kikulu ekyo.

• Ow’omwaghu oyute Mwimiri wa Yehova iniakusaba eriyasangira akalyo haghuma n’abatunga omo kiro kikulu. Obunya-mutima bwaghu bwamakulighira eriyayo, iwanganatsuka wamubwira uti yamabya emitsye ey’ekipakani, isiwendisangira kuyo.

• Oyukuhere omubírí amabikuha ekihembo omo kiro kikulu. Wanganaghanakyo? Ko bite bitya. Oyukuhere omubírí akakuha ekihembo ekyo busana n’ekiro kikulu kutse akakuhakyo kundi akasima omubírí mubuya owo ukakola?

• Omundu mulebe amabikuha ebihembo omughulu w’ekiro kikulu. Oyukakuha ekihembo anganabugha ati: “Ninasi ko siwulisangira oko kiro kikulu kino, aliwe nanzire erikuha ekihembo kino.” Kwa muhwa omundu oyu anzire erikukangania olukogho. Oko lundi luhande, hane ekyangaleka iwalengekania uti akakulengako kutse akasonda erikwingirya omwisangira oko kiro kikulu ekyo? Enyuma sy’erilengekania okw’ekyo, kiri okwiwe erisombola nga ukendiligha ebihembo kutse iyehe. Omo byosi ebyo tukasombola erikola, twanzire itwatsemesya Yehova n’eribya n’obunyamutima obuwene.​—Emibiri 23:1.

Usube oko somo 44 ekitswe 1

 6. Amakoni Awakasighalira

Kundi twanzire abandu, tukateghaya kutsibu tukasyabasighalirya amakoni. Neryo twamabya ituli n’obukoni obukasighalira, kutse twamabilengekania tuti twanganabya itunakwirebo, tutolere itwayiteya tukasyasighaliryabo abandi. Tukakola tutya kundi eBiblia ikatubwira yiti: “Wanze mulikyenyu ngoko ukayanza.”​—Abanya Roma 13:8-10.

Oyukwire obukoni obukasighalira angakangania ati olwanzo olu l’oko bandi? Omukoni oyu syatolere erikumbatira abandi. Syatolere erihitana amalangira abandu balebe, busana n’eriteya ekihanda kyabo, sibalimukokaya eka wabo. N’embere sy’eribatisibwa, atolere iniaminyisya omusangania kutse omuratibu w’ekyaghanda ky’abasyakulu oko bukoni bwiwe atoke eribatisibwa omo mibere eyikendileka iniatasighalirya abandi abakendibatisibwa b’obukoni. Omundu oyo angabya iniabirikwa obukoni obukasighalira, atolere inyatsuka erikola ebipimo by’omusasi embere sy’eritsukisya obwira bw’eritahania n’omundu mulebe. Omwikola atya, akakanganaya kw’atsomene abandi kandi ngoko ‘syaliyironderaya ndundi yiwe iye musa, aliwe n’eyabandi kutya’​—Abanya Filipi 2:4.

Usube oko somo 52 ekitswe 2

 7. Emyatsi y’ekomerese n’ebilebirye emighambo eye Leta

Eriyihighulako esyombanza nyingyi omughulu tukakola omwatsi w’esyofanga n’omundu litolere itwahandikirana, nibya n’omughulu tukakola ekyo n’Omukristo mulikyetu. (Yeremia 32:9-12) Aliwe, hanganayira Abakristo ibaghana erihulikirirana omo hyatsi hike-hike busana n’esyofranga kutse eyindi myatsi. Batolere ibasoha olubanza lwabo omo kati kabo luba kandi omo buholo.

Twangakolaki omughulu hamabya esyombanza esikalire ng’efrode, erikania oko mundu ko muhanda kutse erimutonga? (Soma Matayo 18:15-17.) Yesu mwabugha ati twanganakola emyatsi isatu eno:

1. Muyikase erisoha olubanza omo kati kenyu.​—Mulebaye omulondo 15.

2. Ekyo kyamabitaluka, murondaye omundu mughuma kutse babiri abakulire omo ndeko batoke eribawatikya.​—Mulebaye omulondo 16.

3. Ekyo nakyo kyamatendikola, aho imwanganahikira abasyakulu.​—Mulebaye omulondo 17.

Siritolere eritwala abaghala n’abali betu b’oko tribinali kundi erikola ekyo lyanganaleka abandu ibabya n’amalengekania awatuwene oko Yehova n’endeko. (1 Abanya Korinto 6:1-8) Aliwe, hane esindi mbanza esitolere eritwalwa oko tribinali: eritwa endwa, erikulya abana, esyofranga sy’eriligha busana n’eritwa endwa, eribana e assurance, ekampuni y’omundu eriwa, kutse erikolesya ebihandikirwe omo testama. Omukristo oyukasombola erighenda oko tribinali erisoha emyatsi eyiri ng’eyi y’omo buholo akabya isyetatwa ekihano ky’eBiblia.

Hamabya ekibi ekikalire kutsibu​—ng’erighotsera n’omundu ekinyanganga, erikola eby’engyingo n’omwana, eringirira omundu, obwibi obwerikolesya ebimano bya malwa ng’embundu kutse obwiti​—omukristo oyukasombola eriyatula omwatsi oko bandu abe Leta akabya isyetatwa erihano ly’eBiblia.

Usube oko somo 56 ekitswe 3